Beatrijs Ritsema

Van roken krijg je kanker. Alle mogelijke soorten kanker. En anders wel hartproblemen, vaatvernauwing, longemfyseem, afgestorven en geamputeerde ledematen. De straffe roker schijnt z’n levensverwachting met zo’n tien jaar te bekorten. De rokers en de niet-rokers komen op een even slepende en ellendige manier aan hun eind, dus die tien jaar verlies zijn reëel verlies en geen omzeiling van later lijden.

Me dunkt dat deze informatie zwaarwegend genoeg is om mensen ergens van te doordringen. Bijvoorbeeld van het simpele feit, wetenschappelijk onderbouwd door duizenden studies, dat roken slecht voor de gezondheid is. Een elegante, eenvoudige boodschap waar niets op af te dingen valt, ook niet door verstokte rokers of door de sigarettenindustrie. Maar eenvoudig is niet goed genoeg. Het moet altijd erger. Dus schaadt de roker per definitie ook de gezondheid van willekeurig passerende niet-rokers en geldt het opsteken van een sigaret in het bijzijn van een kind als heiligschennis. Arme kleintjes. Onbekommerd slobberen zij hun dagelijkse rantsoen van drie uur cartoons en computerschermen naar binnen, maar wee degene die een tabakswolkje uitblaast in de buurt van hun yoki-drink.

Het laatste schepje erbovenop las ik in Het Parool onder de hijgerige kop ‘Waarom rokers van die oude koppen hebben’. Het antwoord zal niet verbazen: omdat ze roken natuurlijk, dommie. Het verband tussen roken en vroegtijdige veroudering wordt gepresenteerd als een algemeen aanvaard cliché dat nu dan eindelijk wetenschappelijk is bewezen. Een drankneus herken ik van verre, evenals de gelooide kop van de buitenman en de zonnebankganger. De leesbril hoort bij 45-plussers en een leernicht draagt leer. Maar dat rokers er ouder en gerimpelder uitzien dan ze eruit horen te zien, nee, dat is me nooit zo opgevallen.

Marlene Dietrich en Lauren Bacall zagen er hun hele leven patent uit. Mogelijk hadden zij meer alabastine nodig dan hun niet-rokende collega’s om hun rimpels dicht te plamuren, maar als het rookeffect zo onmiskenbaar is, zou het zich moeilijk laten verhullen, zoals je een drankneus ook slechts een half uur gepoederd kunt houden. Annie Schmidt rookte, maar zag er heel normaal uit, niet speciaal ouder, niet speciaal jonger, gewoon haar eigen leeftijd. Bijna niemand geeft nog publiekelijk toe dat ie rookt, want daarmee afficheer je je als asociale verslaafde, maar er schieten me wel enkelen te binnen, die het er in interviews over hadden of het op de tv doen. Theo van Gogh mag dan dik zijn, oud ziet hij er niet uit. Henk Westbroek, Stephan Sanders, de glamoureuze Karin Spaink zijn rokers, die er voor hun leeftijd eerder jonger dan ouder uitzien. Remco Campert (71) rookte het grootste deel van zijn leven. Misschien is hij intussen wel gestopt, maar hij oogt als een kwieke zestiger. Het zal de poëzie zijn die hem jong houdt.

Volgens het onderzoek worden rokers (van boven de veertig) gemiddeld anderhalf jaar ouder geschat dan nooit-rokers. Tjonge, anderhalf jaar! Ik ben diep onder de indruk. Leeftijd schatten is moeilijk. Ik doe het wel eens bij foto’s van geïnterviewden in kranten of tijdschriften. Zelden is het precies raak. Kaalheid, onaantrekkelijkheid, een chagrijnige oogopslag maken iemand ouder. Arme mensen zien er vaak ouder uit dan rijke mensen (roken is trouwens ook populairder in de lage dan in de hoge welstandsklasse). Wie een leeftijdsschatting maakt, moet met deze factoren rekening houden, dus corrigeren voor kaalheid, lelijkheid enzovoort. En dan nog blijft het in mijn ervaring lastig, met foutenmarges van soms wel vijf jaar.

