De zakenlieden bleven betrekkelijk relaxed onder de drie dagen durende wereldwijde Blackberrystoring. Natuurlijk, het is vervelend om geen toegang tot mobiel internet te hebben en je agenda in de soep te zien lopen omdat er geen afspraken kunnen worden ingepland, maar hey, de rust van een zwijgende inbox heeft ook wel wat. Even verlost van de constante stroom van virtuele prikkels die je aandacht opeisen. En voor echt belangrijke kwesties, kon er altijd worden gebeld, want de telefoonfunctie bleef gespaard.

Nee, dan kwam de klap onder jongeren harder aan. ‘Mijn sociale leven is ingestort,’ klaagde er een. ‘Zonder internet is een Blackberry wel heel saai,’ mopperde een ander. Ze misten vooral het pingen (het gratis sturen van boodschappen), het whatsappen en het rondhangen op internet. Bellen kon in veel gevallen nog wel, maar om een of andere reden zijn ze daar huiverig voor. Behalve dat bellen geld kost, is er ook het nadeel dat je een direct live gesprek moet voeren en dat komt wel heel dichtbij. Ook al is telefoneren de primaire functie van een Blackberry of van wat voor smart phone dan ook, het is niet wat men het liefste ermee doet. Pingen, sms-en, facebooken, twitteren zijn veel aantrekkelijker gebruiksopties.

Jongeren staan trouwens niet alleen in hun terughoudendheid om iemand op te bellen. Mijn indruk is dat in de hele sociale leefsfeer het telefoneren op z’n retour is, ook bij ouderen. Mededelingen die geen haast hebben, voorstellen voor afspraken, relatieonderhoud worden vaker via e-mail of sms afgehandeld. Als er niet aan telefoneren te ontkomen valt, wordt dat van tevoren aangekondigd via de mail of sms om iemand maar niet te hoeven overvallen.

De cold call (zomaar uit het niets iemand telefonisch benaderen) geldt steeds meer als een sociale doodzonde, vergelijkbaar met onverwachts bij iemand op de stoep staan. Spontaan bij vrienden langsgaan om gezelligheidsredenen gebeurt sowieso niet meer. Het bezoek moet telefonisch worden aangekondigd en liefst iets langer dan vijf minuten van tevoren. Maar iemand opbellen begint langzamerhand ook onder de categorie opdringerig gedrag te vallen, waarmee de ander wordt gestoord in zijn bezigheden. Alleen echte intimi en mensen met urgente mededelingen kunnen zich een rechtstreekse benadering permitteren. De rest maakt omtrekkende bewegingen om de ander vooral niet te na te komen.

De sociale media, Facebook en twitter, kun je beschouwen als vormen van borstklopperij, waarbij deelnemers voortdurend bezig zijn hun ego’s op te poetsen met updates van hun laatste verrichtingen dan wel commentaar op de actualiteit. Deze de wereld ingeslingerde boodschappen kunnen anderen dan weer liken of followen en zo ontstaat een zichzelf versterkende roes van sociaal ingebed zijn en ertoe doen. Toch draaien de sociale media misschien wel minder om ijdelheid dan om beleefdheid en terughoudendheid. Al het getwitter en gefacebook blijft tenslotte een volstrekt vrijblijvende aangelegenheid. Niemand wordt gedwongen om het allemaal te volgen, niemand hoeft iets te liken. Niemand hoeft op de aanbevolen links naar leutige filmpjes op Youtube te klikken, niemand hoeft vakantiefoto’s te bekijken.

Mens durf te bellen!

Sms’jes en pingberichten gaan meestal tussen individuen heen en weer en zijn dus iets dwingender dan de massaboodschappen op de sociale media, maar behalve als het om mededelingen van logistieke aard gaat (trein heeft vertraging), is het nog steeds een tamelijk omzichtige vorm van communicatie. Je kunt een sms, net als een e-mail, laten liggen en pas later beantwoorden of je kunt temidden van de niet-aflatende informatiestroom die op je afkomt er makkelijk helemáál niet op reageren. Het feit dat je een sms krijgt is belangrijker dan wat er eigenlijk in staat.

De kortstondige Blackberrycrisis beroofde gedupeerden van hun hele (terughoudende, beleefde, omzichtige) sociale leven, maar bood ook kansen op persoonlijker contacten: mens durf te bellen!

