In films wordt dezer dagen alleen nog maar gerookt door bad guys en stumpers. Het sigaretje dat dokter Verwer na gedane arbeid opstak in de documentaire ‘Levenseindekliniek’ droeg in niet geringe mate bij aan een algehele indruk van smoezeligheid. Als je net een demente vrouw naar de andere wereld hebt geholpen, moet je niet naar buiten gaan om even te roken – althans niet voor het oog van de camera. Dat is heel slecht voor de beeldvorming.

De film, waarin drie personen met een persistente doodswens werden gevolgd, liet zien hoe een en ander in zijn werk gaat, maar het (onbedoelde?) resultaat was stevige antireclame voor de Levenseindekliniek. Op sommige momenten leek de film wel een knullige pastiche. Bert Keizer, verpleeghuisarts en sinds kort trouwens ook werkzaam bij de Levenseindekliniek, heeft regelmatig geschreven dat het onbestaanbaar was dat een arts een dodelijke injectie zou toedienen aan een persoon die niet begrijpt wat er aan de hand is. Hij zou dat zelf in ieder geval nooit doen.

Toch gebeurde precies dat. Of mevrouw Goudriaan, die hooguit vijf woorden tot haar beschikking had, nu leed aan semantische of aan gewone dementie is irrelevant, net zoals een wilsbeschikking van vier of twee jaar terug irrelevant is. Te zien was een vrouw die verder heen was dan tal van reguliere alzheimer-patiënten, een vrouw die alleen nog automatisch gedrag vertoonde zonder enig reflectief besef van wat dan ook om haar heen inclusief zichzelf. Zo iemand ga je toch niet dood maken? Dat is een wel heel frivole interpretatie van het begrip zelfbeschikking. Voor zo ver er in de finale sessie hulp werd verstrekt of belangen gediend leek het belang van de partner meer prioriteit te hebben dan dat van de demente vrouw, over wier voorkeur niets vastgesteld kon worden, omdat ze te ver heen was om er überhaupt nog voorkeuren op na te houden. Alles wat omstanders er toch over zeggen is projectie.

De scène waarin de demente vrouw daadwerkelijk een spuitje kreeg, was extra akelig, omdat je onmiddellijk verpleeginrichtingen voor je geestesoog ziet, waar duizenden mensen in zitten die net als zij totaal de kluts kwijt zijn en die – daar kan iedereen zijn hand voor in het vuur steken – desgevraagd bij leven en welzijn nooit op die manier hadden willen eindigen. Ze zitten daar allemaal tegen hun eerdere wil. Hoe deprimerend die verpleeghuizen ook kunnen zijn (wat overigens nog best meevalt, ook in doffe ellende doen zich lichtere momenten voor), er is één ding deprimerender: het idee dat niet-begrijpende dementen te maken krijgen met artsen die hen zo nodig uit hun lijden menen te moeten verlossen. De dood van mevrouw Goudriaan maakt in al zijn transparantie dat vooruitzicht ineens een stuk reëler. Als haar man, begrijpelijk genoeg, van haar af wilde, had hij haar naar een verpleeghuis kunnen brengen. Daar was ze niet opgevallen als iemand die er niet thuis hoort.

Alsof de dierenarts erbij werd geroepen om Fido te laten inslapen.

De arts als brenger van de dood als een vlucht uit psychisch lijden blijft een moeizame constructie. Ook het gedoe met injectiespuiten was niet om aan te zien in z’n barbaarsheid. Alsof de dierenarts erbij werd geroepen om Fido te laten inslapen. Als een honderdjarige vrouw achter een rollator kan lopen en een man met een dwangstoornis zijn T-shirts netjes op stapeltjes kan leggen, kunnen ze ook zelf drankjes of bakjes vla met dodelijke middelen tot zich nemen. Als ze zo graag zelfbeschikking willen, zouden ze bereid moeten zijn die moeite te nemen of desnoods te versterven in plaats van de daad uit te besteden aan een vrijwilliger.

Ongetwijfeld zal deze film tot een golf van nieuwe aanmeldingen bij de Levenseindekliniek leiden. Directeur Steven Pleiter pareerde de kritiek met een verwijzing naar uiterste zorgvuldigheid waarmee de protocollen werden gevolgd. Ik zag vooral decadentie, zowel bij vraag- als aanbodzijde.

