↑
Spring naar inhoud

Het vitale brein

Eddy van der Zee: Het vitale brein. Hoe de hersenen sterk en dynamisch te houden. Uitgever Bert Bakker. 229 p. € 18,95

Zou ik last hebben van tau-pathologie? Na ettelijke uren besteed te hebben aan Het vitale brein. Hoe de hersenen sterk en dynamisch te houden kost het mij de grootste moeite om een coherente samenvatting te geven van wat ik zoal te weten ben gekomen. Althans, dat hangt ervan af op welk niveau van analyse het onderwerp (ouder wordende hersenen) bij de kop wordt genomen. Zolang dit niveau breed en algemeen blijft, kan ik het prima volgen. Maar hoogleraar moleculaire neurobiologie, Eddy van der Zee, voert de lezer mee naar het allerspecifiekste niveau van neuronen, synapsen, neurotransmitters, spines, gliacellen, astrocyten, oligodendrocyten enzovoort.

Het is een wereld die niet onmiddellijk behapbaar is voor leken. En of de leek er veel mee opschiet om zich deze specifieke terminologie en de bijbehorende moleculaire processen eigen te maken lijkt ook twijfelachtig. De algemene strekking van Het vitale brein is glashelder: de hersenen van mensen die ouder worden (globaal vanaf een jaar of zestig) veranderen, de denksnelheid en geheugenprestaties nemen af, maar de algemene kennis neemt juist toe. Ouderen zijn minder goed in staat om snel nieuwe dingen te leren, maar kunnen vaak beter verbanden leggen.

Het ouder wordende brein is geen kwestie van pathologie, maar een functionele adaptatie aan veranderde omstandigheden. Net zoals puberhersens nog niet volgroeid zijn, maar wel functioneel voor de opdracht die past bij de leeftijd, ondergaan hersens vanaf de middelbare leeftijd opnieuw een reorganisatie. Van der Zee vat die adaptatie samen onder de noemer levenswijsheid. Concreet: een ouder iemand kan vaak niet op namen komen, maar weet precies hoe het patroon van overspel eruit ziet.

Een fijne opsteker voor de ouderen onder ons, wat niet wegneemt dat het boek vol staat met dingen die op hersenniveau misgaan en uiteindelijk uitmonden in dementie. Neem de tau-pathologie. Tau is een cytoskeleteiwit in het axon van een neuron dat traptreden vormt die tijdelijk afgebroken moeten worden om bepaalde boodschapperseiwitpakketjes door te laten. Na doorlating moeten de traptreden zich weer razendsnel hergroeperen in de oorspronkelijke vorm. Bij deze omslachtige procedure gaat, naarmate mensen ouder worden, vaker iets mis: zieke neurons, geblokkeerde transporten met uiteindelijk een hoopje onbruikbare tau-eiwitten op een hoopje in de cel geklonterd. Ook al verloopt dit proces heel geleidelijk en wordt de meerderheid van de ouderen niet dement, het beeld van die tau-pathologie is toch lichtelijk verontrustend.

Het is niet duidelijk voor welk lezerspubliek Het vitale brein is bedoeld. De auteur bedient zich van een enorme hoeveelheid wetenschappelijke vaktermen waarmee hij specifieke hersenprocessen en verbanden analyseert. Weliswaar wordt alles precies gedefinieerd, uitgelegd en ingekaderd, maar met zo veel nieuwe begrippen ben ik als bijna-oudere geneigd te vergeten wat er ook alweer bedoeld werd met het twintig pagina’s eerder geïntroduceerde ‘cholinerge systeem’, en moet ik dus weer terugbladeren. Daar komt bij dat de schema’s die als illustratie moeten dienen zo klein zijn afgedrukt dat er een loep aan te pas moet komen om ze te bestuderen. Eigenlijk is het boek een leerboek vol met zware kost, waar ik niet voor gemotiveerd ben omdat neurotransmitters me niets extra’s duidelijk maken over ouderdom, wat ik niet allang weet door om me heen kijken.

Om de dementie buiten de deur te houden adviseert de auteur lichaamsbeweging, sociale contacten, een open instelling houden en vooral niet achter de geraniums te gaan zitten. Oké, ik zal mijn best doen, maar die boodschap had ik al eerder gehoord.

