Echtscheiding is vrijheid

De kredietcrisis schijnt tot een tsunami aan echtscheidingen te hebben geleid, aldus de Volkskrant. Verschillende mensen die hun brood verdienen in de echtscheidingsbusiness melden stijging van het aantal klanten, nu de huizenmarkt weer een beetje aantrekt, althans zich stabiliseert. De prijsdaling van de huizen in 2009 had aanvankelijk ten gevolge dat mensen hun scheidingsplannen opschortten (omdat ze hun huis niet kwijtraakten), maar nu is er sprake van een inhaalslag: 20 procent meer scheidingsgegadigden volgens een Amsterdamse advocaat.

CBS-onderzoeker Jan Latten meent dat een periode van laagconjunctuur uiteindelijk altijd meer scheidingen oplevert, omdat financiële onzekerheid en dreigende werkloosheid spanning op een huwelijk zetten. Het blijft moeilijk om oorzaak en gevolg uit elkaar te houden in dit soort grote trends. Geldgebrek geeft ruzie, maar echtscheiding is duur. Rijke mensen hoeven geen ruzie over de huishoudportemonnee te maken, maar hebben wel meer vrijheid om te vertrekken als het hun niet bevalt.

Historisch gezien heeft geld altijd de doorslag gegeven. Als je arm bent en in een krap huisje woont met een paar afhankelijke kinderen, dan kon je (als vrouw tenminste) nooit ergens heen. Hoogstens werden vrouwen door mannen verlaten, zodat ze berooid en met schande overladen achterbleven. Maar zodra vrouwen een zekere mate van economische onafhankelijkheid verwierven en daarmee macht binnen de relatie, schoten de echtscheidingscijfers omhoog. Het is maar al te begrijpelijk dat de SGP er een antifeministische grondhouding op nahoudt. Als vrouwen over dezelfde macht en financiële kracht beschikken als mannen, vormt dat een regelrechte bedreiging voor het huwelijk. Ze hoeven zich dan tenslotte niet meer van alles te laten welgevallen om te overleven.

In veel Afrikaanse landen en in de onderklasse van Amerika en Europa wordt er nauwelijks getrouwd en komt het dus ook niet tot echtscheiding, maar de economische mechanismes van verlaten en verlaten worden werken ook zonder boterbriefje. Mannen in de onderklasse overwegen niet eens een huwelijk omdat het hun geen voordeel biedt, en zwangere tienermeisjes weten van tevoren dat ze niet op de financiële inbreng van een man hoeven te rekenen en dat ze de verantwoordelijkheid voor hun kind zelf zullen moeten dragen met hulp van vrouwelijke familieleden. Ze zien geen ander voorbeeld om zich heen.

Zo bezien heeft armoede een negatief effect op het huwelijk of de huwelijksmoraal of op alles wat erbij komt kijken om twee mensen bij elkaar te houden. Maar de effecten van rijkdom liegen er ook niet om. In prefeministische tijden bleven huwelijken van de rijken in stand, omdat men zich huizen kon permitteren die groot genoeg waren om zo’n beetje langs elkaar heen te leven. Ook voor maîtresses was geld nodig. In culturen waar polygamie is toegestaan zijn het alleen rijke mannen die zich meerdere vrouwen (met hun kinderen) kunnen veroorloven. Maar wanneer vrouwen meer financiële armslag krijgen, gaan ze protesteren tegen een volgende echtgenote van hun man en wordt het systeem van polygamie verdrongen door het systeem van echtscheiding en seriële monogamie. De situatie van de polygame slager met zijn vier boerkadragende vrouwen die in Frankrijk zo veel verontwaardiging wekte is te vergelijken met het patroon van dead beat dads in de Amerikaanse onderklasse die ook gewend zijn bij verschillende vrouwen kinderen te verwekken. In beide gevallen ontvangen de moeders een bijstandsuitkering van de overheid. Het enige verschil is dat de boerkadraagsters met hun vieren in een huis zitten, terwijl de Amerikaanse alleenstaande moeders bij hun eigen moeder inwonen. Als de vrouwen over meer geld zouden beschikken, zouden ze voor zichzelf minder verstikkende woonomstandigheden zoeken.

In een slechte economie aarzelen mensen om hun huwelijk op te breken, maar bij het geringste teken van herstel snellen ze des te massaler naar de advocaat. De scheiding wordt niet ingegeven door financiële problemen (slechts twee procent van de scheidende echtparen noemt geld als reden), maar door klassieke motieven als ontrouw en op elkaar uitgekeken zijn. Voorlopig lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat het echtscheidingstij zal worden gekeerd. Economische malaise of niet, vrouwen bezitten dezelfde macht als mannen om ervandoor te gaan, wanneer ze er genoeg van hebben. Die vrijheid zal niemand inleveren.