Het nieuwe boek van Jonathan Franzen, Purity, werd in de week van publicatie begeleid door juichende recensies, zowel in Amerika als in Nederland, waar de vertaling gelijktijdig verscheen. Al vrij snel daarna kwamen de relativeringen van mensen die het toch allemaal niet zo geweldig vonden. Peter Buwalda schreef een mopperig stukje in de Volkskrant en Sylvia Witteman had zich ook verveeld. Dat effect zie je vaker bij boeken waar met hooggespannen verwachtingen naar wordt uitgezien: de professionele critici liggen reflexmatig in katzwijm en de kritiek komt van de lezers.

Zelf heb ik me zeker verheugd op Purity, omdat ik Franzens eerdere romans met veel genoegen heb gelezen. Hij combineert persoonlijke (klassieke) thema’s met een maatschappelijke (hedendaagse) invalshoek tot een good read met een rijke textuur en dat hij als een typische Amerikaanse white male middle class liberal wordt gezien kan me niet schelen, want ik ben zelf ook middle class. Al liet zijn boutade tegen fracking, het milieuverwoestende winnen van schaliegas, in Freedom me tamelijk koud. Wat me aanspreekt is zijn panoramische blik met veel hoofdpersonen, veel verhaallijnen, door Franzen aan een touwtje gehouden met de brille van de grote 19de-eeuwse schrijvers.

Die 19de-eeuwse associatie zit er in dit boek ook expliciet in. Purity is de naam van een van de hoofdpersonen, een jonge vrouw met een studieschuld van 130.000 dollar die een weg zoekt in het leven en zichzelf Pip noemt, omdat ze haar officiële naam haat. Pip is in armoedige omstandigheden opgevoed door haar alleenstaande moeder die altijd geweigerd heeft om enige informatie over haar vader te verstrekken. Zoals bekend heet de (mannelijke) hoofdpersoon van Charles Dickens’ Great Expectations ook Pip. De twee Pips worstelen allebei met hun afkomst. Het meisje heeft geen vader, de jongen is wees. In beide boeken speelt een erfenis een voortstuwende rol – vandaar Dickens’ titel: Grote verwachtingen – en wordt de moraliteit van de hoofdpersonen op de proef gesteld. Een ander parallel is die tussen Pips moeder Anabel in Purity en de griezelige Miss Havensham die ingrijpt in het leven van de Dickensiaanse Pip.

Dit is niet mijn ontdekking – Franzen heeft in interviews verteld over de echo van zijn 21ste-eeuwse Pip met de eerdere Pip en over de met Dickens verwante thematiek, overeenkomsten die een vergelijking van de twee boeken rechtvaardigen. Qua inhoud en plot staan de boeken verder geheel op zichzelf, maar ze draaien wel allebei om morele vragen. Franzen is, net als Dickens, ten diepste een morele auteur die gefascineerd is door het Goede en het Kwade en de raakvlakken tussen die twee.

Purity is eendimensionaler dan Great Expectations.

Misschien had Franzen zijn eerbetoon aan zijn 19de-eeuwse voorbeeld beter ongenoemd kunnen laten, want in de vergelijking tussen de twee romans brengt Dickens het er toch beter van af. De belangrijkste reden voor mijn teleurstelling in Purity is het extremisme van de hoofdpersonen. Niet Pip zelf – die is een fijne, hedendaagse ingénue – maar twee andere personages die zo’n beetje het Kwade vertegenwoordigen. Pips moeder Anabel is in ieder geval in haar jonge, pre-moederschap jaren zo’n gestoorde gek dat je je niet kunt voorstellen dat iemand het daar langer dan een maand mee uithoudt. Op de as van het Kwaad bevindt zich verder ene Andreas, een charismatische Assange-achtige figuur, in wie Franzen zijn computer- en internetkritiek kwijt kan, die op zeker moment een moord begaat. Het onvermijdelijke gesol met het lijk dreigt het boek zelfs even in detectiefjessferen te doen belanden.

Ondanks de 19de-eeuwse gothic elementen en een plot dat op toevalligheden leunt zijn de personages bij Dickens interessanter en complexer: zijn goedhartige Pip heeft verrassend genoeg ook een naar kantje, de schurk (en moordenaar) ontpopt zich als weldoener. Purity is eendimensionaler dan Great Expectations.

