Een op de drie Europeanen zou niet sporen in z’n hersenpan.

Een derde van de Europese bevolking heeft een hersenziekte onder de leden van wie het grootste deel geen behandeling krijgt, aldus een onderzoek van het European College of Neuropsychopharmacology. Dat zijn liefst 165 miljoen mensen! Het nieuws gaf weinig tumult. Mediaconsumenten maken zich drukker over het lot van Morgan de orka of over de verdwaalde pinguïn Happy Feet die, voorzien van een zendertje en een eigen website, in de oceaan is vrijgelaten om 2600 kilometer terug te zwemmen naar zijn geboorteplaats. Zielige dieren, vooral als ze een voornaam hebben, wekken blijkbaar meer interesse bij de menselijke geest dan de aandoeningen van die geest zelf.

Het onderzoeksresultaat dat een op de drie Europeanen niet spoort in z’n hersenpan is zo absurd dat je er alleen maar financiële belangen van de farmaceutische industrie achter kunt vermoeden. Die instantie is de enige die werkelijk garen spint bij de onweerstaanbare opkomst van de neurowetenschap die, zoals bekend, de mens reduceert tot diens hersenprocessen. Elke afwijking in gedrag van het normale (wat dat dan ook precies inhoudt) correspondeert in die visie met een afwijking op hersenniveau, hetzij in een ongelukkige genetische opmaak, hetzij in een verstoorde ontwikkeling van zenuwverbindingen, hetzij in een onbalans van hormonen of in andere hardware-mankementen. Alles kan met wazige plaatjes (MRI-scans) zichtbaar worden gemaakt en zo kan het gebeuren dat voorheen algemeen voorkomende menselijke tekortkomingen, dan wel vervelende persoonlijke trekjes tot heuse ziektebeelden promoveren.

Ongedurige kinderen krijgen een adhd-label. Anderen hebben pdd-nos of een andere stoornis in het autistisch spectrum. Agressieve, onbetrouwbare types lijden aan een anti-sociaal persoonlijkheidssyndroom. Er zijn mensen met stemmingsstoornissen, met een winkelverslaving en verder een heleboel depressieven. Al deze afwijkingen en aandoeningen worden onder dezelfde paraplu geschoven als dementie, zwaar autisme en schizofrenie, om maar een paar serieuze hersenziektes te noemen. Wat voor nut heeft het om iets vervelends dat wel vaak voorkomt, zoals ongeconcentreerdheid of woedeuitbarstingen, te diagnosticeren als hersenziekte, terwijl er tegen een echte, aantoonbare hersenziekte als dementie geen kruid gewassen is? Waarom zou je aandoeningen in het autistisch spectrum met medicijnen te lijf gaan, terwijl diep autisme onbehandelbaar is? Het medicaliseren van relatief veelvoorkomende afwijkingen is alleen nuttig voor de farmaceutische industrie die geld kan verdienen met (hopelijk placeboachtige) medicijnen.

De obsessie van de neurowetenschap met het speuren naar afwijkingen in de hersenen leidt ertoe dat de marges van het normale steeds smaller worden. Je ziet dat bijvoorbeeld aan de houding tegenover sekseverschillen. Als meisjes zich op school beter gedragen, braver hun huiswerk maken en hogere cijfers halen, dan worden de achterblijvende prestaties van jongens geweten aan een andere hersenontwikkeling of aan opspelende hormonen. De meisjes vormen de norm, waaraan de jongens niet voldoen. Maar de veroordeling is niet terecht, want de jongens zijn ook normaal.

Hoe meer de marges van het abnormale worden opgerekt, hoe groter de kans dat je zelf ook aan een of andere afwijking komt te lijden. Neem iets volstrekt normaals (in de zin van veelvoorkomend) als een zwangerschap. Recent onderzoek laat zien dat de hoeveelheid stress waaraan een zwangere vrouw blootstaat van invloed is op de hoeveelheid stresshormonen die de baby produceert na de geboorte, en ook nog later in het leven. Een voor de moeder traumatische gebeurtenis tijdens de zwangerschap kan een desastreuze invloed uitoefenen op haar kind. Dit is precies het soort onderzoek waar de neurowetenschap dol op is: er gaat buiten je schuld iets mis, tot in het zevende geslacht zul je worden gestraft en middeltjes ertegen, ho maar. Medicalisering van het normale leidt alleen maar tot angst.

Orgaanvlees wordt als inferieur beschouwd, misschien omdat het consumeren ervan een al te carnivore activiteit is.