Beatrijs Ritsema

Artikelen in NRC-boekrecensies.

rev="post-10823" Geen reacties

Door Beatrijs Ritsema – dinsdag 29 mei 2012 12:10

Geen cadeaus willen

Beste Beatrijs,

Laatst werd ik (man) 65 jaar en gaf een behoorlijk uitgebreid feest voor familie, vrienden en bekenden. Ik heb vooraf laten weten dat ik in uitstekende materiële omstandigheden verkeer en alles bezit wat ik hebben wil. Op de uitnodiging vermeldde ik mijn wens expliciet: ‘Neem één bloem naar eigen keuze mee en beslist geen cadeaus!’ Op het feest maakte ik van al die bloemen diverse mooie boeketten.

Nu kwamen zeker twintig van de zestig gasten toch met een cadeau. Via anderen vernam ik later dat sommige niet-cadeaugevers zich hier ongemakkelijk bij voelden. Zelfs kreeg ik na mijn verjaardag alsnog van iemand een cadeau toegestuurd, naar ik veronderstel om die gêne af te kopen. Ik vind het vervelend dat mensen mijn wens niet respecteerden en mij cadeaus in de maag splitsten waar ik geen prijs op stel. Hoe kan ik nóg duidelijker zijn?

Ongewenste cadeaus

Beste Ongewenste cadeaus,

De conventie dat mensen een cadeau meenemen bij een verjaardagsfeestje of jubileum is heel sterk, zeker als het een kroonjaar betreft. Die conventie is zo oppermachtig dat die haast niet valt te doorbreken. Dat u met uw verzoek om cadeaus achterwege te laten succes hebt gehad bij twee derde van de aanwezigen is welbeschouwd een heel aardige score. Twee van de drie gasten hebben wel degelijk uw wens gerespecteerd. U vraagt wat u nog meer had kunnen doen om hardnekkige cadeaugevers van hun daad af te houden. Behalve de toegang weigeren aan mensen die met een cadeau komen aanzetten (en dat gaat natuurlijk te ver), zou ik het niet weten. Uw dienstmededeling was duidelijk genoeg. Voor feestjesgevers die geen stapel overbodigheden willen ontvangen is een groter gemeenschappelijk cadeau, waaraan gasten desgewenst kunnen bijdragen, een vaak gehanteerde oplossing, maar waarschijnlijk stelde u daar ook geen prijs op. De gasten aanmoedigen tot een schenking aan goede doelen in plaats van een cadeau is een andere mogelijke ontsnappingsroute, maar deze optie heeft weer haar eigen nadelen: niet alle genodigden vinden dat leuk.

Houd bij een volgende gelegenheid vast aan uw duidelijke ‘Geen cadeaus!’-consigne en voeg er ‘Bij voorbaat dank voor de medewerking’ aan toe. Zeg vriendelijk tegen iedereen die alsnog met een cadeau onder z’n arm binnenkomt: ‘Ach, dat had je niet hoeven doen’. Bedank er voor, maar pak het niet uit (geen tijd voor op zo’n drukke receptie). Breng de dag daarna de hele zooi naar de kringloopwinkel en leg u erbij neer dat u in uw eentje niet mans genoeg bent om een gewortelde maatschappelijke conventie te keren.

Artikelen in Cadeaus.

rev="post-6198" Geen reacties

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 25 mei 2012 08:02

Tegen de rijrichting fietsen

Beste Beatrijs,

Ik heb geen auto en ik verplaats me altijd per fiets. Ik heb steeds vaker last van fietsers die tegen de stroom in fietsen. Ze nemen de kortste weg op de rotonde! Ik wil niet uit mijn slof schieten, want dat zal ook niet helpen. Hoe kan ik hen op een aardige manier naar hun eigen fietsstrook sturen?

