En dan heb je in vlot tempo met goede cijfers je studie afgewerkt en dan kun je op je 24ste geen baan vinden. Veel afgestudeerde twintigers nemen noodgedwongen tijdelijk werk aan in de horeca, de thuiszorg of bij een call-centrum en solliciteren zich intussen suf. Zo ook een dochter van kennissen die afgestudeerd is als neuropsycholoog. Blijkbaar valt het nog niet mee om in de neuropsychologie aan de bak te komen, terwijl al jaren wordt geroepen dat dit de richting van de toekomst is voor psychologen.

Vergeleken met twintig jaar geleden is de inhoud van de psychologiestudie een heel eind opgeschoven in biologische richting. Vorig jaar heb ik dat curriculum eens bekeken op internet, omdat ik dacht dat psychologie misschien een geschikte studie voor mijn dochter zou zijn, maar ik heb het haar afgeraden. Zeker een kwart van de vakken stond in het teken van (evolutionaire) biologie, fysiologie, functieleer, neurowetenschap, kortom al die aandachtsgebieden waar MRI-scans en neuro-imaging aan te pas komen. Niet interessant volgens mij. Je gaat toch geen psychologie studeren om naar hersenplaatjes te staren? Alsof je de inhoud van een boek gaat beoordelen op bladspiegel, lettertype en aantal pagina’s.

Dat beklagenswaardige, jonge neuropsychologen die zo hoopvol en enthousiast aan hun studie waren begonnen, weinig emplooi kunnen vinden met hun diploma verbaast me overigens niet. Toch geldt de richting nog steeds als de hoop voor de toekomst. Vorige week kregen 155 jonge onderzoekers een Veni-subsidie van 250.000 euro van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Onder hen ook de neurowetenschappelijk angehauchte psycholoog David Terburg die in de NRC werd geïnterviewd over zijn onderzoeksvoorstel, waarmee hij de subsidie in de wacht had gesleept. Hij wil erachter komen waarom sommige mensen angstig reageren op bepaalde situaties en andere mensen juist agressief. Om die vraag te kunnen beantwoorden gaat hij experimenten doen met mensen in een MRI-scanner en hij hoopt dan de plek in de hersens te vinden, ‘waar het muntje de ene of de andere kant op valt: bang of agressief’.

Niets ten nadele van David Terburg, die ongetwijfeld een voortreffelijk onderzoeker is. Fijn voor hem dat hij de werkloosheid ontloopt met deze aanmoedigingssubsidie en ik wens hem veel succes met zijn naspeuringen naar de amygdala. Anderzijds, waar gáát het eigenlijk over? Determinanten van angst en agressie (wanneer doet zich het één voor en wanneer het ander?) is een vraag waar geesteswetenschappers, en niet alleen zij, zich al eeuwenlang het hoofd over breken. Het is typisch zo’n vraag, waar nooit een eenduidig antwoord op komt, omdat situaties verschillen en mensen verschillen. Informatie over het precieze hersengebiedje dat mensen ertoe aanzet om te vechten of te vluchten voegt psychologisch gesproken niets toe. Een definitief gedetecteerde locatie, ingekleurd met alle bijkomende hormonale en moleculaire processen, vormt niet meer dan een illustratie op hersenniveau van de in de werkelijkheid ervaren angst of agressie. Een locatie kan nooit als verklaring dienen.

Deze zwakte geldt voor al het neuropsychologisch onderzoek. Een van de bekendste onderzoekers op dit gebied is Eveline Crone. Zij ontdekte (beschreven in haar boek Het puberbrein) dat de hersens van tieners nog niet volgroeid zijn, iets wat tot uiting komt in de neiging om lang uit te slapen, onverantwoorde risico’s te nemen en snel te bezwijken onder groepsdruk. Met vernuftige experimenten was dit op hersenscans aantoonbaar. Maar het is allang bekend dat tieners (niet eens allemaal trouwens) moeite hebben met vroeg opstaan, gevaarlijke toeren uithalen en zich conformeren aan leeftijdgenoten. Dat deze werkelijkheid zich laat traceren met MRI-scans is grappig, maar een nieuw, verrassend inzicht kun je dit niet noemen, laat staan een verklaring.

Alles wat een mens doet, denkt en voelt wordt aangestuurd door de hersenen. Nogal wiedes, want zonder hersens ben je niets. Toch valt zelfs een duidelijk aangeboren stoornis als autisme, waarvan je zou verwachten dat die qua afwijking een makkie is, niet met behulp van hersenscans te diagnosticeren. De therapeutische psychologie hield zich bezig met individuen die een verhaal over zichzelf nodig hadden. Veel verhalen zijn mogelijk, idiote en minder idiote. Je hoeft niet meteen Freud in de armen te vallen, als je constateert dat een verhaal over een op hol geslagen nucleus accumbens niet voldoet. Maar de psychologie gaat wel naar de bliksem, wanneer alles gereduceerd wordt tot hersenactiviteiten.

