Stalken is nog niet zo lang een officieel misdrijf. De strafrechtelijke wetgeving, zoals straat- en contactverboden die een stalker kunnen worden opgelegd, stamt uit 2000. Eerder bestond het (uit het Amerikaans overgenomen) woord hier niet eens. Het gedrag natuurlijk wel. Men sprak van belagen of hinderlijk achtervolgen en omdat dit zich in de relationele sfeer afspeelde, kwam het niet voor het strafrecht in aanmerking. Wat mensen in liefdesaangelegenheden allemaal uitspookten viel onder privé – politie en justitie kwamen pas in actie bij geweld.

Over de schreef werd er volop gegaan. Ik herinner me uit de jaren tachtig een meisje dat door haar ouders naar familie in een niet nader genoemd buitenland werd gestuurd, omdat ze maandenlang werd lastiggevallen en bedreigd door een ex-vriendje. Ineens wist niemand meer waar ze zat. En dan was er een vriend die een jaar lang bestookt werd door een meisje met wie hij had gebroken. Aanvankelijk terroriseerde ze hem met telefoontjes en toen hij de hoorn erop gooide en de stekker eruit trok, ging ze over op brieven schrijven. Had deze affaire zich in het e-mailtijdperk afgespeeld, was zijn inbox dichtgeslibd, maar in die tijd vond hij vier, vijf keer per week dikke enveloppen zonder postzegel, soms door z’n brievenbus geduwd, soms onder de ruitenwisser van z’n auto. Het waren lange, wraakzuchtige brieven vol zelfbeklag en beschuldigingen, waar geen touw aan vast te knopen viel – na een paar weken gooide hij ze linea recta in de vuilnisbak. Ik vond dat schrijven van die brieven schokkend en het ongeopend weggooien ervan toch ook een beetje cru (verdient een ex-geliefde niet de beleefdheid om althans gelezen te worden?), maar ja, wat moet je als iemand geen nee wil horen? Keihard negeren is het enige wat op den duur werkt, volgens stalkingspecialist Gavin de Becker.

In dat licht bezien vallen die duizend e-mailtjes van Heleen Mees over een periode van twee jaar nog wel mee. Het is niet bekend wanneer haar minnaar hun geheime verbintenis eenzijdig verbrak, dus misschien valt een substantieel deel van die e-mails wel onder de reguliere, tweezijdige correspondentie en dan kan de frequentie hartstochtelijk oplopen.

Van stalkers wordt aangenomen dat ze door blinde passie worden voortgedreven en elke rationaliteit uit het oog verloren zijn. Maar mogelijk lijden ze juist aan een teveel aan ratio. Van de lessen Latijn staat me bij dat de leraar de vertaling van het werkwoord persuadere behandelde dat zowel overtuigen als overreden kan betekenen. Als voorbeeld gaf hij het verschil tussen een meisje overreden tot de liefde en haar overtuigen. Volgens hem was overreden de juiste handelwijze. Haar (proberen te) overtuigen was heilloos. De optie ‘beiden willen niets liever dan elkaar en er hoeft niemand overtuigd of overreed te worden’ behandelde hij niet, misschien omdat die constellatie tamelijk zeldzaam is.

Een vrouw kan beter uit medelijden met iemand naar bed gaan dan bij wijze van logische conclusie.

Ik vond dat een aansprekend inzicht: wie een ander overreedt doet moeite door te behagen en te verleiden. Het gevoel is de inzet. Wie een ander met argumenten overtuigt, heeft hem of haar schaakmat gezet. De overtuigde kan niet anders dan zich overgeven. Prima in een inhoudelijk debat, maar geen goede tactiek in de liefde, want het vrijwillige element gaat verloren. Een vrouw kan beter uit medelijden (nou vooruit dan maar, als je het zo graag wil) met iemand naar bed gaan dan bij wijze van logische conclusie. Ik kreeg eens een summier briefje van een perifere bekende met het voorstel om een stelletje te worden, omdat wij zo goed bij elkaar zouden passen (aandachtspunten netjes afgevinkt). Als ik er voor in was, konden alle omslachtige versiermanoeuvres worden overgeslagen, noemde hij als bijkomend voordeel van zijn onverbloemde aanpak. Ik heb me zelden zo gepikeerd gevoeld. Dan nog liever de dronken handtastelijkheden van iemand die ook eens wat probeert.

Er is niets mis met strijdbaarheid om een geliefde te veroveren of te behouden. Het is niet allen gegeven om zich gewond terug te trekken bij de eerste nul op het rekest. Bovendien kan een ‘nee’ met enige overredingskracht best verkeren in een ‘ja’. Een stalker is het overredingsstadium voorbij en neemt zijn toevlucht tot overtuigen. Het gevoel van de ander doet er niet meer toe, er is alleen nog maar de eigen dichtgetimmerde argumentatie. Verstoten geliefden moet enige ruimte worden gegund om deze waan te botvieren. Maar langer dan een maand moet het niet duren.

