De eindexamendiploma’s zijn uitgereikt onder passende lofredes, het al weken geleden ingezette feestgedruis druppelt nog wat na en voor tienduizenden geslaagden begint een lange vakantieperiode van totale vrijheid. Maar wat moet er daarna gebeuren? Steeds meer geslaagden nemen een gap year en hopen op die manier erachter te komen wat ze met hun leven aan willen. Anderen die wel meteen willen doorgaan in het hoger onderwijs stellen hun beslissing tot op het laatste moment uit, omdat ze niet weten wat te kiezen.

In feite is geen enkele studie of beroepsactiviteit ‘leuk’.

De keuze voor een studierichting die in mijn herinnering zonder al te veel hoofdbrekens gebeurde (zo van: ach, dat lijkt me wel wat), gaat nu gepaard met moeizaam zelfonderzoek, waarbij de student in spe zich kwelt met de vraag wat leuk genoeg is om je een leven lang mee bezig te houden. Een verkeerde vraag natuurlijk, want in feite is geen enkele studie of beroepsactiviteit ‘leuk’. Hooguit kan iets interessant lijken, maar ook bij de interessantste studie komen toch altijd een hoop vervelende onderdelen kijken. Bovendien zegt een studie weinig over de latere beroepsuitoefening (slechts een derde van de afgestudeerden gaat in het eigen vakgebied aan de slag), dus de keuze doet er niet eens zo veel toe, wat allemaal niet wegneemt dat de veelheid aan mogelijkheden verwarrend en verlammend werkt.

Het keuzeprobleem voor aankomende studenten wordt des te pregnanter, nu de eisen worden aangescherpt. Een verkeerde studiekeus is gevaarlijk, want wie te veel vertraging oploopt met omzwaaien en opnieuw beginnen krijgt te maken met een langstudeerdersboete. Universiteiten vinden evenals staatsecretaris Zijlstra dat er onder studenten te veel een zesjescultuur heerst en willen ‘intakegesprekken’ gaan voeren met aankomende studenten om ze in geval van matige eindexamencijfers of onvoldoende motivatie een negatief advies te geven. Dit betekent selectie aan de poort, waarmee een stevige aanslag wordt gedaan op de traditionele waardevastheid van een vwo-diploma. De bedoeling is in ieder geval dat slechtgemotiveerden zullen afdruipen, zodat de uitval wordt beperkt en de gemiddelde studieduur bekort.

Motivatiegesprekken en studiekeusbegeleiding zullen weinig aan dit euvel verhelpen, vrees ik. Net zo min als seksuele voorlichting kan overbrengen wat seks nu eigenlijk is kunnen goedbedoelde voorlichtingspraatjes uitleggen wat een studie precies inhoudt. Dit soort dingen gaat pas leven aan de hand van persoonlijke ervaringen. Daarom verbaast het dat het idee van de universiteiten om een brede bachelor in te voeren niet veel meer aandacht heeft gekregen in Zijlstra’s ‘Strategische agenda voor het hoger onderwijs’. In de opzet van een brede bachelor hoeven studenten geen nagelbijtende keus meer te maken tussen pakweg mediastudies en communicatiewetenschap, of tussen theaterwetenschap en Europastudies, maar worden ze losgelaten in het vrije veld van de alfa-, beta- en sociale wetenschappen, waaruit ze per semester vier vakken moeten kiezen én moeten halen. Een paar verplichte algemene vakken erbij en ze kunnen hun eigen route naar het bachelordiploma bepalen.

Als ze iets kiezen wat tegenvalt is dat geen ramp, want voor de duur van een semester moet het vol te houden zijn, en daarna borduren ze voort op de vakken die wel bevallen. Hoe gerichter iemand zijn vakken kiest, hoe duidelijker het doel dat hem voor ogen zweeft en hoe meer hij op weg zal zijn naar de broodnodige excellentie, die overigens pas in de masterfase werkelijk belangrijk wordt. Studenten die ongericht kiezen zullen er ook zijn. Voor hen biedt dit systeem het voordeel dat ze bij verrassing ergens tegenaan kunnen lopen, waardoor ze worden gegrepen. Zelfs als dat uitblijft, heeft een allegaartje van gevolgde vakken tenminste een cumulatief effect van algemene vorming plus een diploma na drie jaar zonder tussentijdse uitval. Het doet er veel minder toe wát je studeert, áls je maar studeert.