Spookfietsers

Beste Spookfietsers,

Bij mijn schoonvader in de straat (een doorgaande rijweg met tamelijk druk verkeer) waren aan de overkant drie parkeerplaatsen uitgespaard in de stoep. Het was voor hem de enige plaats waar hij zijn auto kwijt kon (buren hadden privé-parkeerplaatsen) en er parkeerden natuurlijk ook bezoekers en onbekenden. Irritant was dat onbekenden heel vaak slordig parkeerden, zodat hun auto twee plaatsen in beslag nam. Het overkwam hem regelmatig dat hij bij thuiskomst zijn auto niet kwijt kon, omdat er twee auto’s op de plek van drie stonden. Dit slordige parkeergedrag was mijn schoonvader zodanig een doorn in het oog dat hij elke keer wanneer hij vanuit het raam iemand dat zag doen, naar buiten snelde en de onverlaat begon te onderrichten over hoe je oordeelkundig een auto moet parkeren. Meestal deden ze schaapachtig wat hij vroeg: de auto een eindje naar voren of naar achteren verplaatsen.

Maar het onderliggende probleem kon hij natuurlijk niet oplossen: elke dag weer nieuwe sufkoppen die hun auto op een egoïstische manier neerzetten. Deze situatie lijkt veel op wat u meemaakt op het fietspad en de rotonde: anonieme medeweggebruikers die uit onoplettendheid of eigenbelang geen rekening met anderen houden en een loopje nemen met de regels. Hier valt niets aan te doen. U kunt wel roepen: ‘Hé, je rijdt tegen het verkeer in!’ maar ze passeren u in een flits en houden zich oost-indisch doof. Grapjes maken helpt ook niet. Onbegonnen werk. Het enige wat u te doen staat: calculeer de kamikazefietsers in, probeer u zo min mogelijk te ergeren (zonde van uw tijd) en kijk vooral zelf heel goed uit!

Artikelen in Reizen.

Gelabeld met .

rev="post-6196" 4 reacties

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 25 mei 2012 08:01

Te laat komen

Beste Beatrijs,

Laatst had ik met drie vrienden afgesproken om in een restaurant te eten. Om 19.00 uur zou iedereen er zijn. Een vriend belde op dat hij een uur later zou komen, omdat hij nog wat e-mails wilde afmaken op zijn werk. Ik begrijp dat sommige dingen beter vandaag dan morgen afgehandeld moeten worden. De drie mensen die er wel waren konden natuurlijk met elkaar praten, dus het is niet zo dat ik alleen zat. Ik had alleen ontzettende honger en de twee anderen wilden niet beginnen zonder hem. Ik voelde me een beetje pissig niet alleen vanwege de honger, maar ook omdat ik vond dat hij wel erg makkelijk en egocentrisch met onze afspraak omsprong. Hoort dit nu bij het moderne leven?

Een uur te laat

Beste Een uur te laat,

Nee, het hoort zeker niet bij het moderne leven om mensen met wie je een afspraak hebt een uur te laten wachten. Deze vriend heeft van iedereen uit het gezelschap een uur gestolen, in totaal dus drie uur. Alleen maar om op kantoor wat achterstallige e-mails weg te werken? Geen sterk excuus. Als er een restaurantafspraak is gemaakt voor 19.00 uur, vinden mensen het vervelend om nog een uur te moeten wachten, voordat ze eens wat kunnen bestellen, zeker wanneer er bij de laatkomer geen sprake lijkt van overmacht maar van eigenbelang.
Hoe dit ook zij, de vriend had er niet van moeten uitgaan dat men vanzelfsprekend wel op hem zou wachten, maar het gezelschap moeten aanmoedigen om alvast zonder hem te beginnen. Als hij dit heeft nagelaten, had u best kunnen voorstellen om door te gaan met de oorspronkelijke afspraak en het eten te bestellen. Geen probleem voor de vierde man om later een inhaalslag te maken, toch? Het was niet de schuld van de aanwezigen dat de overwerker er niet was. Zij hoeven dus ook niet te boeten voor zijn afwezigheid.

Artikelen in Traditionele etiquette, Vrienden en kennissen.

