Beste wensen

Beatrijs Ritsema

Terwijl ik lichtelijk geërgerd naar de correctie van het Nationaal Dictee zat te kijken (crapaudtje! wat een wanstaltig woordbeeld! welke gek verzint zo’n regel?), keerden mijn gedachten terug naar een eerdere zinsnede, waarin sprake was van ‘een rijkgeschakeerde collectie van goedbedoelde kerstkaarten’. Niet de spelling hield me bezig, maar de inhoud van de zinswending, want er is nog precies een week te gaan voor de kerstonderdompeling en er is hier in huis nog geen kaart geschreven. Ook nog geen ontvangen trouwens.

Van alle sullige tradities is het versturen van kerst- en nieuwjaarwensen misschien wel de sulligste. In het algemeen is het niet raadzaam je af te vragen wat de zin van een bepaalde traditie is. Wie zijn verjaardag viert, krijgt cadeautjes, ook al zijn er geen verlangens en vormt de accumulatie van materie eerder een last dan een genoegen. Uiteindelijk gaat het bij verjaardagen en andere mijlpalen alleen nog maar om het gebaar: dat iemand zich persoonlijk de moeite heeft getroost iets in een cadeaupapiertje te wikkelen. Zonder symbolische gebaren valt er niet te overleven. En dus kopen we een kerstboom (leuk voor de kinderen), nodigen vrienden uit voor een kerstdiner (altijd gezellig) en schaf ik een week later een zootje oliebollen aan, al is niemand daar echt dol op.

Deze dingen en de rest (kerstliedjes draaien, kaarsen op tafel, sterretjes afsteken, de klok in de gaten houden, champagne schenken) moeten gebeuren, omdat het alternatief om er niet aan mee te doen neer zou komen op een proclamatie: ik ben onafhankelijk, wars van conventies en non-conformistisch. Dit is zo’n akelige, koude, meedogenloze houding dat ik van de weeromstuit nog maar wat meer mensen uitnodig. Als de kalender toch feest en stilstand voorschrijft, dan kun je maar beter de gezelligheid in plonzen.

Maar die kerstkaarten liggen me elk jaar zwaarder op de maag. ‘Goedbedoeld’, zoals het adjectief in het dictee luidde, is deze traditie ongetwijfeld. Er steekt geen kwaad in, kun je ook zeggen. Net zo min als er kwaad steekt in afscheidsgroeten als ‘prettig weekend’, ‘nog een prettige dag verder’ (in winkels veel gebezigd) of ook een hele fijne: ‘prettige voortzetting’. Mijn favoriet is ‘nog een prettig leven!’ naar analogie van het Amerikaanse ‘Have a nice life!’ (als je verwacht/hoopt iemand nooit meer terug te zien). Deze clichés zijn draaglijk in de functie van conversatie-beëindiger en kosten geen tijd. Maar de kerst- of nieuwjaarskaart heeft zich vermomd als brief in een envelop, hij is geselecteerd op geschiktheid van de afbeelding, er is moeite gedaan voor postzegels en brievenbussen en toch staat er alleen maar een regeltje met de beste wensen en een naam.

Alles aan de kerstkaart is overbodig: het esthetische, dan wel sfeervolle, dan wel ethisch verantwoorde, dan wel campy plaatje, de goede wensen zelf alsook het versturingstraject. Nooit heb ik er iets achter gezocht als iemand mij geen kerstkaart stuurde. Het wel sturen of het niet sturen heeft geen betekenis. Het is een mechanische, inhoudsloze formaliteit. Voor dichtbije mensen is het onzin, want die spreek je toch wel. Voor verwegge mensen is het ook onzin, want die verdienen meer dan lege beste wensen. Het probleem van de leegheid kan enigszins ondervangen worden door te variëren op teksten, kinderen aan het werk te zetten om zelf kaarten te maken, toepasselijke dichtregels bij te sluiten of overzichten van het afgelopen jaar (Saskia heeft haar zwemdiploma gehaald, Michiel bekwaamt zich in de tennissport). Maar de jaarlijkse wederwaardigheden gaan het ene oor in, het ander uit, wanneer ze in oplages worden verzonden. Een rondzendbrief is jammer genoeg geen brief maar een stencil. Alleen een persoonlijke brief telt, en die hoeft niet speciaal met Kerstmis.

De verborgen functie van de kerstkaart is het afgeven van een signaal: jij staat nog in mijn adresboekje, kom je op mijn begrafenis als het zo ver is? Als ik van jou een kaart krijg, kom ik op de jouwe. Dit jaar zullen weer meer impliciete begrafenisuitnodigingen worden verstuurd dan het vorige, maar ik bevrijd mezelf van een deprimerende traditie.