De kredietcrisis schijnt tot een tsunami aan echtscheidingen te hebben geleid, aldus de Volkskrant. Verschillende mensen die hun brood verdienen in de echtscheidingsbusiness melden stijging van het aantal klanten, nu de huizenmarkt weer een beetje aantrekt, althans zich stabiliseert. De prijsdaling van de huizen in 2009 had aanvankelijk ten gevolge dat mensen hun scheidingsplannen opschortten (omdat ze hun huis niet kwijtraakten), maar nu is er sprake van een inhaalslag: 20 procent meer scheidingsgegadigden volgens een Amsterdamse advocaat.

CBS-onderzoeker Jan Latten meent dat een periode van laagconjunctuur uiteindelijk altijd meer scheidingen oplevert, omdat financiële onzekerheid en dreigende werkloosheid spanning op een huwelijk zetten. Het blijft moeilijk om oorzaak en gevolg uit elkaar te houden in dit soort grote trends. Geldgebrek geeft ruzie, maar echtscheiding is duur. Rijke mensen hoeven geen ruzie over de huishoudportemonnee te maken, maar hebben wel meer vrijheid om te vertrekken als het hun niet bevalt.

Historisch gezien heeft geld altijd de doorslag gegeven. Als je arm bent en in een krap huisje woont met een paar afhankelijke kinderen, dan kon je (als vrouw tenminste) nooit ergens heen. Hoogstens werden vrouwen door mannen verlaten, zodat ze berooid en met schande overladen achterbleven. Maar zodra vrouwen een zekere mate van economische onafhankelijkheid verwierven en daarmee macht binnen de relatie, schoten de echtscheidingscijfers omhoog. Het is maar al te begrijpelijk dat de SGP er een antifeministische grondhouding op nahoudt. Als vrouwen over dezelfde macht en financiële kracht beschikken als mannen, vormt dat een regelrechte bedreiging voor het huwelijk. Ze hoeven zich dan tenslotte niet meer van alles te laten welgevallen om te overleven.

In veel Afrikaanse landen en in de onderklasse van Amerika en Europa wordt er nauwelijks getrouwd en komt het dus ook niet tot echtscheiding, maar de economische mechanismes van verlaten en verlaten worden werken ook zonder boterbriefje. Mannen in de onderklasse overwegen niet eens een huwelijk omdat het hun geen voordeel biedt, en zwangere tienermeisjes weten van tevoren dat ze niet op de financiële inbreng van een man hoeven te rekenen en dat ze de verantwoordelijkheid voor hun kind zelf zullen moeten dragen met hulp van vrouwelijke familieleden. Ze zien geen ander voorbeeld om zich heen.

Zo bezien heeft armoede een negatief effect op het huwelijk of de huwelijksmoraal of op alles wat erbij komt kijken om twee mensen bij elkaar te houden. Maar de effecten van rijkdom liegen er ook niet om. In prefeministische tijden bleven huwelijken van de rijken in stand, omdat men zich huizen kon permitteren die groot genoeg waren om zo’n beetje langs elkaar heen te leven. Ook voor maîtresses was geld nodig. In culturen waar polygamie is toegestaan zijn het alleen rijke mannen die zich meerdere vrouwen (met hun kinderen) kunnen veroorloven. Maar wanneer vrouwen meer financiële armslag krijgen, gaan ze protesteren tegen een volgende echtgenote van hun man en wordt het systeem van polygamie verdrongen door het systeem van echtscheiding en seriële monogamie. De situatie van de polygame slager met zijn vier boerkadragende vrouwen die in Frankrijk zo veel verontwaardiging wekte is te vergelijken met het patroon van dead beat dads in de Amerikaanse onderklasse die ook gewend zijn bij verschillende vrouwen kinderen te verwekken. In beide gevallen ontvangen de moeders een bijstandsuitkering van de overheid. Het enige verschil is dat de boerkadraagsters met hun vieren in een huis zitten, terwijl de Amerikaanse alleenstaande moeders bij hun eigen moeder inwonen. Als de vrouwen over meer geld zouden beschikken, zouden ze voor zichzelf minder verstikkende woonomstandigheden zoeken.

In een slechte economie aarzelen mensen om hun huwelijk op te breken, maar bij het geringste teken van herstel snellen ze des te massaler naar de advocaat. De scheiding wordt niet ingegeven door financiële problemen (slechts twee procent van de scheidende echtparen noemt geld als reden), maar door klassieke motieven als ontrouw en op elkaar uitgekeken zijn. Voorlopig lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat het echtscheidingstij zal worden gekeerd. Economische malaise of niet, vrouwen bezitten dezelfde macht als mannen om ervandoor te gaan, wanneer ze er genoeg van hebben. Die vrijheid zal niemand inleveren.