Gelabeld met .

rev="post-6194" Geen reacties

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 25 mei 2012 08:00

Weinig passie

Beste Beatrijs,

Sinds een half jaar heb ik (vrouw, 28 jaar) een relatie met een hele leuke man. Hij is lief, attent, grappig, vult mij goed aan, we hebben goede gesprekken en goede seks. We hebben het gezellig en leuk samen. Ik ben aan hem gehecht geraakt. Hiervoor ben ik drieënhalf jaar vrijgezel geweest en dat was niet de leukste periode in mijn leven. Ik wilde graag weer een relatie, omdat ik behoefte had aan intimiteit en gezelligheid. Ook heeft bijna iedereen in mijn omgeving een relatie/ gaat trouwen/ krijgt kinderen en ik had het gevoel dat ik achterbleef. Toch knaagt er sinds een maand of twee een stemmetje in mijn hoofd dat zegt: ‘Ik ben niet verliefd op deze man’. Ik merk dat ik inderdaad van binnen weinig passie of verliefdheid voel. Ik heb dit tegen hem gezegd en nu wil hij dat ik op een rijtje zet of ik met hem door wil of niet. Wat te doen?

Weinig passie

Beste Weinig passie,

In het algemeen gaan passie en verliefdheid samen met onbereikbaarheid. Hoe onbereikbaarder iemand is (veel obstakels), hoe meer passie. Bijgevolg zakt het niveau van passie snel, zodra het niveau van gevestigde relaties is bereikt. Hoe lang iemand hevig verliefd blijft, nadat de relatie eenmaal tot stand is gekomen en wederzijds bevestigd, verschilt natuurlijk per persoon. Ik vermoed dat vurige passie binnen gevestigde relaties zelden langer dan een half jaar aanhoudt, terwijl het buiten gevestigde relaties jaren kan duren.

Verliefdheid is geen noodzakelijke voorwaarde om een relatie in stand te houden. Verheugd zijn als de ander de deur inkomt is voldoende. Een zinkend gevoel bij het weerzien is een waarschuwingsteken: wegwezen! U maakt zich zorgen dat u geen verliefdheid voelt. Maar is die er ooit wél geweest? Of bent u gewoon maar met die relatie begonnen, omdat u zo graag een relatie wilde en de man in kwestie toevallig beschikbaar was? Dit zijn twee verschillende uitgangspunten. In het eerste geval is sprake van een normale ontwikkeling, die bij u hoogstens iets sneller verloopt dan gemiddeld. Als het tweede geval aan de hand is, ziet het er minder gunstig uit. Dan lijkt het erop dat u meer passie had voor het idee een relatie te hebben dan voor de man zelf.

Een aanwijzing voor dat laatste is dat u de stap heeft genomen uw onzekerheid en zorg te bespreken met uw geliefde. Dit is een behoorlijk harde motie van twijfel. De mededeling ‘eigenlijk heb ik niet genoeg gevoelens voor je’ kan bijna niet anders dan leiden tot het afblazen van de hele onderneming. Als de liefde niet van harte komt, is het allemaal toch niet de moeite waard? De relatie openlijk betwijfelen is de relatie ondermijnen. Uw geliefde laat het aan u over om te beslissen of het de moeite waard is om samen door te gaan. Dat is een tamelijk slappe reactie op zo’n onheilsboodschap. Het maakt hem kennelijk weinig uit. Uw beleden passiegebrek en zijn ‘jij mag het zeggen, ik vind alles best’ houding wekken de indruk van een op drijfzand gebouwde relatie, waar niemand veel aan mist als die wordt verbroken.

Artikelen in Liefde en relaties.

rev="post-6191" Geen reacties

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 18 mei 2012 08:02

Trouwen zonder tante

Beste Beatrijs,

Mijn vriend en ik gaan over een paar maanden trouwen. Wij hebben onze ooms en tantes uitgenodigd voor de receptie ’s middags. Met één tante hebben we een slechte band en die hebben we daarom niet uitgenodigd. De moeder van mijn vriend heeft ons gevraagd om haar toch een uitnodiging te sturen – ze komt waarschijnlijk toch niet. Wij hebben die dag echter absoluut geen behoefte aan haar aanwezigheid. Moeten we haar toch uitnodigen of mogen we onze dag inrichten zoals we zelf willen?

Alleen aardige mensen

Beste Alleen aardige mensen,

De beslissing om weg te blijven kan beter dóór haar dan vóór haar worden genomen.

