Bestond Veenhuizen nog maar

Misdaad en straf horen met elkaar in balans te zijn, maar het principe ‘oog om oog, tand om tand’ past niet in een rechtsstaat. Juist omdat burgers het geweldsmonopolie aan de staat hebben gedelegeerd, kan de staat niet een moordenaar ter dood brengen of een vechtersbaas in elkaar slaan of van een pyromaan het huis in brand steken. Twee keer onrecht maakt geen recht. Los daarvan bestaat er een, vermoed ik, tamelijk algemene weerzin tegen sadistische straffen. Uit de geschiedenis en films en boeken over vroeger zijn genoeg voorbeelden belend van het kaliber: ter dood veroordeelde moet eigen graf graven, voordat hij wordt omgebracht. In de film ‘Die weisse Band’ geeft een vader zijn kind opdracht om de riem te halen, waarmee het vervolgens afgeranseld wordt. In China krijgt de familie van een geëxecuteerde misdadiger de rekening gepresenteerd voor de kogel, enfin dat soort praktijken.

Wie hier getuige van is voelt walging, een innerlijk verzet tegen wreedheid, met als bijkomend effect sympathie voor het slachtoffer. Hoe groot de misdaad ook geweest is, de aanblik van een vernederde misdadiger tast toch het rechtvaardigheidsgevoel aan. Een dergelijk gevoel van walging bekruipt mij als ik lees over het wetsvoorstel van staatssecretaris Teeven om gedetineerden te laten betalen voor hun verblijf in de gevangenis. Het plan is om een eigen bijdrage van 16 euro per dag voor kost en inwoning op te leggen met een maximum van 11.680 euro na twee jaar verblijf in de inrichting. Teeven bedoelt dit vanzelfsprekend als bezuiniging (hij moet z’n begroting op orde krijgen), maar de maatregel is van hetzelfde allooi als het schoolkind dat de meester de liniaal moet aangeven met een buiging erbij om op z’n handen gemept te worden.

Dat we in een sadistisch universum leven betekent niet dat de wetgever daar nog een schepje bovenop moet gooien.

Het is wreed om iemand te laten betalen voor een verblijfplaats, waar hij geld voor over zou hebben om er níet in te hoeven verkeren. Er zijn diverse praktische bezwaren te voorzien tegen dit draconische plan (gedetineerden bouwen schulden op waardoor ze na hun straf nog jaren in de misère blijven zitten, hun familie lijdt er ook onder, van een kikker valt het lastig veren te incasseren, de oninlosbare schulden leiden op termijn alleen maar tot meer misdaad), maar de essentie is dat het een wrede manier van omgaan met gedetineerden is. Een beetje rechtsstaat zou zich daarvoor te goed moeten achten. We mogen dan in een sadistisch universum leven met ons allen, dat wil niet zeggen dat de wetgever er nog een schepje bovenop moet gooien. Ook gespuis waarvan genoegdoening wordt geëist verdient een correcte behandeling.

Waar die genoegdoening dan wel uit zou moeten bestaan wordt intussen steeds onduidelijker. Een of andere vorm van straffen is onontkoombaar, omdat een overtreding van de rechtsorde nu eenmaal niet zonder consequenties kan blijven. Maar alles wat met oog-om-oog en lijfstraffen te maken heeft valt buiten de orde, geldboetes komen alleen in aanmerking voor de mensen die geld hebben (meestal witte-boorden-criminelen), dus blijven alleen vrijheidsstraffen over en die werken niet: uiterst zelden komt een crimineel gelouterd uit zijn detentie tevoorschijn.

Op maatschappelijk niveau functioneert gevangenisstraf in zo verre dat criminelen een tijdje achter de tralies zitten en voor die periode geen overlast bezorgen, maar op persoonlijk niveau haalt het niets uit, een enkele uitzondering daargelaten. ‘Mensen komen nog crimineler de gevangenis uit dan ze erin zijn gegaan’ geldt als een linkse mantra. De publieke opinie die roept om strengere straffen vindt dat veel te soft. Onder druk van die publieke opinie ís het beleid in het laatste decennium ook harder geworden, maar het helpt nog steeds niet.

Logisch, want bij kinderen helpt straffen ook niet. Het heeft totaal geen zin om een kind dat zich misdragen heeft een pak rammel te geven of zonder eten naar bed te sturen. In zo’n geval moet je erop inpraten, voordoen hoe het wél moet en de omstandigheden zodanig aanpassen dat het wangedrag niet meer de kans krijgt zich voor te doen en gewenst gedrag wel. Erbovenop zitten dus, dan lukt het best. Voor criminelen die geen gestoorde psychopaten waren leek een strafkolonie als Veenhuizen mij altijd de meest effectieve vorm van straffen. Vrijheidsberoving met behoud van waardigheid plus het opbouwen van werkroutine. Maar Veenhuizen is afgeschaft wegens te duur. Toch zie ik geen andere manier om criminelen op het rechte pad te krijgen dan hen andere gewoontes aan te leren. En dat kost geld.