Rijke, ambitieuze ouders spannen zich altijd in om hun kinderen de beste uitgangspositie te verschaffen voor een succesvol leven. In Amerika is het bijzonder onderwijs, waar kinderen worden uitgedaagd met bijvoorbeeld Chinees als tweede taal, zeer gewild. Een kind komt er niet zomaar in: kleuters moeten eerst een toelatingsexamen doen en vanzelfsprekend kost zo’n school een fortuin. Maar als je je kind wil klaarstomen voor de Ivy League, moet je vroeg beginnen.

In Nederland heersen meer egalitaire ideeën over excellentie. Als iets nuttig lijkt voor een kind om te leren, is het geen usance dat een select groepje rijke ouders dat zelf regelt en betaalt. Nee, dan moet het meteen voor de hele bevolking. We willen immers geen achterstanden en tweedelingen. Staatssecretaris van onderwijs Dekker wil het vak Engels op de basisschool stimuleren te beginnen met de kleuterklassen en hij wil ook veel meer tweetalige middelbare scholen. Zonder goede beheersing van het Engels red je het niet in deze geglobaliseerde tijden en hoe jonger de kinderen, hoe makkelijker ze een taal leren, luidt de redenering. Zonde om die vroege leercapaciteit niet te gebruiken!

Dit ideetje dat om de zoveel tijd weer de kop opsteekt berust op een jammerlijke misvatting. Ja, het klopt dat jonge kinderen zich moeiteloos een taal eigen kunnen maken. Hun moedertaal, een concurrerende taal, desnoods ook nog een derde taal. Maar dat moeiteloze leren gebeurt alleen, wanneer het kind in die taal wordt ondergedompeld en gedurende substantiële periodes over langere tijd niets anders om zich heen hoort dan precies die nieuwe taal.

Wat er dan gebeurt zou je ‘leren’ kunnen noemen, voor zo ver er sprake is van gedrag vertonen dat er eerst niet was, maar het lijkt meer op automatisch opzuigen. Je dropt een kind (van onder de twaalf – daarboven duurt het al langer) in een Chinese schoolklas en voilà, binnen een paar maanden spreekt het vloeiend Chinees. Maar als je het kind, bijvoorbeeld een zesjarige, na een jaar uit de Chinese omgeving weghaalt, vergeet-ie de opgezogen kennis weer net zo hard, tenzij de taal permanent wordt onderhouden.

Die automatische opzuigcapaciteit heeft niets te maken met dagelijks een uurtje onderwijs in een vreemde taal. Nederlandse kleuters die ‘eppel’ leren zeggen tegen een appel en ‘heppie beursdee’ zingen in plaats van ‘lang zal die leven’ worden niet ondergedompeld, maar eventjes beneveld met een plantensproeier. Het Engels blijft beperkt binnen een kunstmatige context en zodra die structuur wegvalt, gaan de kinderen naar buiten voor het speelkwartier en spreken Nederlands met elkaar. Ook in de latere basisschooljaren, wanneer de Engelse lessen een formelere aanpak vereisen (niet alleen spreken, maar ook lezen en schrijven) zullen kinderen niets opsteken wat de moeite waard is. Zoals mijn moeder (lerares Frans) zei over de destijds gebruikelijke Franse lessen op de lagere school: ‘De leerstof waar die kinderen twee jaar lang over gedaan hebben wordt er op de middelbare school binnen de eerste drie maanden doorheen gejaagd.’ Allemaal verspilde moeite dus.

Toegegeven, mijn moeder sprak over ouderwets, formeel vreemde-talenonderwijs: grammatica, woordjes, lees- en schrijfvaardigheid met net iets minder aandacht voor het spreken van de taal. De moderne, tweetalige middelbare school, die de staatssecretaris ook wil bevorderen, beroemt zich juist op spreekvaardigheid. Leerlingen met een tweetalig vwo-diploma worden geacht vloeiend Engels te spreken.

Spijtig genoeg zijn de leraren die daar voor de klas staan geen native speakers. Zij geven les in wiskunde of geschiedenis via de omweg van hun gebrekkige Engels. De leerlingen spreken buiten de les gewoon Nederlands met elkaar. Het resultaat van die jarenlange inspanningen is geen vloeiend, accent- en foutloos Engels of Amerikaans, maar Globish (wereld-Engels met tal van lokale tongvallen en jargons), een lingo die overigens ook uitstekend wordt beheerst door 18-jarigen met een vwo-diploma zónder tweetaligheidsaantekening.

Met Globish is niets mis. Je kunt er overal ter wereld mee terecht. Gesteund door formeel vreemde-talenonderwijs valt het makkelijk uit de media op te pikken. De moeite die het kost om kinderen op een niveau hoger dan Globish te brengen is niet alleen vergeefs maar ook onwenselijk, omdat die ten koste gaat van gedegen onderwijs in de Nederlandse taal.