Een passie doet pijn.

Tegen de betekenisverschuiving van woorden valt niets te ondernemen, ik weet het, en toch doet het pijn als een mooi, niet al te frequent gebruikt woord ineens buiten z’n oevers treedt en een ongekende populariteit aanneemt. Neem het woord ‘passie’. Eeuwenlang leidde dit een obscuur bestaan in de luwte van het algemeen vocabulaire. Het werd alleen tevoorschijn gehaald, wanneer iemand het wilde hebben over verzengende hartstocht. Het woord was ook geassocieerd met lijden, als in ‘de passie van Christus’. Het duidde op iets edels en verhevens, maar impliceerde tegelijk dat het niet goed zou aflopen. Je voelde bij wijze van spreken de tragedie al om de hoek loeren. De gedoemde liefde van Romeo en Julia was een passie. Of de reis van Shackleton naar de Zuidpool. Een passie heeft iets brandends, iets urgents en bijna altijd iets noodlottigs. Een passie doet pijn.

Van die bovenmenselijke, tragische context is niets over in het tegenwoordige gebruik van het woord. Passie staat nu voor hobby’s. Quizkandidaten op televisie wordt ter introductie gevraagd naar hun passies: zelf broodbakken en reizen is het antwoord. Mensen die plezier hebben in hun werk vertellen trots dat hun beroep (graficus, docent, veehouder) hun passie is. Kinderen die een vrijetijdsbesteding nodig hebben, gediplomeerden van de middelbare school die een vervolgopleiding zoeken krijgen allemaal te horen dat ze hun passie moeten volgen.

Een passie is iets waar je aardigheid in hebt (gamen, surfen, borduren) en daarmee is het woord effectief ontdaan van z’n oorspronkelijke angel, en een wezenloos huis-, tuin- en keukenwoord geworden, zoals leuk. Dat is jammer, want wat moeten we zeggen, wanneer we het over echte, noodlottige passie willen hebben en ‘hartstocht’ net iets tammer klinkt? Passie 2.0 soms? De verwatering van de betekenis leidt tot woordarmoede. Ik kan mensen die zonder ironie het woord passie in de mond nemen nauwelijks serieus nemen. Hebben ze niet in de gaten wat voor opgeblazen, pretentieuze indruk ze maken?

Dezelfde instinctieve reactie van weerzin heb ik bij het woord ‘respect’, waar al veel langer iedereen verliefd op is. Van politici en bestuurders tot aan kansarme hangjongeren, werkers en patiënten in de zorgsector, docenten en leerlingen – iedereen heeft de mond vol van respect. In de recente kwartaalpeiling van het SCP naar welke maatschappelijke problemen de bevolking het zorgwekkendste vindt is het punt ‘immigratie en integratie’ uit de top-vijf gekukeld, maar ‘normen en waarden’, oftwel het gebrek aan respect in de maatschappij, staat al jaren onbetwist op de eerste plaats. De problemen in Griekenland ondermijnen de economische stabiliteit van heel Europa, banken dreigen om te vallen, maar in Nederland bekommert men zich om respect. Vroeger betekende dat woord geïmponeerd zijn door iets wat of iemand die groter was dan jij, maar nu staat het voor iets mistigs wat je enerzijds moet verdienen en waar anderzijds ook iedereen recht op heeft.

Eenzelfde vorm van betekenisdevaluatie als bij passie heeft hier plaatsgevonden: het betrekkelijk zeldzame ‘ontzag hebben voor’ moet nu de hele lading dekken van correcte omgangsvormen. Maar daar hádden we allang een woord voor, namelijk beleefdheid. Om een of andere reden is beleefdheid uit de gratie geraakt (misschien te veel kruiperige associaties voor deze egalitaire maatschappij) en vervangen door het hopeloos aanstellerige woord respect.

Het woord beleefdheid betekent precies wat er nodig is aan omgangsvormen: de ander niet te na komen en hem in z’n waarde laten, terwijl je hem in gedachten kunt minachten wat je wilt. De term respect daarentegen houdt een gevoelscomponent in: je voelt je op een prettige of onprettige manier nietiger dan de ander. Voor beleefdheid zijn geen gevoelens nodig, terwijl respect juist een onontwarbare kluwen van gevoelens vormt. Geen wonder dat de vervanging van beleefdheid door respect tot meer onbeleefdheid leidt.

