Barbie heeft diversiteit omarmd en is behalve in de standaarduitvoering sinds kort ook verkrijgbaar in de maten ‘lange lijs’, ‘klein opdondertje’ en ‘mollig’. Een mooie stap om de gelijkwaardigheid van uiteenlopende vrouwelijke verschijningsvormen te erkennen, al valt te vrezen dat kleine meisjes die zelf een barbie mogen uitkiezen in de speelgoedwinkel toch weer de standaardversie prefereren, net zoals kleine jongens zich storten op het vervaarlijkste actiefiguurtje. Aan kinderen wordt tomeloze fantasie toegeschreven, maar ze zijn evengoed dol op stereotypen.

De veelvormige barbiepop staat model voor het belang van gelijkwaardigheid en diversiteit, waarden die onder druk kwamen te staan bij de Keulse aanrandingen. In reactie hierop en uit beduchtheid voor Keulse toestanden bij het naderende Carnaval krijgen asielzoekers een setje regels uitgereikt voor respectvolle omgangsvormen. Arme asielzoekers! Het lijkt nogal vernederend om te worden voorgelicht over het vanzelfsprekende. Maar vooruit, bij maatschappelijke onrust moet je als overheid iets doen en voorlichting kan in ieder geval geen kwaad, net zo min als een dikke barbie kwaad kan.

Vluchtelingen zijn niet de enigen die bijgespijkerd moeten worden over seksuele diversiteit en gelijkwaardigheid. Jongeren vormen een gigantische doelgroep. In de Volkskrant las ik een reportage over de activiteiten op dit front in de provincie Utrecht. Opvallend was dat de gesprekken over seks en liefde in naar sekse gescheiden groepen plaatsvonden. Jongens praten alleen met jongens, en meisjes alleen met meisjes. Dit lijkt me een fundamenteel verkeerde aanpak van de voorlichting. Hoe kun je begrip krijgen voor wat de andere sekse bezig houdt, als je alleen meningen en ervaringen hoort uit je eigen kamp van seksegenoten? Hoe kan een gelijkwaardige omgang tussen de seksen van de grond komen, als de tegenpartij blijkbaar zo anders is dat ze niet in aanmerking komen om vrijblijvend mee van gedachten te wisselen over serieuze zaken als seks en liefde?

Als een meisje bij je op schoot komt zitten, mag je dan aan haar zitten?

Het noodzakelijke tegengas oftewel de voorlichting kwam dan ook van de cursusleiding, wat de onderneming reduceert tot een oninteressante, obligaat correcte aangelegenheid. ‘Als een meisje nee zegt, bedoelt ze nee’ krijgen de jongens te horen. Maar zo’n categorische vuistregel is onwerkbaar, omdat ambiguïteit nu net essentieel is voor de omgang tussen de seksen. Neem het bekende tafereel van drie bikinimeisjes aan de rand van het zwembad. Daar komen twee stoere jongens aangeslenterd. ‘Jullie gaan het water in!’ roepen ze. ‘Nee, nee!’ schreeuwen de meisjes, ‘alsjeblieft niet!’ En plons, daar worden ze giechelend en tegenstribbelend het zwembad in gegooid. Als de meisjes geen ‘Nee!’ hadden geroepen, was het geen leuk spelletje geweest, en als de jongens braaf waren doorgelopen na het ‘nee’ was er helemaal geen spelletje geweest.

Variaties hierop worden eindeloos gespeeld in flirterige omgangsvormen. Als mannen de taak hebben om een definitief ‘Nee!’ te onderkennen en te respecteren, hebben vrouwen toch ook de taak om in een escalerende flirt bijtijds een van de vele uitstapmomenten te nemen. Don’t you play with me, cause you play with fire zong Mick Jagger al.

Als een meisje bij je op schoot komt zitten, mag je dan aan haar zitten? was de strikvraag die de jongens op het eind van de voorlichting voorgeschoteld kregen. Het correcte antwoord was ‘nee’ (de helft van de cursisten had het fout). Maar een meisje dat zomaar bij een jongen op schoot ploft is behoorlijk intiem bezig. Als zo’n vergaande actie onbeantwoord dient te blijven, zit het toch niet helemaal lekker met de gelijkwaardigheid. De code ‘Afblijven!’ trekt de situatie in de sfeer van lap dancing. Klanten mogen de lapdancers niet aanraken, want dat zit niet bij de prijs inbegrepen. Een jongen die ervan uitgaat dat een op z’n schoot zittend meisje erotisch in hem geïnteresseerd is heeft het mis. Hij mag blij zijn met een gratis lap dance en vooral z’n tengels thuishouden. Fijne, gelijkwaardige omgangsvormen.