Om me te oriënteren op de tv-trends in het komende seizoen bekeek ik een paar afleveringen van ‘TV Lab’ waarin nieuwe formats werden uitgeprobeerd. In de realitysfeer leek het fop-element terug van weggeweest. Voortdurend werden argeloze deelnemers door medewerkers die een toneelstukje opvoerden in een rare situatie gebracht, waarbij de (meestal verborgen) camera hun reacties registreerde. Niets is wat het lijkt voor de proefkonijnen in ‘U hoort nog van ons’ of ‘Fuck the Parents’. Reality heeft kennelijk enscenering en rookgordijnen nodig om een punt te kunnen maken.

Maar ik zag ook een voorbeeld van het omgekeerde: dat de werkelijkheid juist extra werd benadrukt. Het gebeurde bij ‘De dropping’, waarin een vriendengroep een survivaltocht in Schotland moest maken. Na een afmattende wandeling door onherbergzame Schotse heuvels kwamen ze hongerig bij een boer en zijn vrouw aan. Eindelijk eten! Er stond haggis op het menu, een traditioneel Schots gerecht, en de omineuze opdracht luidde dat alle bordjes leeg moesten. Als een grimmige maître d’ somde de boer nauwkeurig alle ingrediënten op: schapenmaag, gevuld met schapenhart, -longen, -lever, niervet en havermout. De haggis lag zonder enig troostend bijgerecht op een schotel: een aan twee kanten dichtgeknoopte ballon, die na het aansnijden gevuld bleek met een onappetijtelijke, donkere substantie, zeg maar gerust derrie. De vegetariër in het gezelschap excuseerde zich opgelucht, een ander vlijde na een hapje kokhalzend het hoofd op tafel, dus aan de overigen de taak om de haggis soldaat te maken.

Als het gerecht iets aantrekkelijker was opgediend met wat kerstomaten en gebakken aardappeltjes erbij, en als de kok achteloos over ‘een traditionele stoofschotel van schaap’, beter nog: ‘lam’, had gesproken, was de collectieve weerzin waarschijnlijk een stuk minder geweest. Maar het expliciteren van de ingrediënten, in dit geval tal van soorten orgaanvlees, riep precies de beoogde reactie van walging op. Onnodig natuurlijk, want als duizenden Schotten met plezier haggis eten, kan er nooit echt iets mis mee zijn.

Orgaanvlees wordt als inferieur beschouwd, misschien omdat het consumeren ervan een al te carnivore activiteit is, zoals een roofdier zijn prooi met huid en haar verslindt. Het is beschaafder om de prooi netjes te fileren en de consumptie te beperken tot de minder aanstootgevende onderdelen: de spieren. De voorkeur voor rood vlees (spieren) zou te maken kunnen hebben met het onbewuste gevoel dat de mens is wat hij eet. Consumptie van spieren staat dan in het teken van kracht. Iets van de robuustheid van de koe, de stevigheid van het varken en de malsheid van de kip incorporeer je door hun spiervlees op te eten. Maar hun onzuivere organen consumeren gaat te ver. Kippenhartjes, varkensnieren, schapenmagen herinneren eraan dat die dieren net zo in elkaar zitten als mensen, en dat maakt huiverig.

Voedseltechnisch gezien maakt het niets uit. Er zit niets in spiervlees dat het superieur maakt aan orgaanvlees. Het een is niet gezonder, geeft geen hogere voedingswaarde of betere vertering dan het ander. Het zijn allebei vormen van dierlijke proteïne en geschikt voor consumptie. De smaak dan? Smaak is niet meer dan bereiding. Een slechte kok kan een ossenhaas verpesten, een goede kok kan het goedkoopste orgaanvlees tot delicatesse omvormen. En van alles valt paté of worst te maken. Het is vreemd te bedenken dat de grootste orgaanvleeshaters smullen van worst en paté, die zoals bekend uit slachtafval en meel bestaan. Als de mensheid uit diervriendelijkheidsmotieven ooit moet overgaan tot de consumptie van insecten en meelwormen, dan moeten deze proteïnebronnen niet in herkenbare vorm worden gefrituurd, maar verwerkt tot worst en paté. Wat smaakmakers erbij en het zal gretig aftrek vinden. Mits er bij de ingredriënten geen gewag wordt gemaakt van ‘sprinkhanen en meelwormen’ maar van ‘dierlijke proteïnen’. Te veel werkelijkheid wekt walging.