Weer is het aantal tieners dat met een alcoholvergiftiging in het ziekenhuis terechtkwam toegenomen. In 2009 waren dat 500 gevallen, vijftig procent meer dan in het jaar daarvoor. Het enige lichtpuntje was dat de gemiddelde leeftijd (15.6 jaar) een half jaar hoger lag. De voorlichting over de kwalijke effecten van alcohol op de hersenontwikkeling heeft er kennelijk toe geleid dat de grens voor jonge tieners om met drinken te beginnen iets naar achteren is geschoven. Gezien de absolute stijging in comazuipgevallen wordt dit uitstel ruim gecompenseerd in extra laveloosheid op ietsje latere leeftijd, dus veel reden om hoera te roepen is er niet.

Alleen de ChristenUnie en de SGP bepleiten verhoging van de leeftijdsgrens tot 18 jaar om alcohol te mogen kopen, zoals in de helft van de EU-landen allang praktijk is. Andere partijen deinzen terug voor de macht van de alcohollobby of de ingewikkeldheid en de extra kosten van het handhavingsbeleid. Daarnaast bestaat er ook onbestemde tegenzin tegen Amerikaanse toestanden, waar achttienjarigen de oorlog in worden gestuurd om te doden en gedood te worden, maar tot hun 21ste geen biertje mogen drinken. Wij hier in Nederland gaan niet zo spastisch om met een geaccepteerd genotsmiddel als alcohol.

Het gevolg is dat alle verantwoordelijkheid voor comazuipende tieners toevalt aan ouders, naar wie vaak met een beschuldigende vinger wordt gewezen dat zij zich te slap zouden opstellen en geen controle uitoefenen over wat hun kinderen uitspoken. Bij Pauw & Witteman zat verslavingsdeskundige Keith Bakker nog steeds te verkondigen dat ouders als taak hebben om alcohol te introduceren bij hun kinderen, rustig op de bank, en hen zo een verstandige manier van drinken te leren. Een absurd advies dat ingaat tegen alle nieuwe inzichten die in de officiële voorlichting worden verspreid en dat rechtstreeks uit de jaren zestig lijkt te komen. Toen kregen dertienjarigen inderdaad weleens een glaasje wijn bij een bijzondere gelegenheid of mochten zij in het weekend een of twee glazen bier drinken. Maar voor zo ver tieners uitgingen, gebeurde dat niet tot diep in de nacht (dat was meer iets voor studenten) en voor grote hoeveelheden alcohol hadden ze domweg het geld niet. Veertig jaar geleden lag het drankgebruik van de hele bevolking lager. In de toenmalige sfeer van collectieve matigheid was het natuurlijk voor ouders veel makkelijker om tieners aan alcohol te laten wennen dan in deze tijd, waarin alcohol in veel gezinnen tot de dagelijkse routine behoort. Het wringt als pa en ma plechtig een opvoedkundig breezertje voor hun kind inschenken onder het motto ‘thuis moet je het leren’, terwijl ze zelf dagelijks een of twee flessen wijn soldaat maken. Hoe meer een cultuur in alcohol gedrenkt is, hoe lastiger het wordt om tieners, die toch al moeite hebben met zelfdiscipline, tot bekommernis over hun toekomstige gezondheid te krijgen. Een simpel verbod gekoppeld aan een leeftijdsgrens werkt beter, omdat discussies over wat precies ‘te veel’ is dan achterwege kunnen blijven.

Ouders wordt dan ook aangeraden om categorisch nee te zeggen. Dat kunnen ze wel doen, maar bij 16 jaar gaan alle remmen los en hebben ouders geen poot meer om op te staan. Het kan lang duren voor ze ontdekken dat hun kind zich bij vrienden in huis te buiten gaat aan mateloze indrinksessies voor een schoolfeest. Ze geven toestemming voor logeerpartijtjes na een feest of na het uitgaan, maar ze zijn niet geneigd om als politieagent op te treden. Het is vervelend om bij je eigen kind binnen te vallen, als hij met vrienden op z’n kamer zit, en het is ook vervelend om andere ouders op te bellen over hun alcoholbeleid. Tieners worden des duivels, als ouders zich in controlerende zin met hun sociale kring bemoeien. Begrijpelijk, want een tiener wil ook een beetje privacy en het is buitengewoon irritant om voortdurend door ouders over drank te worden doorgezaagd.

Dus staan ouders machteloos tot er ergens iemand door het al te dunne ijs zakt. Achter elk comazuipgeval staat een veelvoud van tieners die weliswaar niet in het ziekenhuis terecht komen, maar wel stelselmatig te veel drinken. Ouders kunnen onmogelijk in hun eentje tegen deze trend oproeien, tenzij met de wet als steuntje in de rug. In tijden van mateloosheid is achttien jaar een betere leeftijd voor de vrijheid van het comazuipen dan zestien.