Binnen de onstuitbare veroudering die iedereen doorloopt, de melkzuurhoudende Vanessa niet uitgezonderd, lijkt roken me van ondergeschikte betekenis, maar als algemene bangmaker komt het wel weer schitterend van pas. De wetenschap moet haar verantwoordelijkheid nemen voor de goede zaak. Nu aangetoond is dat roken oud en rimpelig maakt heb ik nog wel wat suggesties voor verder nuttig onderzoek. Er moet een verband bestaan tussen roken en domheid. Elk kind weet dat in films de boeven roken. Nu hoeft alleen de wetenschap nog maar te bewijzen dat roken dom en crimineel maakt. Moet een makkie zijn.

In de hoogtijdagen van het feminisme schreef Fay Weldon de ene vilein komische roman na de andere over het onvermogen van de seksen om zich met elkaar te verstaan. In mijn herinnering hoorde The Life and Loves of a She-Devil niet bij haar sterkste boeken. Eendimensionaal. Voorspelbaar. Flauw. Niet om te lachen. De film She-Devil is zo mogelijk nog eendimensionaler dan het boek, want je mist Weldons sardonische terzijdes.

Een lelijke, dikke vrouw (Roseanne Barr, voor de gelegenheid voorzien van een vieze moedervlek op haar wang) raakt op een feestje haar man kwijt aan een languissant mooie schrijfster van kasteelromans (Meryl Streep, asblonde lokken, wit/roze gewaad, mekkerende oogopslag). Om ondoorgrondelijke redenen vallen de man, boekhouder van beroep, en de gevierde schrijfster als een blok voor elkaar, terwijl ze nog geen drie zinnen met elkaar gewisseld hebben. We zitten tien minuten in de film, er is nog vijf kwartier te gaan, en het is volstrekt duidelijk waar de rest van de tijd mee heen zal gaan. Met wraak van de duivelin Roseanne op het overspelige stel. De mondaine schrijfster bezit alles wat het leven te bieden heeft, geld, een kasteel-met-zwembad, een butler, een creatief beroep. En nu ook nog de man van de lelijkerd! Roseanne laat het er niet bij zitten. Ze maakt een lijstje van doelwitten en trekt vastberaden ten strijde.

Hoewel wraak doorgaat voor een geheid succesnummer in de komediewereld, kan ik er nooit om lachen. Of het nu gaat om de escalatie van vijandelijkheden in Laurel & Hardy scènes of in Tom & Jerry cartoons, of van clowns in het circus, de humor ontgaat me ten enemale. Ook nu weer. Krankzinnige voorbereidingen worden getroffen door Roseanne om haar eigen huis in vlammen op te laten gaan, zodat zij een excuus heeft de kinderen als stoorzender onder te brengen in het liefdesnestje van de boekhouder en zijn minnares. Hilarisch!

Methodisch werkt Roseanne zich door haar wraakacties heen, met als geheimzinnig maar voor de kijker wel zo prettig neveneffect dat die ellendige moedervlek niet meer zo prominent in beeld komt. Als de wraakbeker tot de bodem is leeggedronken (Streep in een dip in haar carrière, de boekhouder in de gevangenis wegens door Roseanne gepleegde financiële malversaties) komt er een soort van happy end voor alle betrokkenen. Je gelooft je ogen niet. Een stekelig bedoelde komedie, waar om te beginnen al niet om te lachen viel, verkeert de laatste twee minuten in een sentimentele draak, waar nog minder om te lachen valt. Ergernis is wat beklijft en een nog grotere hekel dan daarvoor aan het uitmelken van het wraakthema.

Beatrijs Ritsema

Beatrijs Ritsema

Nederlanders hebben merkwaardigerwijs hun eetgedrag niet aangepast sinds de BSE-crisis. Overal in Europa daalt de rundvleesconsumptie, behalve hier. Zouden Nederlanders een groter vertrouwen hebben in de overheid en de keuringsdiensten? Of steken ze gewoon hun kop in het zand? Als ik vanuit mezelf generaliseer, dan komt het vasthouden aan het oude eetpatroon door een gebrek aan andere mogelijkheden om op over te stappen.