Nodig de tante wel uit. Zoals de moeder van uw vriend al zegt: ze komt waarschijnlijk toch niet. En als ze wel komt, zult u geen last van haar te hebben, want u hoeft zich niet met haar te bemoeien. Een handje schudden volstaat en verder zal zij opgaan in de massa. Bij een grootscheeps familie-evenement zoals een bruiloft, waarvoor de hele familie wordt uitgenodigd, is het onverstandig om één specifieke persoon uit te sluiten. Dat zet kwaad bloed en geeft een vete voor jaren. Uw tante zal veel gepikeerder zijn als ze weet dat zij als enige in de familie niet welkom is dan wanneer ze wel wordt uitgenodigd. De beslissing om weg te blijven kan beter dóór haar dan vóór haar worden genomen.
Houd de eer aan uzelf met uw uitnodiging en hoop stiekem dat ze er geen gehoor aan geeft. U wint er niets bij door – in uw tantes ogen – de rol van kwaaie pier op u te nemen die ze u eindeloos kan nadragen.

Artikelen in Bruiloft.

Gelabeld met .

rev="post-6189" 3 reacties

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 18 mei 2012 08:01

Hoe zeg ik nee?

Beste Beatrijs,

Na ruim 47 jaar werken maak ik, man van 63, gebruik van een Vut-regeling en beschik ik over veel meer vrije tijd. In de loop der jaren heb ik een kleine vriendenkring opgebouwd, een grotere groep wat vagere kennissen en dan is er mijn lieve echtgenote en een fijne familiekring. Om me te redden van vermeende eenzaamheid of omdat ze menen dat ik niets te doen heb, kloppen steeds meer mensen aan de poort met voorstellen om allerlei activiteiten met hen te ondernemen, zelfs de vagere groep meldt zich volop. Hoe kan ik weigeren zonder mensen voor het hoofd te stoten?

Te veel aanbiedingen

Beste Te veel aanbiedingen,

Of u nog werkt of in een Vut-regeling zit maakt niet uit: u bent altijd de baas over uw eigen tijd. U kunt zich verheugen in een ruim aanbod van leuke activiteiten met dichtbije en wat minder dichtbije mensen. Dat is mooi. Zeg ja tegen aanbiedingen, waar u zin in hebt, en zeg nee, als u er geen zin in hebt. Als u nee zegt, doe dat dan onder het motto ‘geen tijd’. Dat gaat ongeveer zo: ‘Had me leuk geleken, maar ik heb die dag al wat anders te doen/ ik heb het druk met andere dingen/ ik moet prioriteiten stellen/ ik moet mezelf niet overladen/ ik ga een paar weken het land uit/ ik heb mijn vrouw beloofd om dit of dat te doen/ ik heb andere verplichtingen/ later misschien nog eens/ ik bel je wel als ik weer tijd heb’ enzovoort. In die geest kunt u eindeloos variëren. Prent uzelf stevig in dat u niets hoeft te doen waar u geen zin in hebt en de excuses zullen vanzelf uit uw mond vloeien als houtsnippers uit een hakselmachine.

Artikelen in Vrienden en kennissen.

Gelabeld met .

rev="post-6187" Geen reacties

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 18 mei 2012 08:00

Kritiek op het eten

Beste Beatrijs,

Regelmatig hebben vooral mijn man en vaak ook de kinderen kritiek op het eten: te zout, te weinig zout, te gaar, niet gaar genoeg, niet lekker, geen goede combinatie enzovoorts. Ik ben zeker geen top-kok en heb door mijn drukke baan ook niet veel tijd voor het koken, maar ik doe er wel altijd mijn best voor. Af en toe kookt mijn man zelf en prijst het door hem gemaakte eten dan altijd de hemel in. Ik maak hem vaak een compliment en geef nooit negatief commentaar. Meestal echter eist hij dat ik voor het eten zorg en hij gedraagt zich dan alsof hij een vijfsterrenrestaurant moet beoordelen. Het structurele karakter van de kritiek (er is altijd wel iets dat niet goed is) maakt dat ik geen zin meer heb om te koken. Ik heb ook geen zin meer om met het hele gezin aan tafel samen te eten, maar omwille van de kinderen ga ik er toch mee door. Is het normaal voor man en kinderen om voortdurend te zeuren over het eten? Ben ik overgevoelig?

Stank voor dank

Beste Stank voor dank,

Het siert u dat u nog nooit gevolg hebt gegeven aan de gerechtvaardigde impuls om de pan macaroni of wat er dan ook op tafel staat boven het hoofd van uw man om te keren. Kritiek op het eten is absoluut ongepast. Geen denken aan dat een gast in een huisgezin zich misprijzend over het geserveerde eten mag uitlaten en hetzelfde geldt voor gezinsleden.