Andermans leed aanwenden voor amusement is het wezen van reality-tv, zoals je die vooral aantreft bij de commerciëlen, al weet de EO er ook wel raad mee. Extreem overgewicht, verbouwingsproblemen, familievetes, kinderen die zich niet laten opvoeden, mensen die hun huis volstouwen met rotzooi, vastgelopen relaties, koopverslaving – alle narigheid uit het dagelijkse leven komt in aanmerking voor reparatie. Je hoort neer te kijken op leed exploiterende televisie, toch heb ik een zwak voor dit soort reddingsprogramma’s, omdat de ingeschakelde hulptroepen serieus proberen om het slechte in het goede te veranderen. Het format van een strijd tussen goed en kwaad geeft een programma over bijvoorbeeld verkeerde eetgewoontes net iets meer dynamiek dan een documentaire die zich doorgaans beperkt tot registratie van de ellende.

De grens tussen exploitatie en hulp is dun en omwille van de kijkcijfers vraagt het format van de strijd van goed tegen kwaad dringend om een happy end, iets wat naast privacy schending van de hulpbehoevenden en voyeurisme van de kijkers een andere reden is om het genre reddingstv te wantrouwen. De verplicht gelukkige afloop met gebrouilleerde familieleden die elkaar snikkend in de armen vallen en trotse, afgeslankte dikkerds is voorspelbaar en daardoor toch weer te saai om vaak naar te kijken.

Vorige week bleef ik bij het zappen hangen bij ‘Bizarre eters’ op RTL-5, alwaar een reddingsteam zich ontfermd had over ene Luuk, een 18-jarige Brabander die bij z’n moeder woonde, in de bouw werkte en alleen maar worstenbroodjes at. Ontbijt, lunch, avondeten: worstenbroodjes met cola. Fascinerend! Luuk kreeg een medische check-up (uitslag niet best), gesprekken met een psycholoog en een voedingsdeskundige. Hij moest oefenen met kleine hapjes bloemkool, je zag hem walgen van sperziebonen met reepjes spek. Hij werd meegesleept naar een boerderij om te kijken wat daar op het land groeide, hij moest voor het eerst van z’n leven zelf iets te eten klaarmaken en zich committeren aan thuis voorzichtig aan met de pot mee-eten.

Gemoedelijk stevende het programma af op de finale dat Luuk zonder tegenstribbelen een bord spaghetti met gehaktballen soldaat zou maken. Maar die apotheose kwam niet, want Luuk bleek al weken eerder afgehaakt te zijn. Tegenover het hulpteam had hij na aanvankelijke medewerking en beloftes alleen maar de schijn opgehouden. De reddingsploeg betoonde zich vooral verontwaardigd over zijn bedrog en signaleerde niet het fundamentele probleem: moeder was uit wanhoop over zijn voedselweigering gewoon weer apart voor hem gaan koken: worstenbroodjes in de magnetron dus. Die jongen moet toch wat eten!

Kieskeurigheid is een gevolg van bange ouders.

Deze mislukking laat veel beter zien wat er achter misvormde eetpatronen zit dan wat voor succes dan ook. Al op je achttiende liggen voor- en afkeuren zo vast dat er nauwelijks nog iets aan te verwrikken valt, zelfs niet met een massieve heropvoedingsactie van deskundige begeleiders. Niet alleen extreme, maar ook matige kieskeurigheid wordt veroorzaakt door ouders die bang zijn om kinderen iets voor te zetten dat ze niet lekker vinden. Ouders zijn bang zijn dat ze dan niet genoeg eten. In een tijd van duizelingwekkende voedselkeuzes in de supermarkt leidt die angst paradoxaal genoeg tot een voortgaande verschraling van wat er in de praktijk op tafel komt. Als er weinig te kiezen valt, zal een kind nooit zo’n sterke mate van kieskeurigheid vertonen dat ouders zich zorgen maken dat het te weinig eet.
Bij ruime keus loont kieskeurigheid wel. Waarom zou je een kind iets opdringen wat het niet wil eten, als er ook andere mogelijkheden bestaan? Jammer genoeg zeggen kleine kinderen alleen maar ja tegen de bestaande voorkeuren binnen hun beperkte horizon, zodat er nooit meer iets bij komt en de vermeende aversies met elke maaltijd dieper ingekankerd raken.

Hoe meer vrijheid, hoe meer worstenbroodjes. Mislukking geeft meer inzicht dan succes, ook bij reddingstelevisie.