‘Monogamie is een contraproductieve illusie’ lees ik in Simone van Saarloos’ schotschrift Het monogame drama. Sterk, zo’n onheilszwangere titel met binnenrijm! Ik had me verheugd op een stevige aanval op het taaie instituut huwelijk, waar de monogamie toch wel mee gelijkgeschakeld kan worden. Maar een contraproductieve illusie? Veel mensen zijn getrouwd of wonen samen (het verschil daartussen is niet relevant) – dat is de werkelijkheid, daar is niets illusoirs aan. Dat die stellen zichzelf met hun monogamie blijkbaar in de wielen rijden is een beoordeling van buiten, waarmee vredig monogamen die zich van geen kwaad bewust zijn in een moeite door een vals bewustzijn in hun schoenen krijgen geschoven.

Inderdaad, vier op de tien huwelijken loopt uit op echtscheiding. Wat een geluk dat die mogelijkheid bestaat, als je bedenkt dat getrouwden tot een halve eeuw geleden gedoemd waren te blijven zitten. Van de huwelijken die wel in stand blijven zal vast de helft ook niet verschrikkelijk gelukkig zijn. Toch blijven mensen zoeken naar een zogeheten significante andere om hun leven mee te delen, terwijl niemand hen daartoe dwingt. Er moet toch iets inherent aantrekkelijks zijn in de monogamie.

Volgens Simone van Saarloos projecteren mensen in een exclusieve relatie al hun behoeften op elkaar. Ze hebben een wederhelft nodig om een compleet mens te worden, waardoor de relatie fragiel wordt. In contrast daarmee gaat de single verschillende relaties aan en spreidt zijn sociale risico. Haar schets van een mens in een huwelijk komt mij volkomen wezensvreemd voor. Ik ril van het woord ‘behoeften’. Het klinkt te klinisch en ik doe sowieso niet aan liefde en vriendschap vanuit behoeftigheid, maar gewoon omdat ik er plezier in heb. Een even grote weerzin overvalt me bij de term ‘compleet mens’. Op wat voor leeftijd dan ook, met of zonder relatie, gelukkig of ongelukkig, geslaagd of mislukt – ik heb me nooit bezig gehouden met de vraag of ik wel een compleet mens ben. Wat mij betreft is elke halve gare een compleet mens; het is een oninteressante dimensie.

Het waren gouden jaren, maar op een gegeven moment kreeg ik er genoeg van.

Enfin, de premisse luidt dat het monogame huwelijk de mens nodeloos beperkt. Hoe kan het beter? Van Saarloos noemt twee opties: de beweging die zich met polyamorie bezighoudt en de mensen die uit overtuiging kiezen voor een singlebestaan (dus niet de wanhopige singles die vanuit een gevoel van incompleetheid de internetdatingsites afstropen). O, nee, toch niet weer de polyamoristen. Altijd als ik iets over hen hoor of zie (laatst nog werden er een paar geïnterviewd in een tv-documentaire) valt me op wat een dorre bedoening dat is. Komt waarschijnlijk door de transparantie en de bespreekbaarheidsplicht die alle jeu eraf halen en de agenda’s die nodig zijn voor de logistiek van de individuele seksexcursies. Dan toch liever de spanning en sensatie van de stiekeme scheve schaats.

Het echte ideaal bestaat uit ‘een communale vorm van leven die niet gericht is op het gezin,’ (nee zeg, stel je voor) ‘maar erop ingesteld om dagelijkse verantwoordelijkheden creatief te delen en individuele verschillen te stimuleren.’ Ha, de aloude commune, the sixties are back! Ik herinner me het nog terdege. De jongen die tot diep in de nacht zijn creativiteit op zijn bongo’s uitleefde, de vergaderingen over huishoudelijke aangelegenheden, mensen die te duur eten inkochten, de badkamer die ondanks het rooster niet werd schoongemaakt. Hopeloos, begin er niet aan!

Het grappige is dat ik tussen mijn 18de en 30ste precies zo’n leven heb geleid als Simone aanbeveelt (zij het dat ik het mijne niet ideologisch onderbouwde): single, met meerdere geliefden in serie dan wel parallel, veel drama, veel diversiteit, veel vrijheid, dit alles overgoten met een tikje zelfgenoegzame minachting voor bourgeois paarvorming. Het waren gouden jaren, maar op een gegeven moment kreeg ik er genoeg van. Elke levensfase kent zijn eigen contraproductieve illusies.