De kosten van het Nederlandse zorgstelsel rijzen de pan uit, geen wonder dat de regering naarstig speurt naar bezuinigingsmogelijkheden. Elk plannetje (tegengaan van de wildgroei in pgb’s, verhoging eigen bijdrage voor zus of zo) kan rekenen op massale verontwaardiging, vaak vergezeld van protestbijeenkomsten op het Malieveld tegen het aanpakken van de zwakkeren in de maatschappij.

Tegelijkertijd valt onder de bevolking, althans het gedeelte daarvan dat op internet tettert over dit soort zaken, een groeiende weerzin te detecteren tegen het solidariteitsprincipe in de zorg. Al die uitvreters die hun hele leven zware shag roken, te veel alcohol drinken en zich volproppen met friet en slagroomgebak hoeven niet langer te rekenen op de bereidheid van brave, gezond levende medeburgers om te dokken voor de onvermijdelijke ziektekosten die dergelijk riskant gedrag met zich meebrengt. Omhoog met de zorgpremies voor mensen die er maar op los leven! Volgens het CBS onderschrijft 55 procent van de Nederlanders de afschaffing van het solidariteitsprincipe, en ex-hedonist, tegenwoordig lector leefstijlverandering Rob Oudkerk hoort daar ook bij. Bij Pauw & Witteman mocht hij uitleggen hoe de maatschappij er gezonder, rechtvaardiger en betaalbaarder op zou worden met het aandraaien van de financiële duimschroeven voor de onverantwoordelijken onder ons.

Bij deze frisse, no nonsense aanpak wordt uit het oog verloren dat solidariteit oftewel de spreiding van financiële risico’s geen doel is maar een middel. Het doel is om de kosten van de zorg voor de maatschappij als geheel zo laag mogelijk te houden met behoud van kwaliteit. Er zijn tal van middelen om dit doel na te streven: een verplicht verzekeringssysteem met verplichte zorgpremie is er een van. Uitkleding van het basiszorgpakket, waarbij mensen individuele aanvullende verzekeringen kunnen nemen, is er ook een. Premies variëren naar gelang objectieve demografische kenmerken zoals leeftijd, reeds bestaande aandoeningen en de bereidheid om een hoog eigen risico aan te gaan.

Het zou heel eigenaardig zijn om in de voorwaarden voor een ziekteverzekering ineens fuzzy leefstijlbepalingen op te nemen, waarvan de bijdrage aan de totaalkosten moeilijk vast te stellen zijn. Grosso modo pakken voor iedereen (met of zonder gezonde levensstijl) de zorgkosten sowieso het duurst uit gedurende de laatste paar levensjaren. Ongezond leven verkort de levensduur en kan in bepaalde rekenmodellen ook weer licht besparend werken.
Hoe dit ook zij, roken of overgewicht meetorsen valt ongetwijfeld onder verwerpelijk gedrag, maar rokers en drinkers kunnen glashard liegen. De obesen kunnen wijzen op een geheimzinnige genetische aandoening die in de familie rondwaart. Huisartsen en specialisten zullen hun patiënten niet aangeven bij de verzekeringsmaatschappij. Zullen werkgevers, buren of vrienden de boosdoeners erbij lappen? Ik zie het niet gebeuren, dus moeten er onafhankelijke inspecteurs komen die de vrijetijdsbesteding van verzekerden onder de loep nemen. En als ze toch bezig zijn, kunnen ze meteen checken of betrokkenen zich wellicht te buiten gaan aan heroïnegebruik, skateboarden, als een ongeleid projectiel door rood fietsen of onveilige seks.

Die inspectie komt er niet, want het is te ingewikkeld en vooral te duur om verzekerden te controleren. Het lukt verzekeringsmaatschappijen al niet eens om de achterstallige premies van wanbetalers te innen! Het aantal mensen met een betalingsachterstand van meer dan een half jaar op hun zorgpremie groeit gestaag en ligt nu op 300.000. IJskoud de rekening in de prullenbak gooien is een veel grotere misstand dan het betalen van de normale mep door rokers en obesen. Wanbetalers rekenen erop dat ze gewoon medische hulp krijgen en dat klopt. De rekening wordt betaald uit de algemene middelen. In dit licht lijkt het beboeten van een dubieuze levensstijl op het poetsen van het gasfornuis, terwijl de melk overkookt.