In Rotterdam en nog een aantal andere gemeentes in Nederland onderwerpen sociale woningbouwcorporaties potentiële huurders aan een screening. De antecedenten van gegadigden voor een huurwoning worden getoetst aan wat er bij de politie over hen bekend is, en mensen met een crimineel verleden kunnen worden geweigerd. In de vorige week uitgezonden Zembla-documentaire ‘Burenruzie’ over terroriserende buren betoonde wethouder Joost Eerdmans (Leefbaar Rotterdam) zich verbaasd dat deze screeningspraktijk illegaal zou zijn. Woningbouwverenigingen moeten er toch voor zorgen dat huurders het woonklimaat niet vergiftigen?

Daar ligt inderdaad een taak, maar gegadigden weigeren is wel een heel draconische methode. De vrije sector is te duur voor mensen die in aanmerking komen voor een sociale huurwoning. Nee zeggen tegen hen betekent een verwijzing naar dakloosheid. Om die reden is het ook onmogelijk om zich misdragende huurders (die wél de huur betalen) eruit te zetten: die belanden op straat. De documentaire was een grote aanklacht tegen een falende overheid die zich onverschillig betoonde tegenover mensen die lijden onder hun buren.

Dat lot kan verschrikkelijk zijn. Uit een onderzoek van jaren geleden heeft het cijfer zich in mijn geheugen genesteld dat een op de drie mensen min of meer in onmin met de buren leeft. Die dertig procent bestaat natuurlijk niet allemaal uit slaande ruzie en pesterijen. Meestal blijft het bij elkaar over en weer negeren, wat overigens al vervelend genoeg is – je kunt niet meer onbekommerd je huis in- en uitlopen -, maar bij een klein gedeelte van de onprettige betrekkingen kan actieve agressie van de ene partij zo ver oplopen dat het dagelijks leven voor de buren een hel wordt.

Veel lijden is subjectief, maar daarom nog niet minder reëel.

Als er iets duidelijk wordt uit het volgen van zo’n burenconflict, dan wel dat de duur ervan allesbepalend is. De oorsprong van de onenigheid is irrelevant. Het gaat (althans voor buitenstaanders) meestal om relatief onbenullige zaken: een schutting, een parkeerplaats, woongeluiden, blaffende honden, wasgoed in het trapportaal – kolfjes naar de hand van de rijdende rechter. Ik hoorde eens over een oude dame die zwaar leed onder buurkinderen die voetbalden tegen een garagedeur, omdat het gebonk herinneringen aan bombardementen in de oorlog bij haar boven haalden. Veel lijden is subjectief, maar daarom nog niet minder reëel.

Hoe langer een burenconflict duurt, hoe meer het escaleert en hoe geringer de kans op verzoening. In de Zembla-documentaire waren ijzingwekkende staaltjes van geëscaleerde burenruzies te zien. Officiële burenbemiddeling haalde niets uit, woningcorporaties spanden zich niet in om het conflict op te lossen, een politieveroordeling maakte het alleen maar erger. Een initiatief om burgemeesters meer legale middelen te verstrekken om zich misdragende buren uit hun huis te zetten dreigde te stranden op onwil van diezelfde burgemeesters. Begrijpelijk. Het is niet de taak van een burgemeester om burgers dakloos te maken, zelfs geen asociale tokkies.

De verantwoordelijkheid ligt bij de verhuurder. Die bezit de huizen, die heeft de contracten afgesloten en die moet erbovenop zitten. Als bemiddelingssessies met de strijdende partijen niet werken, als een van beide zich niet coöperatief opstelt en het conflict een bepaalde tijdslimiet overschrijdt, dan zit verzoening er kennelijk niet in en is uit elkaar gaan de enige oplossing. Een van de twee betrokkenen zal moeten verhuizen. Omdat het conflict eigenlijk alleen nog maar om persoonlijke haat draait, hoeft er met die mensen in een andere omgeving niet zo veel aan de hand te zijn. Dat verhuizen kan niet zo moeilijk zijn, want een sociale woningbouwcorporatie beschikt over honderden woningen. Een kwestie van ontruimen met een verhuiswagen voor de deur. Voor mensen met een koopwoning en terroriserende buren geldt hetzelfde. Er komt een moment dat verhuizen als enige optie overblijft. Dat kost geld, maar gemoedsrust is verkieslijk boven financiële schade.