Toen ik van de week onder het Rijksmuseum door fietste, schoot me door het hoofd: waarom eigenlijk niet hier? Als een concertzaal, een voetbalstadion en een aantal willekeurige terrassen en restaurants het doelwit geweest zijn van terroristen, komt alles in aanmerking. Ik zag de explosie voor me. Het gebouw uit elkaar gespat, gefragmenteerde lichamen van toeristen en de brandende Rembrandts. Ongetwijfeld werden andere mensen in en om het museum door dezelfde gedachte bekropen, net als al die honderdduizenden die de trein namen, in een bioscoopzaal zaten of boodschappen deden op de markt: waarom eigenlijk niet hier? Diffuse angst zaaien is precies de bedoeling van aanslagplegers. Tegelijk heerst overal hetzelfde geruststellende gewemel van altijd. Ook in Parijs een paar dagen later zaten de restaurants en terrassen weer vol. Er is zelfs een hashtag #jesuisenterrasse ,waarmee je kunt demonstreren dat je je niet laat intimideren en doorgaat met het gewone leven.Een biertje drinken in een café wordt daarmee gepromoveerd tot moedige daad en symbool van verzet. Een enigszins overdreven zelffelicitatie, want het dagelijkse leven weer opvatten doet iedereen waar ook ter wereld na een ramp of wat voor verschrikking zich dan ook heeft voorgedaan. Een andere optie is er niet. Als er met een stok in een mierennest wordt geroerd, raken de mieren in rep en roer en terwijl het ene deel van de kolonie de schade herstelt, gaat het andere deel gewoon door met wat het altijd al deed. De mens verschilt niet van de mier in dat opzicht.

Doorgaan met het dagelijks leven verdient geen compliment, want mensen kunnen niet anders.

Ik herinner me dezelfde irritatie toen George Bush na de aanslag op de Twin Towers een oproep deed aan Amerikanen om vooral te gaan consumeren. Naar de winkels gaan en dingen kopen was de manier om de vijand te laten zien dat Amerikanen pal stonden voor ‘onze westerse waarden’. Maar naar de winkels gaan om spullen te kopen zouden Amerikanen vanzelf al gedaan hebben ook zonder aansporing van de president. Zo ziet hun dagelijkse leven er nu eenmaal uit. Het is helemaal niet nodig om dat gedrag in een moreel kader te trekken en het te labelen als een voorbeeld van vaderlandsliefde. Doorgaan met het dagelijks leven is niet bijzonder en zeker geen moed, het verdient geen compliment, want mensen kunnen niet anders.

Terwijl normaal gedrag het stempel moreel lofwaardig krijgt, gebeurt in de vluchtelingendiscussie iets soortgelijks, maar dan de andere kant op. Mensen die zich uitspreken tegen asielzoekerscentra in hun omgeving of die in het algemeen tegen de komst van (nog meer) vluchtelingen zijn krijgen het stempel angst. Ze zijn ertegen uit islamofobie of omdat ze bang zijn dat hun dochters worden verkracht of omdat ze bang zijn dat de vluchtelingen voorrang krijgen op de huizenmarkt en hun banen zullen inpikken. Angst geldt als slechte raadgever, vandaar dat het in de ogen van het ene kamp moreel laakbaar, ja zelfs fascistoïde is om vluchtelingen tegen te willen houden. Maar de aanwezigheid van grote groepen ontwortelden die eerst de taal moeten leren en vervolgens alsnog weinig kans op de arbeidsmarkt hebben heeft evidente nadelen in een maatschappij, waar werkloosheid ondanks de aantrekkende economie nog steeds een probleem is. Het is geen angst om dit te signaleren – het is een reële inschatting.

De morele terminologie polariseert de discussie op een verlammende manier. Terwijl het in feite over kosten en grenzen gaat. De vluchtelingenkwestie is een zaak van prioriteiten in de portemonnee. Zoals je een rijksbegroting kunt maken voor de zorgkosten, waar altijd een arbitrair plafond in zit omdat de vraag naar medische zorg per definitie onbeperkt is, kan dat ook voor aantallen vluchtelingen gebeuren. Uiteindelijk zijn er altijd grenzen nodig.