Documentairemaakster Sunny Bergman heeft een obsessie met schaamlippen. In haar veelbesproken film Beperkt houdbaar (2007) liet ze zichzelf onderzoeken door een Amerikaanse plastisch chirurg, gespecialiseerd in het modelleren van Playboyvagina’s, die haar diagnosticeerde als iemand die wel wat stroomlijning kon gebruiken. De scène maakte op mij de indruk van een vrouw die een kapperszaak binnenloopt en een oordeel over haar kapsel vraagt. Ook al komt zij net bij de concurrent vandaan, een kapper zal nooit tegen een potentiële klant zeggen: ‘Het ziet er pico bello uit, ik kan er beter afblijven.’ Maar goed, de bedoeling van de film was om het westerse schoonheidsideaal en de pernicieuze invloed van damesbladen en gretige chirurgen aan de kaak te stellen, en zonder een vorm van uitlokking valt deze stelling lastig te bewijzen.

In haar recente documentaire-reeks The Sunny Side of Sex duiken alweer schaamlippen op, deze keer in Oeganda. Bergman en een Oegandese vrouw inspecteren elkaar (gelukkig achter een gesloten deur) en verbazen zich over de wederzijdse verschillen. Die van de Oegandese zijn veel groter! Dat komt, zo wordt uitgelegd, doordat meisjes in Oeganda een eeuwenoude traditie hebben van het uitrekken van elkaars schaamlippen. Hoe groter, hoe beter, want hoe meer plezier in seks. Het handmatig uitrekken van deze lichaamsdelen lijkt mij een barbaars ritueel, zoiets als nekverlenging door middel van ringen, het Chinese voetinbinden of (om dichter bij huis te blijven) borstvergroting. Je moet geen lichamen deformeren en al helemaal geen kinderlichamen. Maar Sunny Bergman was erg enthousiast over deze traditie, omdat die volgens haar laat zien dat het in Oeganda draait om het plezier dat je van seks hebt. Dit in tegenstelling tot wij hier in het westen, waar de focus uitsluitend ligt op er sexy uitzien en waar vrouwen depressief worden van onhaalbare schoonheidsnormen.

Het liptrekken wordt gestimuleerd door de ssenga: een tante van vaderszijde die seksuele voorlichting geeft – alweer vooral gericht op het plezier wat je als meisje aan je lichaam kunt beleven. Een jaloersmakend instituut, zo’n ssenga die meisjes inwijdt in de mysteriën van seks. Eindelijk eens een enthousiaste benadering in plaats van die preutse, westerse bangmakerij voor zwangerschap en soa’s.

Uit nieuwsgierigheid naar de praktijk van deze ssenga’s deed ik nader onderzoek en trof er op Youtube zowaar een in actie aan. De boodschap loog er niet om: de loftrompet over seksuele geneugtes inderdaad, zij het vergezeld van suggesties om jezelf op te doffen, als je man thuiskomt, en hem in een goede stemming te brengen door lekker te koken en een glaasje bier voor hem in te schenken. Het aanslepen van pantoffels kwam er net niet aan te pas, maar het idyllische perspectief stamde verder wel rechtstreeks uit de (westerse) jaren vijftig.

Over de vrije seksuele moraal in Oeganda en de ongedwongen lustbeleving van Oegandese vrouwen in het bijzonder hoeft niemand zich illusies te maken. De aids-epidemie heeft verschrikkelijke slachtingen aangericht, terwijl homoseksualiteit zowel ontkend als verboden is. Net als in de meeste niet-westerse landen heerst in Oeganda een ouderwetse maagdelijkheidscultus, gecombineerd met een verwoestende dubbele moraal. Tienermeisjes die zwanger blijken worden niet alleen gedumpt door hun sekspartners, maar ook verstoten door hun familie, zodat ze hun toevlucht moeten zoeken in opvanghuizen van westers filantropische signatuur. In plaats van aan schaamlippen te trekken hadden die ssenga’s beter informatie over anticonceptie kunnen verstrekken.

In deze documentaire-reeks zien we de zoveelste verrijzenis van de nobele wilde die seks beleeft zoals de natuur het bedoeld heeft: puur plezier. Maar de nobele wilde is een hardnekkige westerse mythe die (zie Margaret Mead) meer te maken heeft met verlangens van de onderzoeker naar een paradijs van onschuld dan met de werkelijkheid.