Ha, het eindadvies van het Platform Onderwijs 2032 is afgeleverd! Ik keek er al reikhalzend naar uit. Deze commissie hield zich de afgelopen tijd bezig met het inventariseren van wensen van scholen, leraren en leerlingen voor het onderwijs in de 21ste eeuw. De bevindingen kunnen met één woord worden samengevat: vrijheid. Als het aan het Platform ligt, verdwijnen de grenzen tussen de vakken, dienen leerlingen niet alleen op schoolprestaties te worden beoordeeld en kunnen scholen hun eigen curriculum bepalen met zo min mogelijk inmenging van overheid en inspectie.

Ongelooflijk hoe alle onderwijsdooddoeners van de laatste veertig jaar hier worden opgewarmd en geserveerd met een aplomb alsof het zwarte garen is uitgevonden. Onderwijs dat moet aansluiten bij de leefwereld van het kind, kinderen als eigenaar van het leerproces, toetsencircus loslaten, onderwijs-op-maat trajecten: het is déjà vu all over again. Veel van de voorgespiegelde vrijheidselementen hebben, als je er even over nadenkt, niets met vrijheid te maken, maar des te meer met dwang als gevolg van van het loslaten van externe criteria. Neem de opmerking van Platformvoorzitter Paul Schnabel bij de presentatie van het advies (geciteerd in de Volkskrant): ‘Hoe zwaar weegt het oordeel van de docent? Misschien moeten leerlingen elkaar gaan beoordelen?’ Fijn idee! Het docentloze projectonderwijs uit de jaren zeventig, waarbij studenten elkaar een cijfer moesten geven en iedereen, uitslover of meelifter, een acht kreeg was ook al zo’n succes.

De persoonlijkheid van een kind hoeft niet gevolgd te worden, want die is goed zoals die is.

Nog akeliger is de dwang die optreedt, als de aandacht binnen het onderwijs verlegd wordt van leerprestaties naar de sociale ontwikkeling van het kind. Het Platform adviseert om niet alleen ‘meetbare kwaliteiten’ (laten we zeggen: de hoofdsteden in Europa, de tafel van 7) te toetsen, maar ook ‘merkbare’ persoonlijkheidsontwikkeling van de kinderen. Zo ontstaat een ‘rijke waardering’ van de vorming van een persoonlijkheid. Nog meer beoordelingen erbij dus in het leerling-volg-dossier. Jakkes, wat een klefheid. Staatssecretaris Dekker was hier ook reuze enthousiast over, want volgens hem is het belangrijk voor het maken van goede keuzes dat leerlingen eerder ontdekken wie ze zijn. Maar de persoonlijkheid van een kind hoeft niet gevolgd te worden en zeker niet in een dossier vastgelegd, want die is goed zoals die is. Jongeren hoeven niet te weten waar ze over vijf jaar willen zijn (ouderen trouwens ook niet), ze moeten er gewoon voor zorgen dat ze de lopende zaken (een wiskundeproefwerk, een spreekbeurt voor Nederlands) goed volbrengen. Wat er daarna aan de orde komt, zien we dan wel weer. Het is een perfide illusie dat het leven netjes op de rails kan worden gezet onder begeleiding van docenten die de persoonlijkheid van het kind doorgronden.

Alles waarop volgens het Platform apart gefocust moet worden om in kinderen te ontwikkelen: respect, hulpvaardigheid, empathie, zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, flexibel omgaan met kritiek, heeft geen aparte benoeming nodig. Het hele rijtje mooie eigenschappen valt onder de ouderwetse noemers ‘gedrag en vlijt’. Als het goed is, komt deze etiquetteachtige vorming voortdurend bij elk vak in elke onderwijssituatie aan de orde. Wanneer een leraar een kind dat erdoorheen schreeuwt corrigeert bijvoorbeeld of wanneer een leraar een kind aanspoort om over z’n verlegenheid heen te stappen of prijst bij volharding of hulpvaardigheid. Onderwijs is interactie. Zodra persoonlijkheidsvorming en etiquette worden losgekoppeld van het onderwijs zelf, vallen ze dood.

Intussen wordt kennis, voorzien van het omineuze epitheton ‘encyclopedisch’, overbodig geacht. Volgens Paul Schnabel, die een tweede vreemde taal ook zonde van de moeite vindt, hebben we daar nu Google voor. Wat overblijft is een soort patroniserend neerhurken bij kinderen als eigenaar van het leerproces. Herman Pleij in zijn weergaloze apologie (in DWDD) voor het lezen van Multatuli noemde het optillen van kinderen essentieel voor onderwijs. Zo niet in de nieuwe onderwijsvrijheid. Daar staat Max Havelaar op Google als vrijblijvend aardigheidje voor excentriekelingen.