Het is opmerkelijk hoeveel meer weerzin de uitoefening van fysiek geweld inboezemt dan vroeger. Openbare terechtstellingen en publieke marteling maakten eeuwenlang deel uit van het dagelijks leven evenals dierenmishandeling. Ervoeren omstanders dan geen instinctieve walgreactie met het bijbehorende gevoel ‘dit is niet goed’? Hoogstwaarschijnlijk wel, maar deze onderbuikreflex werd gecorrigeerd door het hoger liggende doel van het geweld: straf voor een buitensporig misdrijf of, bij het kwellen van dieren, gewoon de lol ervan. Cultuur is een ander woord voor het ondergeschikt maken van instinctieve reacties aan iets groters of belangrijkers of ten minste machtigers. Een willekeurig individu had tenslotte weinig vrijheid om te protesteren tegen een hem onwelgevallige gang van zaken. Maar naarmate een cultuur minder hiërarchisch in elkaar zit, versplintert de legitimiteit van het toebrengen van fysiek geweld en neemt de tolerantie ervoor af. Zo verdwenen eerst de executies en het folteren van gevangenen als breed geaccepteerd gedrag, later de dierenmishandeling, en nog weer later werden lijfstraffen op school afgeschaft. Een paar jaar geleden werd ook het slaan van kinderen door ouders bij wet verboden.

Aan de ene kant is de afkeer van geweld een reëel teken van toegenomen collectieve empathie met zwakken en machtelozen. Minder bruutheid betekent domweg meer beschaving. Niemand koestert nostalgie voor lijfstraffen op school en het feit dat op koranscholen in Nederland wél wordt geslagen door kortaangebonden imams wordt algemeen veroordeeld, inclusief door moslimvertegenwoordigers. Anderzijds werkt de afschuw van alles wat met agressie en woede heeft te maken ook een zekere onpersoonlijkheid in de hand. Het slaan van kinderen mag dan formeel zijn gecriminaliseerd, dat heeft natuurlijk geen eind gemaakt aan slechte opvoeders. Bezorgde Amerikaanse pedagogen ontdekten dat 88 procent van de ouders tegen hun kinderen schreeuwen. ‘Yelling is the new spanking’, stelden zij vast. Tijd voor een nieuw beschavingsoffensief, want schreeuwen is een slechte opvoedmethode met onprettige gevolgen voor kinderen, waaronder een lage zelfwaardering. Beschaamde moeders betuigen in internetdiscussies hun schuld over hun geschreeuw als hun kinderen dwarsliggen. Maar soms kunnen ze het niet opbrengen om ‘Je maakt de verkeerde keus, schatje’ tegen hun kind te zeggen, als dat weigert om z’n tanden te poetsen.

Nogal wiedes is schreeuwen niet goed. Net zo min als sarcasme, vernederen of negeren, gedrag dat totnutoe aan de aandacht van de wetgever is ontsnapt. Maar het altijd maar weer herhaalde argument om iets níet te doen (uit je vel springen, tieren als een viswijf) tegen je kinderen omdat je dat met collega’s, buren of vrienden ook niet doet, bevalt mij uiteindelijk niet. Met je kinderen heb je een andere verhouding dan met collega’s. Van een collega ruim je de kots niet op, je stopt hem niet in bad en je doet ook zijn was niet. 
De ideale ouder volgens de ‘stop het schreeuwen’-pedagogen heeft nog het meest weg van een beleefde bureaucraat, die zich volmaakt inleeft in de behoeften van de klant en te allen tijde rationeel en zachtzinnig blijft, ook als de klant (het kind) zich onverhoopt niet aan de regels houdt. Ambtenaren achter loketten moeten zich inderdaad zo gedragen, maar in de verhouding ouders-kinderen is het emotionele speelveld toch wel wat groter, mag je hopen.
Normale, liefdevolle ouders getroosten zich veel moeite voor hun kinderen. Een groot deel van de tijd zien ze af van eigen pleziertjes om ervoor te zorgen dat hun kinderen het naar hun zin hebben. Welke ouder doet niet liever waar die zelf zin in heeft dan eindeloze middagen doorbrengen in speeltuin of kinderboerderij? Ouders kiezen zelf voor kinderen, dus ze hoeven geen complimenten voor hun opoffering. Maar opvoeden betekent niet dat ze zich als rare automaten moeten gedragen uit angst hun kind te traumatiseren. In de huiselijke kring mogen ze uiting geven aan het hele scala van emoties, inclusief bij tijd en wijle de minder aangename. Dat hoort bij het leven.

Kinderen kunnen schrikken en geïntimideerd raken van woedende ouders. Meestal helpt schreeuwen trouwens niet, net zo min als een klap. Het is dan ook geen opvoeding maar expressie. Het is niet fijn als Mama boos is. Maar een moeder die als onverstoorbaar toonbeeld van redelijkheid nooit een krimp geeft is ook geen pretje voor een kind.