Lang telden vrouwen in de schrijverswereld minder mee dan mannen. Ze werden minder serieus genomen en hun romans werden door (mannelijke) critici al snel afgedaan als light weight dameslectuur. Om te ontkomen aan sekse-stereotypering publiceerden verschillende schrijfsters onder mannelijke pseudoniemen. Bekend voorbeelden zijn George Sand, die trouwens ook regelmatig mannenkleding aantrok omdat die haar meer bewegingsvrijheid gaf, George Eliot en in Nederland Andreas Burnier. Het voeren van een initiaal in plaats van de voornaam, zoals Emily Brontë deed op instigatie van haar uitgever, is een andere truc die zelfs in de jaren negentig nog werd toegepast door J.K. Rowling.

In de thrillersector geldt een vrouwelijke naam als aanbeveling.

Misschien doet zich nog steeds een bepaalde vooringenomenheid tegen schrijvende vrouwen gelden (de discussie over literaire onderwaardering loopt nog steeds), maar op één gebied hebben vrouwelijke auteurs de mannen in ieder geval ingehaald en dat is de sector thrillers. Hier geldt een vrouwelijke naam als aanbeveling en hier doet zich dan ook het omgekeerde fenomeen voor: mannelijke schrijvers die zich een vrouwelijk pseudoniem aanmeten. En het werkt! De onlangs overleden thrillerschrijver Paul Goeken schreef de laatste jaren onder de naam Suzanne Vermeer met aanzienlijk meer succes. Ook thriller-recensent Gert Jan de Vries publiceerde spannende boeken onder een vrouwennaam: Tess Franke.

Dit zijn commerciële spelletjes waar je je schouders over kunt ophalen: wat doet het er tenslotte toe of een boek door een man of een vrouw is geschreven? Het gaat om de kwaliteit van het boek. Toch wordt het publiek geïntrigeerd door zo’n maskerade. Als de sekse van een schrijver (of van wie dan ook) er niet toe zou doen, zou zo’n nieuwtje als ‘Suzanne Vermeer is in werkelijkheid Paul Goeken’ de kranten niet halen. Blijkbaar willen mensen weten met wie ze te maken hebben, een man of een vrouw – en vaak nog meer achtergronden. Ik kan me herinneren dat ik jaren geleden een boek las: We have to talk about Kevin van ene Lionel Shriver, een schrijver van wie ik niet eerder had gehoord. Een even knap als onbehaaglijk boek, maar onder het lezen bekroop mij extra onbehaaglijkheid, omdat ik dacht: hoe kan een man zo diep afdalen in de psyche van een moeder? Maar ik was op het verkeerde been gezet door de naam van de auteur. Lionel Shriver is wel degelijk een vrouw, in zoverre een geruststellend feit dat het klopte met mijn intuïtie.

Je wilt weten met wie je te maken hebt, omdat die feitelijkheden je oordeel kleuren. Om de werkelijkheid te verklaren en er überhaupt iets over te kunnen zeggen zijn er categorieën nodig om verschijnselen in in te delen. De elementaire indeling van mensen in twee seksen is potentieel beperkend, gezien de stereotiepen die beide seksen aankleven. Om voorgoed af te rekenen met het stigma van mannelijkheid danwel vrouwelijkheid heeft de Zweedse crèche Egalia besloten om de persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden ‘hij, zij, hem, haar’ af te schaffen en te vervangen door sekse-neutrale fantasietermen. Op deze crèche zitten geen jongetjes en meisjes, alleen ‘vriendjes’. De verwachting is dat kinderen aldus in vrijheid kunnen opgroeien zonder dat ze zichzelf of elkaar inpassen in cultureel vastliggende vooroordelen.

Verbeter de wereld, verander de grammatica! Het doet denken aan het decreet van Lenin om de aanspreekvormen ‘meneer, mevrouw’ af te schaffen en door ‘kameraad’ te vervangen. Zodra het communisme omviel, verdwenen ook de kameraden uit het taalgebruik. Logisch, want medeburgers zíjn geen kameraden. Net zo min zijn alle kinderen op een crèche vriendjes. Die nieuwe terminologie verkracht de werkelijkheid erger dan de gewraakte categorie m/v. Kinderen zijn heel goed in staat om te leren dat ‘de man’ en ‘de vrouw’ niet bestaan, maar het feit dat mannen en vrouwen (jongens en meisjes) wél bestaan kan hen met geen mogelijkheid ontgaan. Dus zullen ze hen dienovereenkomstig benoemen, ook al staat er straf op.