Wat te denken van de Occupy-beweging, die een paar weken geleden begon als Occupy Wall Street en al snel oversloeg naar andere steden van de (voornamelijke westerse) wereld? Mensen verzamelen zich op pleinen van grote steden, zetten tentjes op, discussiëren met elkaar over allerlei maatschappelijke problemen, maar wat ze precies willen blijft onduidelijk en leiders of woordvoerders zijn er ook niet. Het is een amorfe beweging, die als paraplu dient voor duizend en een protesten, zoals ongenoegen over de sluiting van bibliotheken, de kunstbezuinigingen, de afschaffing van de pgb’s, de pensioenproblematiek, werkloosheid, kernenergie, de opwarming van de aarde, het kapitalisme as such, het afwentelen van de Griekse liquiditeitsproblemen op de rug van de Europese belastingbetaler, de menselijke hebzucht in het algemeen en die van bankiers in het bijzonder.

De Occupy-beweging is kortom een spontaan volksprotest tegen de economische crisis en het gaat over geld. De stemming van ‘we pikken het niet langer en we moeten onze stem laten horen’ mag dan een oprechte overtuiging uitdrukken, uit de journaalflitsen en andere berichtgeving kreeg ik toch vooral een indruk van gezelligheid: handen warmen aan een kampvuurtje, gitaar spelen, spreekkoren, de permanente democratische discussie, kraampjes met shoarma en hotdogs, samen schuilen onder een lap plastic, alto’s, oude hippies, vaders en moeders met buggy’s. Een soort Pinkpop maar dan maatschappelijk relevant.

De aantrekkelijkheid van met z’n allen bij elkaar vertoeven voor de goede zaak kan ik me heel goed voorstellen. Zelf heb ik in de jaren zeventig ook wel eens rondgehangen bij een of andere studentenbezetting omdat ik het spannend vond om mee te maken, voor een middag dan – op de grond in een slaapzak overnachten ging me te ver. Ik heb zelfs meegedaan aan de grote anti-kruisrakettendemonstratie van 1982, terwijl ik helemaal niet tegen die kruisraketten wás. Maar meedoen gold als teken van het hart op de goede plaats hebben en verder kon ik geen weerstand bieden tegen het vooruitzicht van met mijn vrienden een gezellig dagje uit in Amsterdam.

Natuurlijk is het opwindend om fysiek aanwezig te zijn bij een manifestatie van idealistische signatuur, in ieder geval inspirerender dan alleen maar op internet te protesteren. Toch valt te vrezen dat de beweging bij gebrek aan duidelijk programma even snel zal uitdoven als die is opgeflakkerd. Het omarmen van leiderschapsloosheid, open debat en sociale media (de cloud) duidt alleen maar op vrijblijvendheid. Het enige wat bereikt wordt is een tijdelijke illusie van verandering. Zie ook de mars der Indignado’s naar Brussel die in volstrekte katterigheid verzandde.

Om massa’s te mobiliseren is een duidelijke vijand misschien nog wel belangrijker dan een programma of een eisenpakket. Toen Luther zich boos maakte over de handel in aflaten, begon hij geen wazige kruistocht tegen de menselijke hebzucht of de falende moraal, maar richtte zijn pijlen tegen de katholieke kerk en haar prelaten. Met succes, want de hegemonie van de kerk werd doorbroken. In deze economische crisis is het niet makkelijk om boosdoeners aan te wijzen, omdat iedereen jarenlang profijt heeft getrokken van de kapitalistische luchtbellen en dus medeverantwoordelijk is.

Toch zit er iets niet goed met die geldstromen, de handel in derivaten, de torenhoge leningen, de bonussen en het speculeren op toekomstige groei. De algemene economische crisis heeft wel degelijk een bancaire oorsprong. Het gaat grofweg gezegd om een keus tussen wild-west-kapitalisme en meer overheidscontrole. Misschien zijn de finesses hiervan te saai of te abstract voor de Occupy-actievoerders met hun tentjes. Maar Ronald Plasterk schreef een glashelder en concreet plan van aanpak om de vrijheid van banken te beteugelen, te beginnen in Nederland. Vooralsnog heb je meer aan de kleine stapjes van politici dan aan de grote greep van actievoerders.