Alle smartphones hebben tegenwoordig een bepaalde app, Foursquare geheten, waarmee je aan je vrienden je locatie van dat moment kunt doorseinen en vice versa. Het is vergelijkbaar met de tomtomfunctie die je dirigeert naar de dichtstbijzijnde pinautomaat of benzinepomp. Als je op straat loopt, kun je op het scherm van je mobieltje zien dat vriend X een eindje verderop in het café zit en besluiten om daar even naar binnen te gaan en hem te begroeten. Verrast zal hij niet zijn, want op zijn eigen schermpje had hij je nabijheid waarschijnlijk zelf ook al opgemerkt. Je moet wel allebei als traceerbaar ingelogd zijn – iemand die met een geheime minnares in een achterafrestaurantje zit, zal de functie ongetwijfeld uitzetten.

De traceringsapp is zo’n soort vinding die tien jaar geleden voor onmogelijke en absurde sciencefiction gehouden zou worden, maar waar nu niemand meer van opkijkt. Je begeeft je in het uitgaansgewoel en je checkt even of er nog bekenden in de buurt zijn – handig toch? Toen ik hier voor het eerst van hoorde, kon ik geen enkele situatie bedenken waarin ik het handig of zelfs maar leuk zou vinden om de aanwezigheid van bekenden te kunnen detecteren. Stel ik loop in een museum en ik zie op mijn mobieltje dat een goede vriend daar ook rondloopt. Alleen al de informatie dat hij er ook is werkt lichtelijk verplichtend. Het zou bot zijn hem te negeren, dus stuur je een sms’je: ‘Jij ook hier?’, je doet een paar minuten moeite om hem ter plaatse op te sporen, houdt een kletspraatje en vervolgens scheiden de wegen zich weer.

De hele episode is omslachtig en niksig, vergeleken met een toevallige ontmoeting die juist wel leuk is vanwege de verrassing. Ik houd veel van mijn vrienden en zal ze altijd verheugd begroeten, maar als ik ergens mee bezig ben, ga ik niet speciaal een omweg maken voor een ‘Hé, hallo, tot ziens’- gesprekje. Wat heeft dat voor zin?

Een zelfde gevoel van zinloosheid weerhoudt mij van deelname aan de sociale media as such: Facebook, Hyves, LinkedIn. Ik begin me onderhand schuldig te voelen, omdat ik wel vijftien uitnodigingen heb gekregen van vage en minder vage kennissen om ‘vriend’ te worden, en ik ben best bereid om hun te vriend worden en af en toe hun profielen volgen, maar dat kan niet zonder dat ik zelf ook een profiel aanmaak met leuke dingetjes en foto’s. En als ik probeer te verzinnen wat voor info ik in zo’n profiel zou moeten zetten of wat voor dagelijkse gebeurtenissen in aanmerking komen voor deze vorm van broadcasting, wordt mijn geest blanco. Dat komt doordat ik niet in staat ben om een hele groep tegelijk aan te spreken. Me richten tot een anoniem publiek via de massamedia lukt nog wel, maar bij het optikken van persoonlijke wederwaardigheden ter informatie en vermaak van een groep van halve en hele bekenden kan ik me niets voorstellen.

Niets wat ik meemaak of bedenk is interessant genoeg om aan vijftig, laat staan honderd mensen tegelijk mee te delen, terwijl in een een-op-een-gesprek of e-mail de sufste details de moeite waard kunnen zijn om door te nemen. Facebookinfo is van hetzelfde kaliber als de vroeger in Amerika populaire Kerstmis-rondzendbrief, waarin de schrijver zijn vrienden en familie een overzicht geeft van het wel en wee van het afgelopen jaar. Doorgaans meedogenloos monter van toon en tegelijk vlak en algemeen, omdat de boodschap nu eenmaal geschikt voor allen moet zijn. Ik kan het niet over mijn hart verkrijgen om mijn vrienden lastig te vallen met een stroom van onbelangrijkheden uit mijn dagelijkse leven, althans niet in megafoonvorm. Ik zie niet wat iemand daarmee opschiet.

Volgens Arjen van Veelen, die in zijn essaybundel Over rusteloosheid een enthousiaste beschouwing wijdt aan de betekenis van Facebook in het moderne leven, draait het uiteindelijk om aandacht (dat zal geen verrassing zijn), maar hij signaleert ook een plicht tot leuk zijn. Je kunt, als in een dagboek, alles vermelden wat er maar in je opkomt, links doorgeven naar grappige filmpjes, maar het moet wel een beetje boeiend zijn met geestige aperçu’s, zodat je vrienden kunnen klikken op de knop ‘vind ik leuk’. Hoe meer ‘vind ik leuk’-reacties, hoe bevredigender voor de berichtjestikker. Facebook is een aaimachine, schrijft Van Veelen treffend. De moeite die je moet doen om leuk te zijn, daar zie ik tegenop.