Een tijdje geleden zag ik in een actualiteitenprogramma een Israëlisch meisje dat het concentratiekampnummer van haar opa op haar bovenarm had laten tatoeëren. Zij vertelde dat haar opa niet lang meer te leven had en dat zij door zijn merkteken over te nemen wilde bijdragen aan het levend houden van de collectieve herinnering aan de jodenvervolging. Ik begreep haar punt en werd desondanks bekropen door een gevoel van afschuw. Haar actie was op een of andere manier te letterlijk. Met zijn kampnummer eigende ze zich op een demonstratieve manier zijn verleden toe, maar zij hád dat verleden helemaal niet.

Het exacte herhalen of het napapegaaien van een bepaald uiterlijk vertoon bevat de kiem van een parodie, waardoor het resultaat belachelijk dreigt te worden. Hetzelfde gevoel van weerzin bekroop me bij de foto van het feestelijke Keti Koti ontbijt op het Museumplein: aan lange tafels zaten Surinaamse Nederlanders die bediend werden door blanke hotemetoten zoals Rijkman Groenink en Job Cohen. Het deed denken aan The Black and White Minstrel Show maar dan omgekeerd. Wat de bedoeling ook was van deze geinige omkering van de racistische meester-slaaf-verhoudingen (goedkope compensatie voor het leed van destijds wellicht?) het bleef een pijnlijke vertoning. Rassensegregatie met een knipoog is ook niet leuk.

Sommige beladen symbolen kun je niet uit hun context losrukken en ergens anders voor gebruiken, omdat het andere dan ook wordt besmeurd. In beide gevallen (de vrouw met het kampmerkteken en het zwart-wit-ontbijt) werden de symbolen ingezet als boodschap voor de wereld. De bedoeling van de imitatie is dat de omstanders aan het denken worden gezet: jodenvervolging en slavernij mogen nooit meer gebeuren! Maar het effect op mij is afgrijzen voor de boodschappers die een mislukt toneelstukje opvoeren.
De nieuwste trend onder voorvechters van de mensenrechten is van dezelfde bedenkelijke snit. In plaats van te demonstreren, petities te ondertekenen, brieven naar politieke gevangenen te sturen laten mensen nu een lettertatoeage zetten. Het internationale project Human Rights Tattoo heeft zich ten doel gesteld om de universele verklaring van de rechten van de mens letter voor letter (in totaal 6773) op even zo veel mensen te tatoeëren. Met dit conversation piece op de huid kan een individu als levend uithangbord het belang van mensenrechten verspreiden. Bij Amnesty International Amsterdam werd een hele dagsessie letters tatoeëren georganiseerd, waarvoor vrijwilligers in de rij stonden.

Nu draag ik de mensenrechten een warm hart toe, maar het maakt op z’n minst een merkwaardige indruk om de boodschap over de integriteit van het menselijk lichaam (om maar eens een mensenrecht te noemen) aan de man te brengen door middel van een schending van datzelfde lichaam. Mensenrechtenactivisten perforeren en brandmerken hun eigen lichaam in de hoop besnijdenis in welke vorm dan ook en andere lichaamsmutilatie elders ter wereld ter discussie te stellen. Het middel valt in verdunde vorm samen met de kwaal. Homeopathischer kun je het niet verzinnen.

Niet alleen het paradoxale van deze actie wekt ergernis, nog onuitstaanbaarder is het goedkope, zelffeliciterende karakter ervan. Zie ons goed en nobel zijn, pijn lijden en een brandmerk dragen ter wille van de goede zaak waar wij in geloven. Het doet me denken aan het ritueel van zelfflagellatie in processies, waarbij fanatieke jongemannen met elkaar concurreren om de bloedigste rug. Of aan monniken die borstels aan de binnenkant van hun pij vastnaaiden. Niemand schiet er iets mee op, het heeft geen zin, vrijwillige automutilatie, voor zo ver zichtbaar, dient alleen om omstanders de ogen uit te steken.

De zaak van de mensenrechten wordt met dit soort gratuite middelen net zo min vooruit geholpen als borstkanker met roze strikjes. Lettertatoeages vallen onder de categorie insignes, ridderordes, strepen op het uniform, tulbanden, hoofddoeken, kruisjes om de nek, botten door de neus. En niet te vergeten gele sterren op jassen. Mensen willen graag onderscheid maken tussen zichzelf en de ander. De enig effectieve manier destijds om die gele sterren onschadelijk te maken deed zich voor in Denemarken, waar de bevolking ze uit protest op alle jassen naaide.

Symbolen kun je op- en afzetten. Een fundamenteel mensenrecht lijkt mij de vrijheid om in de loop van je leven ergens over van gedachten te kunnen veranderen. Een tatoeage kan dan per definitie niet de functie van mensenrechtensymbool vervullen.