Begin met de heropvoeding van uw gezinsleden.

Kritiek is ondankbaar en werkt ondermijnend. Maak korte metten met dit giftige patroon en begin met de heropvoeding van uw gezinsleden. Kondig aan dat er vanaf nu nieuwe regels gelden en dat u geen kritiek meer tolereert. De enig gepermitteerde manier om iets negatiefs over het eten naar voren te brengen gaat als volgt: U (althans degene die gekookt heeft): ‘Hola, de aardappels zijn te zacht/ ik ben het zout vergeten/ de boontjes zijn niet gaar.’ Uw man en kinderen in koor: ‘Dat valt best mee, hoor, de slavinken zijn anders heerlijk!’
De persoon die het eten heeft gekookt moet niet te beroerd zijn voor zelfkritiek. Het is goed om een misser te erkennen, een excuus te plaatsen en waar mogelijk een gerecht te repareren. De anderen kunnen de zelfkritiek bevestigen, maar niet te gretig. Ongevraagd negatief commentaar en gedrein (‘Ik lust dat niet’) is buiten de orde. Tegen uw kinderen kunt u zeggen: ‘Vanaf nu wil ik geen gezeur meer over het eten. Wie kritiek geeft, moet van tafel en kan zijn eten desgewenst in de vuilnisbak gooien, maar denk maar niet dat je wat anders krijgt!’

Uw man kunt u moeilijker van tafel sturen. Maar zijn kritiek deemoedig ondergaan kan ook niet. Ik raad u aan om bij gezeur van uw man onmiddellijk zelf van tafel te vertrekken. Verder kunt u hem te verstaan geven dat elke kritische opmerking van zijn kant gecompenseerd zal moeten worden: de volgende dag kan uw man het kookklusje klaren, omdat u in staking gaat. Als hij het allemaal zo goed weet, moet hij maar laten zien hoe het beter kan. Dit zijn allemaal harde maatregelen, maar het moet afgelopen zijn met de gewoonte van uw gezinsleden om u te behandelen, alsof u het incapabele huissloofje bent.

Artikelen in Eten en drinken, Huwelijk en scheiding, Kinderopvoeding.

Gelabeld met , , .

rev="post-6181" 3 reacties

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 11 mei 2012 08:02

Roken in eigen huis

Beste Beatrijs,

Met een drietal anderen zit ik in het bestuur van een vrijwilligersclub. Een paar keer per jaar komen we een avond samen om te vergaderen, om de beurt bij een van de leden thuis. Laatst waren we bij iemand die in zijn eigen huis ging zitten roken. Ik kan absoluut niet tegen sigarettenrook. Ik heb naderhand dagenlang keelpijn gehad en heb me voorgenomen om, als het volgende keer weer bij die persoon thuis is, met een smoes af te zeggen voor de vergadering. Toch blijft de vraag me bezighouden: kun je iemand vragen niet in zijn eigen huis te roken omdat jij als gast er niet tegen kunt?

Roken in eigen huis

Beste Roken in eigen huis,

Mensen die kampen met allergieën kunnen altijd vragen om bijeenkomsten rookvrij te houden, ook aan een roker in zijn eigen huis. Afgezien daarvan: vergaderingen zijn een soort van werk. Ook al gaat het om vrijwilligerswerk, het is nog steeds werk. Op het werk wordt niet gerookt. Dat is overal verboden. U kunt heel goed aan uw collega-vrijwilliger vragen om tijdens de vergaderingen niet te roken, ook al speelt die vergadering zich af in zijn eigen huis. U zegt tegen hem: ‘Sorry, zou ik je kunnen vragen om niet te roken tijdens de vergadering? Ik kan er niet goed tegen.’ Een normaal beschaafd persoon zal uw wens honoreren. Als hij weigert omdat hij in zijn eigen huis het recht heeft om te roken, kunt u alsnog vertrekken.

Artikelen in Verslavingen, Zakelijke relaties.

Gelabeld met .

rev="post-6179" 1 reactie

Door Beatrijs Ritsema – vrijdag 11 mei 2012 08:01