Ouders maken zich meer dan ooit zorgen over hun kinderen, aldus een J/M-onderzoek dat in alle kranten aandacht kreeg. In 2007 maakte 58 procent van de ouders zich druk om de ontwikkeling van hun kind, inmiddels ligt dat percentage op 72. Negen van de tien vinden het ouderschap stressvol. Zij denken dat zij zelf een grote invloed hebben op hun kinderen, bijvoorbeeld in iets tamelijk ongrijpbaars als zelfvertrouwen, en trekken het zich dus persoonlijk aan als hun kind het op een of ander punt laat afweten.

Die persoonlijke verantwoordelijkheid, het idee dat het jouw schuld is als je kind bepaalde gebreken vertoont, lijkt me inderdaad iets wat typerend is voor deze tijd. Deze instelling duidt enerzijds op megalomanie (een ouder die zo denkt ziet zichzelf zo’n beetje als de grote aanstichter oftewel als God), en leidt anderzijds tot gevoelens van falen en zelfverwijt – want natuurlijk voldoen kinderen niet aan het beoogde ideaalbeeld van de perfecte opvoeding. In de media figureert voor overbezorgde opvoeders het stereotype van de helikopterouder die met een doos pleisters achter een spelende kleuter aanrent, stopcontacten afdekt, fietshelmpjes distribueert, voortdurend de juf aanklampt om de gebruiksaanwijzing voor het kind door te nemen en rondshopt bij de hulpverlening om labels (adhd, pdd-nos, hoogsensitief) en rugzakjes los te peuteren voor hun nageslacht.

Het is makkelijk om overbezorgde ouders uit te lachen met hun van veiligheidsriemen voorziene bakfietsen, hun huiswerkoverhoorsessies en de werkstukken die ze voor hun kinderen maken. ‘Relax!’ zou je hun willen toeroepen, ‘kinderen groeien ook wel op zonder dat je ze voortdurend op hun nek zit.’ En dat is ook zo, maar ouders willen nu eenmaal het beste voor hun kinderen en zullen altijd moeite doen om onheil af te weren en te voorkomen. Nooit bevindt een kind zich in een staat van volmaakte harmonie, dus altijd hebben ouders wel iets om zich zorgen over te maken. Dat was vroeger niet anders dan tegenwoordig, alleen hanteerden ouders andere tactieken: in plaats van de huiskamer peuterveilig te maken en traphekjes aan te brengen, parkeerden ze kleintjes in de box. Te grote kleuters werden niet in buggies vervoerd, maar liepen mee in een tuigje of werden met een lang touw aan hun middel aan een boom in de tuin vastgemaakt, zodat ze niet in de sloot zouden vallen.

Scharrelkinderen komen niet meer voor. Kinderen onder de tien mogen niet meer ongesuperviseerd naar buiten en op eigen houtje de omgeving verkennen, een vrijheid die de meeste veertigplussers zich nog goed uit hun jeugd kunnen herinneren. Overbezorgde ouders krijgen de schuld van deze spijtige stand van zaken, maar als de algemene gewoonte supervisie is, kun je als eenling daar nauwelijks tegen ingaan. Ik herinner me nog goed dat mijn destijds tienjarige zoontje in het premobieltjestijdperk  met alle geweld in een naburige wijk wilde gaan skeeleren in plaats van alleen maar rondjes om het blok, en dat ik het toch een eng idee vond. Niet zozeer omdat hij een paar straten verderop wilde, als wel omdat hij dat in z’n eentje wilde doen. Het kostte mij de grootste moeite om me over dit angstvallig ouderschap heen te zetten en het toe te staan. Daarentegen genieten tieners weer veel meer vrijheid dan vroeger met ’s avonds uitgaan en laat thuiskomen. Ik mocht als tiener nauwelijks iets op het gebied van uitgaan en gooide dat op nodeloze strengheid van mijn moeder. Pas veel later begreep ik dat angst en bezorgdheid haar drijfveren waren.

Een vriendin heeft een dochter van 23 die het in haar hoofd heeft gehaald om een reis van twee maanden door het Midden-Oosten te maken. In haar eentje. De dochter is een verstandige vrouw, afgestudeerd en wel – moet kunnen, zou je zeggen. Er is dan ook geen enkele manier waarop de ouders hier bezwaar tegen kunnen maken. Intussen staat die moeder wel duizend angsten uit, totdat het kind weer boven water komt. Tekens van leven via internet verlichten iets, maar als de routine toevallig doorbroken wordt en er iets te veel tijd verstrijkt zonder bericht, slaat de angst des te heviger toe. Dan was de tijd waarin op reis zijn incommunicado betekende en geen bericht voor goed bericht stond, misschien wel zo rustig.
Zodra een kind geboren wordt, doemt bezorgdheid op aan de horizon en die gaat nooit meer weg.

