61 activiteiten op de antipestmarkt

Pesten is hot stuff. Voortdurend worden met oprechte verbazing nieuwe brandhaarden ontdekt: kazernes, kantoren, bejaardentehuizen, het midden- en kleinbedrijf, docentencorpsen nota bene (alsof niet juist leraren beter zouden moeten weten!) – overal kan een pestcultuur aangetroffen worden die de sfeer verziekt. Sinds pestgedrag door een paar akelige incidenten met zelfmoord en doodslag onder jongeren gepromoveerd is tot een probleem van nationale allure, zo urgent dat het overheidsbeleid verdient, is het alleen maar ingewikkelder geworden om er iets tegen te doen.

Pesten is een hete aardappel die iedereen graag ver van zich afwerpt, maar als er geld mee te verdienen valt, ligt het anders. Dan wordt het ineens de moeite waard om ermee aan de slag te gaan. Zo kon het gebeuren dat nadat scholen de verplichting opgelegd kregen om antipestprotocollen in te stellen, allerlei particuliere bedrijfjes in het wenkende gat sprongen om de afdeling pestpreventie voor hun rekening te nemen. Voorkomen is immers beter dan genezen. Als het pesten zo’n serieus probleem is dat de minister van Onderwijs er een speciale beleidsstuurgroep voor in het leven heeft geroepen die bestrijdingsmaatregelen heeft afgekondigd, dan kan een school een voorkomend geval natuurlijk niet naar eigen inzicht zelf oplossen. Daar moeten externe deskundigen aan te pas komen. En die dienden zich ook aan. Op zeker moment waren er 61 bedrijfjes actief die scholen bestookten met even zoveel antipestprogramma’s. Tja, als je een zak geld beschikbaar stelt voor de preventie van kauwgom doorslikken, staan er ook mensen te trappelen om daarover met elkaar in concurrentie te gaan.

Die 61 verschillende antipestmethodes vormden voor scholen een amorfe brij, waaruit het onmogelijk kiezen was, dus iedereen deed maar wat op intuïtie of liet zich een cursusje of workshopje aansmeren door een betrouwbaar ogende pestconsulent. Een onoverzichtelijke wildgroei die paal en perk vereiste, waarna een onafhankelijke commissie van deskundigen in opdracht van staatsecretaris Dekker de 61 methodes tegen het licht hield en er 48 afkeurde. Op grond van gebrek aan werkzaamheid, gebrek aan veiligheid en gebrek aan wetenschappelijkheid. Tot ontzetting van kinderombudsman Marc Dullaert gaan scholen gewoon door met tal van afgekeurde antipestmethoden, waaronder ook het beruchte M5-programma. Waarschijnlijk doen scholen dit omdat ze zich financieel gecommitteerd hebben en boetes moeten betalen, als ze er voortijdig mee stoppen, maar het kan natuurlijk ook dat ze denken dat de ene of de ander methode niet zo veel uitmaakt.

Hoe veel finesses in effecten kun je onderscheiden tussen 61 programma’s die allemaal zo’n beetje hetzelfde beogen (maak een ander niet het leven zuur) en valt er überhaupt een scherpe, wetenschappelijk verantwoorde scheidslijn te trekken tussen methodes die wel en die niet werken? Dit soort wetenschap is altijd boterzacht.

Dat M5-programma bedient zich trouwens wel zeker van dubieuze methodiek. Bij een onderdeel ervan kunnen kinderen anoniem de naam van pestkoppen opgeven bij een meldbox. Wanneer een kind een aantal beschuldigende vingerwijzingen heeft verzameld, worden er gesprekken gevoerd. Zodra het woord ‘anoniem’ in combinatie met ‘aangifte’ valt, zou er een alarmbel moeten klinken. Je weet al meteen waar dit toe leidt: kinderen die zich van geen kwaad bewust zijn of met opzet valselijk beschuldigd worden; ouders die op het matje worden geroepen, omdat hun kind zich misdragen heeft, terwijl noch zij, noch het kind weten waar de ellende vandaan komt. Anonieme aangifte kan nodig zijn om jezelf doorgewinterde criminelen van het lijf te houden, maar in huis- tuin- en keukenpestsituaties maakt het de zaken alleen maar erger.

Voor dit inzicht is geen vergelijkend wetenschappelijk onderzoek naar effectiviteit van verschillende programma’s nodig. Een goede schoolleiding wijst anonimiteit principieel af. En lost pestproblematiek per geval op naar bevind van zaken.