Varkensvlees is suspect door de bio-industrie. Hetzelfde geldt voor kippen, die bovendien voor de helft met salmonella zijn besmet, of ze nu een scharrelleven hebben geleid of niet. Het verschil tussen scharreldieren en in donkere flatkooien geproduceerde varkens en kippen schijnt hoe dan ook slechts luttele vierkante decimeters te bedragen. Er zijn niet eens andere dan scharreleieren te koop – dat zegt al genoeg over hoe die eieren tot stand zijn gekomen: in ieder geval niet in een ouderwets hok, waar de kippen ’s avonds op stok gaan. Vis is ook al geen alternatief om te omarmen, want de kabeljauw dreigt uit te sterven in de Noordzee en de zalm wordt massaal gekweekt in zalmfarms, waar die vissen krachtvoer krijgen om maar snel te groeien, zodat een zalmmoot eigenlijk hetzelfde is als een varkenskotelet van de kiloknaller, en misschien zelfs (je weet niet wat er in dat voer zit, vismeel?) besmet is met gekke-zalmen-ziekte.

Alle vleessoorten kortom zijn ofwel potentieel gevaarlijk voor de volksgezondheid, ofwel op immorele wijze in de supermarktschappen terecht gekomen. De keus gaat tussen het afwisselen van zoveel mogelijk verschillende vlees- en vissoorten, waarbij de risico’s en het moreel onbehagen gespreid worden, of het totaal vegetarisme. Dat de consument verlamd wordt door deze keuzemogelijkheden, die allemaal even onaantrekkelijk zijn, is begrijpelijk. Dat de klant in de supermarkt tenslotte maar gewoon doorgaat met wat ie altijd al deed spreekt ook vanzelf.

Is een vegetariër moreel hoogstaander dan een omnivoor? In principe denk ik van wel, maar dan op een licht excentrieke manier, zoals Franciscus van Assisi, die zijn bezittingen weggaf aan de armen, moreel superieur was aan de rijke mensen uit zijn tijd. Als ik me voorstel dat arme mensen honderd of vijfhonderd jaar geleden op een willekeurige dag een kip de nek omdraaiden of een varken slachtten om ook eens een feestmaal te bereiden, kan ik dat niet interpreteren als een morele faux pas. Mensen eten vlees omdat het beschikbaar is, omdat het lekker is, omdat het een bron van calorieën is. Vlees en dierlijke producten als kaas, room, vet, boter waren tot voor kort luxe voedingsmiddelen, waar de rijken in zwelgden en de armen af en toe de hand op konden leggen.

Het zou niet in me opkomen om wie dan ook in het verleden te veroordelen wegens het verschalken van een kalkoen of een reebok, maar ik sta in de supermarkt zelf wel te aarzelen of ik die rookworst in mijn karretje zal leggen of een extra portie broccoli. Het heeft te maken met de grootte van de schaal, waarop het slachten plaatsvindt. Een jager die een haas of een wild zwijn schiet is niet zo erg. Hier en daar een abattoirtje, waar eens wat koeien en kalveren in verdwijnen is ook niet zo erg. Ook zou ik niet aarzelen in tijden van hongersnood het mes in een buitgemaakt konijn te zetten. Maar de enorme dierkwekerijen annex slachthuizen van de vleesverwerkende industrie hebben iets onbetamelijks, omdat er zo verschrikkelijk veel dieren doorheen gaan. Hoe kan het ook anders met zoveel mensen, die allemaal op z’n tijd een bal gehakt of een kippepoot willen eten.

Zolang vlees onder luxe consumptie viel, lag er niemand wakker van het bijbehorende slachten. Nu het eten van vleesproducten bij de dagelijkse routine hoort, even normaal als vers brood, een dak boven je hoofd en een warm bed, is het opkweken van de dieren en het slachten een obsceniteit geworden. Bouillonblokken, leverworst, slavinken, spekdobbelsteentjes vormen een moreel probleem, waar alleen het radicalisme van de vegetariër weg mee weet. De rest probeert het met een onsje minder, af en toe soja-balletjes door de macaroni, een Groene Weg-biefstuk of een peperdure boerderijkip. Lapmiddelen. Lafhartige compromissen. De mens is een verscheurend dier.