Profielen

Beatrijs Ritsema

Personeelsadvertenties komen in twee soorten: de taakgerichte en de functionarisgerichte variant. In het eerste geval is er sprake van een lijstje werkzaamheden waar iemand voor gezocht wordt, bijvoorbeeld nota's schrijven, externe contacten onderhouden of een afdeling managen. In het tweede geval ligt de nadruk op de kwaliteiten van de persoon, die zo veelvormig moeten zijn dat de advertentie erop gericht lijkt belangstellenden van solliciteren af te schrikken. Veelzeggende term in dit verband: schaap met vijf poten.

Dergelijke advertenties grossieren in paradoxen. De functionaris moet 'innovatie initiëren' en tegelijk 'beproefde trajecten in stand houden'. Hij/zij moet 'hoge prioriteit toekennen aan overleg' en ook beschikken over 'slagvaardigheid in de besluitvorming'. 'Uitstekende contactuele eigenschappen' naast 'inhoudelijk doorkneed zijn in de problemen van het veld'. Herkent u zich in dit profiel? Alleen dan mag u een briefje schrijven.

Meestal is het lijstje eisen waar de kandidaten aan moeten voldoen zo uitgebreid dat er in de advertentie geen ruimte meer overblijft voor wat ze nou eigenlijk precies moeten doen daar in dat baantje. Nooit heb ik me herkend in zo'n geschetst profiel, terwijl ik vrij zeker weet dat de meeste bijbehorende taken niet zo verschrikkelijk ingewikkeld kunnen zijn – een paar maanden inwerken en je weet er alles van. Hoe zouden mensen anders minister kunnen worden op een voor hen onbekend vakgebied?

Het woord 'profiel' dwingt mensen zichzelf in een wollige mal te voegen, terwijl een opsomming van inhoudelijke taken aan kandidaten de vrijheid biedt zich wel of niet aangesproken te voelen. Profiel-ontwerpers zijn hooghartig en autoritair; taakomschrijving-opstellers zijn zakelijk en demokratisch.

Profielen rukken overal op. Niet alleen in personeels- en contactadvertenties, onderzoek naar seriemoordenaars en doelgroepanalyses, maar ook in het middelbaar onderwijs. VWO-leerlingen mogen binnenkort kiezen uit liefst vier profielen om eindexamen in te doen, namelijk economisch, technisch, cultureel en gezondheidszorg. Wat ben ik blij dat ik niet nu op het VWO zit, want geen een van die profielen spreekt me aan. Ze klinken allemaal zo toegepast. Bij economisch denk ik aan snelle beurstypes, bij technisch aan een verwarmingsinstallateur, bij cultureel aan een museumconservator en bij gezondheidszorg aan een geriater. Allemaal verdienstelijke maatschappijsectoren, hoewel je je kunt afvragen waarom de boerderij er niet bij staat of de communicatie in al haar aspecten of de religie of de dierenwereld. Maar afgezien van deze omissies zit een tiener toch niet op het VWO om alvast stiekem naar een 'veld' doorgesluisd te worden?

Op het VWO (de naam zegt het al) gaat het om wetenschap, althans de voorbereiding daarop en dat is kennis. Waarom zou een vak als biologie dat van zichzelf interessant en belangrijk genoeg is opgehokt moeten worden in het profiel-keurslijf van de gezondheidszorg? Als een veertienjarige kennis op eindexamenniveau over de evolutietheorie wil opdoen, zegt dat niets over zijn belangstelling voor de gezondheidszorg. Wie weet gaat-ie wel rechten studeren of wordt piloot.

Nu weet ik best dat alle middelbare-schoolvakken gewoon onderwezen zullen blijven, zoals dat al honderd jaar gaat. Alle hoogdravende veranderingen in het onderwijs blijken altijd weer op cosmetica neer te komen. Leerlingen deden examen in frans, geschiedenis, wiskunde en de rest, en zullen dat blijven doen, ook al heet hun pakketje ineens 'profiel cultuur'.

Toch ergert mij die nieuwe titulatuur, omdat er wel degelijk een ideologie onder schuilgaat. Deze onderwijsfilosofie verzet zich tegen de kennis omwille van de kennis doelstelling en daarmee tegen absolute waarheid. Omdat toch alles relatief is in deze moderne tijd, moeten alle schoolvakken maar in een zogenaamd nuttige maatschappelijke bedding worden ondergebracht. Een schijnvertoning, die leerlingen in de war brengt en alleen de autoritaire bureaukratie van pretentieuze profielontwerpers bevestigt.