De vondst in Nij Beets van vier vermoorde en op zolder in koffers verstopte baby’s trok veel media-aandacht. Toen ik er voor het eerst van hoorde, zat ik in de auto op de terugweg van vakantie in Frankrijk, waar de week daarvoor de voorpagina’s van de provinciale krant werden gedomineerd door zes of zeven opgegraven babylijkjes – het exacte aantal staat me niet meer bij – in een tuin van een boerderij in Bretagne. Vanzelfsprekend was in beide gevallen sprake van grote publieke ontsteltenis, onbegrip en de vraag hoe iets in het oog lopends als een zwangerschap ettelijke keren onopgemerkt kan blijven. In een radioreportage uit Friesland vertelde een dorpsgenoot van de verdachte moeder dat hij bij het ontwaren van politieauto’s en de wegafzetting had gevreesd dat er misschien iemand vermoord was, maar dat er iets nog veel ergers aan de hand bleek te zijn: vier gevonden babylijkjes!

Op dat moment dacht ik: kom kom, tut tut, het is erg, maar is het ook erger dan wanneer er iemand anders van het leven beroofd zou zijn? Moord is altijd verontrustend, maar is moord op een pasgeborene extra verontrustend? Mij lijkt van niet en in het algemeen waren de reacties op deze zaak dan ook redelijk ingehouden. Geschoktheid overheerste, terwijl veel mensen tegelijk compassie met de moeder aan de dag legden en wezen op de noodzaak van hulpverlening, naast de onvermijdelijke straf voor de gepleegde misdaden. Deze mening werd ook vertolkt in een hoofdredactioneel commentaar in NRC Handelsblad.

Filosoof Ger Groot juicht in dezelfde krant deze welwillend humanistische houding toe, maar vindt dat er seksisme in het geding is, omdat mannelijke kindermoordenaars (bijvoorbeeld in de afdeling eerwraak) op heel wat minder empathie van het publiek kunnen rekenen, terwijl er bij hen minstens evenveel psychische getroubleerdheid aan de hand zal zijn. Hij pleit er niet voor om de moordende moeders even categorisch af te serveren als de moordende vaders, maar om begrip niet alleeen voor de moeders te reserveren.

Of Ger Groot hier daadwerkelijk een staaltje onversneden seksisme te pakken heeft, betwijfel ik. Zodra de kinderen iets ouder zijn dan pasgeboren, gaat het verschil in bejegening van vrouwelijke of mannelijke kinderdoders helemaal niet meer op. Uit Amerika herinner ik me het geval van de moeder die haar twee kinderen van zes en acht jaar vermoordde door ze in autostoeltjes vast te gespen en de auto het water in te laten rijden, en die vervolgens een oproep hield omdat haar kinderen waren ontvoerd. Een andere moeder verstikte haar kinderen met een kussen. De publieke opinie was woedend en legde in het geheel geen empathie aan de dag voor de psychische nood van de moordenaressen.

Woede is het onderscheidende element tussen pasgeboren-babymoord door de moeder en het vermoorden van alle andere kinderen. Wie een kind vermoordt dat ‘er al is’, schaadt vanzelfsprekend het kind, maar ook de maatschappij oftewel de gemeenschap van mensen die een relatie met dat kind onderhouden. Als een vader een pasgeborene aan de moeder ontrukt en vermoordt, pleegt hij een grotere misdaad dan wanneer een moeder na een geheime bevalling de pasgeborene vermoordt. De man schaadt immers de baby én de moeder, terwijl de vrouw alleen de baby schaadt en niet de maatschappij, want die weet van niets. Ook al komt de misdaad later aan het licht, het feit geeft toch minder woede.

De moeder-kindrelatie is gedurende de zwangerschap kwalitatief anders dan de vader-kindrelatie. De moeder heeft fysiek eigendomsrecht en kan de foetus laten aborteren bijvoorbeeld, terwijl de vader daar geen enkele zeggenschap over heeft. Hij kan de vrouw niet dwingen tot abortus, hij kan haar ook niet tegenhouden, mocht ze het wel willen. Over de wettelijke termijn van abortus valt te twisten en dat gebeurt dan ook. Boven de grens van levensvatbaarheid (24 weken) is abortus niet meer toegestaan, wat niet wegneemt dat het aborteren van een vier-maanden-foetus ook behoorlijk barbaars is. De EO heeft wel eens onprettige filmpjes laten zien, waaruit je maar een conclusie kunt trekken: abortus is moord. Toch houdt de publieke opinie in meerderheid vast aan het idee dat abortus legaal moet blijven. Postnatale abortus is een misdaad waar terecht straf op staat. De maatschappij moet tenslotte ergens een grens trekken. Maar de woede over deze vorm van wetsovertreding is minder, zodat compassie vanzelf meer de kans krijgt.