 Het gymnasium dreigt aan zijn eigen succes te gronde te gaan. Vorige week verscheen er een tussenrapport van de Verkenningscommissie Klassieke Talen met als voorlopige aanbeveling om het vertalen af te schaffen en in plaats daarvan een nieuw vak ‘Griekse en Latijnse taal en cultuur’ (GLTC) in te stellen. Op het eindexamen zouden leerlingen dan een klassieke tekst met de vertaling ernaast krijgen, waarover ze vragen moeten beantwoorden.

Deze commissie is ingesteld wegens de slechte eindexamenresultaten van gymnasiasten voor Latijn: vier van de tien kandidaten scoren een onvoldoende (Grieks scoort beter, maar bijna niemand kiest dit vak, sinds er nog maar een klassieke taal verplicht is). Dit is een trend van het afgelopen decennium. Er is sprake van motivatieproblemen bij de leerlingen, constateert de commissie, en het bestuderen van grammatica en het leren van woordjes, noodzakelijk om de teksten te kunnen vertalen, ‘trekt een zware wissel op de puberhersenen’.
Niet eerder in zijn geschiedenis is het gymnasium als schooltype zo populair geweest. Vergeleken met veertig jaar geleden is het leerlingenaantal bijna verdubbeld. Geen wonder dat het niveau zakt. Vooral de categoriale gymnasia beleven een ongekende bloeitijd. Sommige scholen werken al jaren met lotingsprocedures waardoor tal van leergierige kandidaatjes teleurgesteld worden, waarna sommige ouders rechtszaken aanspannen om hun kind toch toegelaten te krijgen – overigens zonder succes, want die kinderen kunnen ook prima naar de gymnasiumafdeling van een scholengemeenschap.

En zítten de bevoorrechte slimmerds eenmaal op hun favoriete school, dan gooien ze met de pet naar dat stoffige Latijn, hierin gesteund door hun ouders die er evenmin iets in zien: ‘Grieks en Latijn, wat heb je er eigenlijk aan in deze moderne tijd? Kan dat niet worden vervangen door nuttiger vakken, managementkunde of zo?’ Het verschijnsel van gymnasiumleerlingen met een hekel aan klassieke talen is minder paradoxaal dan het er op het eerste gezicht uitziet. De ouders die hen hebben aangemeld (want in weerwil van de gevestigde opvatting dat het kind zelf zijn toekomstige school kiest, zijn het nog steeds de ouders die een kind ergens subtiel of minder subtiel naar toe manoeuvreren) zijn niet zozeer geïnteresseerd in een klassieke alswel in de beste opleiding voor hun kind. Het gymnasium biedt als biotoop van de elite zonder twijfel de meeste kansen voor de toekomst. Daarbij komt dat categoriale gymnasia (geen deel uitmakend van een scholengemeenschap) relatief kleine, witte scholen zijn met veel academisch geschoolde leraren. Ouders die hun kind daar op weten te krijgen, hoeven minder bang te zijn voor de invloed van de Vmbo-achtige straatcultuur op hun oogappel. Dat de kleine zich intussen door zes jaar Grieks en Latijn heen moet werken lijkt bij deze afweging een verwaarloosbaar nadeel.

Je kunt lang en breed twisten over het nut van klassieke talen, maar uiteindelijk blijft overeind dat het moeilijke vakken zijn, waarvoor de leerling uren moet maken om er enige bedrevenheid in te ontwikkelen. En passant leer je grammatica, analyseren en abstraheren, vaardigheden die bij elke universitaire studie van pas komen. Natuurlijk leidt het bestuderen van Chinees of Sanskriet ook tot deze vaardigheden, maar het voordeel van Grieks en Latijn is dan weer dat je ingeplugd wordt op de geschiedenis van de westerse cultuur en literatuur – voor zo ver die nog de moeite waard wordt geacht om over te dragen.
Klassieke talen onderwijzen in de vorm van GLTC, dat wil zeggen zonder de eis om uren te maken, reduceert het vak tot een vrijblijvende introductie in iets buitengewoon willekeurigs en vaags, zoals ook een vak als Algemene natuurwetenschap (ANW) nauwelijks serieus valt te nemen. Als het voorstel van de Verkenningscommissie voor een gymnasium-light wordt overgenomen, betekent dat het einde van het serieuze gymnasium. Het uitroosteren van de klassieke talen ontmaskert in dezelfde beweging alle dertig of daaromtrent categoriale gymnasia als de witte-vlucht-elitescholen die het zijn. Die hebben dan geen bestaansgrond meer.

Er lijkt maar een manier over om het gymnasium in zijn stevige volkorenversie te behouden: schaf de categoriale gymnasia af. Op een scholengemeenschap hebben leerlingen de vrijheid om vanuit hun eigen voorliefde te kiezen voor een vwo met of een vwo zonder klassieke talen, waarmee het statuselement als oneigenlijke motivatie effectief wordt uitgerangeerd.