Softe computers

Beatrijs Ritsema

Het was niet de menselijke waardigheid die op het spel stond, toen schaakkampioen Garry Kasparov dit weekend verloor van het Deep Blue computerprogramma. Hoe kan het oneervol zijn als een mens niet in staat blijkt om een voortdenderende locomotief tegen te houden? Wie vandaag nog kan winnen van Deep Blue, zal over twee jaar wel verliezen, als er nog meer rekenwerk in nog minder tijd wordt gestopt. Petje af voor de computer, maar het heeft geen betekenis. Het is een triviale zege.

Het schaakspel is een overzichtelijke microkosmos met een minimum aan regels, die zo simpel zijn dat een zesjarige ze kan begrijpen en toepassen. Tegelijk zijn er op dat bord van 64 velden zo ongelooflijk veel verschillende stellingen mogelijk, dat geen mens ze allemaal kan doorgronden. Dat een computer meer stellingen tegelijk aan kan dan een mens lijkt bij uitstek iets om je schouders over op te halen. Bedenkelijker zijn de ongehoorde pretenties die de ontwerpers van het Deep Blue programma erop nahouden, als het gaat om de wetenschappelijke arbeid van hun troetelkindje. Zoals afgelopen zaterdag in deze krant te lezen viel, is schaken voor Deep Blue maar bijzaak. De werkelijke betekenis van deze geavanceerde technologie ligt in het 'zoeken naar verborgen relaties tussen grote hoeveelheden op het oog onafhankelijke gegevens'.

Het feit dat je Deep Blue met redelijk succes kunt loslaten op een bord van 64 velden, brengt de computerprogrammeurs ertoe hem ook te introduceren in de wereld van financiële risicoberekening, in die van consumentengedrag, basketballwedstrijden en kankerbestrijding. Het is alsof je een vierjarige die zonder brokken een kwartier met een plastic theeserviesje heeft gespeeld, neerplant in het British Museum met de opdracht inventaris op te maken. En dan nog zou de vierjarige het er waarschijnlijk beter van afbrengen dan de computer in het wild. Het British Museum is tenslotte, net als het schaakspel, een gesloten systeem, terwijl de beurs en het koopgedrag van consumenten open systemen zijn met een wazige input en een per definitie onvoorspelbare output.

Geen nood, zegt de vader van Deep Blue, rekenen maar! Honderden, duizenden variabelen, gooi ze maar allemaal in de muil van de computer en hij zal de verborgen relaties boven tafel halen. En met welke superieure inzichten komt Deep Blue vervolgens aanzetten? Bijvoorbeeld, volgens de IBM-softwarespecialist, dat de klanten van een bepaald warenhuis vooral rode nagellak kopen wanneer ze eigenlijk voor briefkaarten komen. Of dat je als beursganger beter geen aandelen van Philips kunt kopen, wanneer de kortlopende rente in Bangladesh lager is dan die in India. Tjonge, daar zou ik nou nooit van m'n leven opgekomen zijn. Verbluffend, hoe de computer de geheime krachten die het dagelijks leven besturen weet bloot te leggen.

Iets trivialers is nauwelijks voorstelbaar. Dit soort verbanden heeft geen betekenis, er wordt niets door geïllumineerd. Het enige waar zo'n verband door geschraagd wordt is een rekenkundige waarheid, maar hoe stabiel die waarheid is, is ook nog maar de vraag. Vandaag briefkaarten en nagellak, morgen pepermolens en nagellak, wie zal het weten en wie kan het wat schelen. Als iemand het in z'n hoofd haalt te bewijzen dat mensen met een grote schoenmaat meer in hun neus peuteren dan mensen met een kleine schoenmaat, dan doen we daar verder ook niets mee.

Computerdresseurs zijn geobsedeerd door de gedachte dat via verborgen statistische samenhangen de werkelijkheid verklaard kan worden. Het liefst laten ze hun computer uitrekenen hoe de vleugelslag van een vlinder in het Amazone-oerwoud leidt tot een orkaan in Amerika. Met dergelijke analyses en modellen schiet niemand iets op, omdat in de werkelijkheid de vlinder ook een tapir of een omvallende woudreus had kunnen zijn.

Het detecteren van statistische verbanden en die omzetten in ongeoorloofde oorzaak-gevolg ketens is een poging greep te krijgen op het toeval. Niets is meer onbelangrijk of oninteressant, maar alles hangt met alles samen. Zo ontpopt de harde computer zich als de softste exponent van het New Age denken.