De vorige week live op de televisie uitgezonden open-hartoperatie is voorspoedig verlopen. Een hele opluchting. Van tevoren maakte Rob Oudkerk in ‘De wereld draait door’ zich zorgen dat de chirurg van dienst onder stress zou komen te staan met een miljoenenpubliek om hem op te vingers te kijken, waardoor de kans op fouten zou toenemen, maar dat viel reuze mee. Chirurgen zijn niet anders gewend dan opereren met een camera erbij (de opnames worden gebruikt voor onderwijsdoeleinden), dus daar worden ze niet zenuwachtig van. Bovendien is zo’n hartklepvervanging inmiddels een routine-ingreep die niet veel meer voorstelt dan loodgieterswerk, maar dan iets verfijnder. Niets aan de hand dus, behalve dan voor belangstellende kijkers de thrill van een live uitzending.

Er worden zo veel programma’s uitgezonden in de medische realitysfeer dat een hartoperatie er ook nog wel bij kan. Wie zijn kick haalt uit medische porno kan dagelijks terecht bij programma’s waarin huisartsen en specialisten consult geven aan echte patiënten bij de spoedeisende hulp of op andere ziekenhuisafdelingen.

Medische televisie valt pro forma onder informatie. De makers ervan zullen altijd ontkennen dat het gaat om spanning en sensatie, danwel om een snotterig feelgoodeffect – ze willen dat kijkers iets opsteken. Ook Hans Slagter van Omroep Max hield vroom vol dat educatie van het publiek het enige oogmerk was. Het bekijken van de uitzending zou volgens hem ertoe bijdragen dat mensen minder angstig zouden zijn voor operaties in het algemeen en voor hartoperaties in het bijzonder. Daarnaast zou het publiek door het gadeslaan van de operatie ertoe aangezet worden om maatregelen te treffen ter voorkoming van hart- en vaatziektes door gezonder te gaan leven en zich bijvoorbeeld minder aan cholesterol te buiten gaan.

Beide doelstellingen lijken uiterst dubieus. Tussen het beeld van een bloederig kloppend hart dat met een karafje ijswater wordt stilgezet en de routine van drie keer per week friet met frikadellen gaapt een brede kloof die niet eenvoudig met voorlichting valt te overbruggen. Oké, er bestaat een verband tussen ongezonde leefgewoontes en hartfalen, maar er zou ook een geheel tegengestelde boodschap kunnen worden gedistilleerd uit het vertonen van deze fluitje-van-een-cent-operatie: als het allemaal zo makkelijk gerepareerd kan worden, wat let ons dan om nog een extra zak chips open te trekken?

Operaties bekijken is geen effectief middel om angst te verminderen. Iedereen die moet worden geopereerd is bang. Terecht, want ook al worden er jaarlijks duizenden soortgelijke operaties met succes uitgevoerd in den lande, er bestaat altijd een kans dat het niet goed afloopt. Precies weten hoe een en ander in zijn werk gaat helpt niet tegen deze aanvangsangst, want je bent als patiënt onder narcose en wat de artsen onderwijl met je lichaam uitspoken kun je toch niet in de gaten houden. Het voegt niets toe om van tevoren op de hoogte te zijn van de details van het medisch handelen. Neem een bevalling. Van tevoren begreep ik niet hoe een baby door zo’n nauwe doorgang heen kon. Boeken gelezen, filmpje gezien, ik werd er niet wijzer van. Zelfs met drie bevallingen achter de rug begrijp ik nog steeds niet hoe zoiets groots door zoiets kleins heen kan. Maar goed, ik hoef het niet meer te begrijpen, want de ervaring heeft geleerd dat het kan.

Het vertonen van operaties aan een lekenpubliek houdt de mythe van de mondige patiënt in stand die over alles tot in de puntjes wil worden geïnformeerd. In werkelijkheid willen patiënten de snelste weg naar beterschap en zijn ze maar al te bereid de arts op zijn kennis en vaardigheden te vertrouwen zonder te worden lastig gevallen met te veel technische details of statistieken waar ze toch geen kaas van hebben gegeten.

In Amerika kunnen mensen gratis hun ogen laten laseren, mits ze plaatsnemen in een etalage, zodat voorbijgangers zich kunnen vergapen. Ook kunnen mensen zonder ziekteverzekering toch geopereerd worden, als ze een lokale tv-zender toestemming geven voor uitzending van een en ander. Van dergelijke praktijken zou in Nederland schande worden gesproken. Zowel in het Nederlandse als het Amerikaanse format is sprake van commerciële exploitatie van medisch handelen. Maar in het Amerikaanse geval wordt er in ieder geval niets zalvends gezegd over voorlichting, omdat iedereen weet wat het is: amusement.

Mensen met kinderen zijn ongelukkiger dan mensen zonder kinderen. Dit is geen wilde hypothese, maar een terugkerend resultaat van sociaal-wetenschappelijk onderzoek naar factoren die samenhangen met iemands geluksniveau. Van de meeste verbanden die dergelijk vragenlijstonderzoek oplevert kijkt niemand op: welstand, gezondheid, in een liefdevolle relatie zitten hebben allemaal een gunstige invloed op de mate van geluk. Maar dat het demografische kenmerk ‘kinderen hebben’ dempend zou werken op het geluk (internationaal gezien, dus niet alleen maar volgens één onderzoekje in een buitenwijk van Philadelphia) is een onverteerbare waarheid, waar mensen met kinderen woedend over kunnen worden.

Dit kan niet waar zijn, en als het toch waar is, deugt het onderzoek niet of wordt een verkeerd soort geluk gemeten, luidt meestal de reactie. Zelf vind ik het ook een intrigerende bevinding. Ik zou verwacht hebben dat het niets uitmaakt. Je hebt mensen met kinderen en mensen zonder. Beide groepen (de subgroep van ongewild kinderlozen laten we even buiten beschouwing) hebben in vrijheid hun leven vormgegeven, dus verwacht je in beide groepen evenveel of even weinig geluk aan te treffen. Klopt niet. Het verschil is significant en betrouwbaar (het wordt telkens weer vastgesteld), maar lastig te accepteren. Zou het onderzoek hebben aangetoond dat mensen met kinderen juist gelukkiger zijn dan mensen zonder, dan hadden de bevindingen op veel minder weerstand gestuit. Dat had iedereen volstrekt normaal gevonden. Hooguit zouden de mensen zonder kinderen zwakjes protesteren dat zij zichzelf toch echt wel gelukkig vinden.

Hoe zo’n resultaat dat geheel tegen de intuïtie ingaat toch te verklaren? De kritiek van verontwaardigde ouders richt zich vaak op de principiële onmeetbaarheid van geluk.
Natuurlijk legt de zorg voor nageslacht een zwaar beslag op ouders: verstoorde nachtrust, jarenlang geklieder en omgestoten melkbekers aan tafel, de aantasting van de huisinrichting door rondslingerende plastic rotzooi in gemene kleuren, het inleveren van de vrijheid om te gaan en staan waar je wilt en – in geval van meer kinderen – hun onderlinge ruzies en het geschreeuw. Maar dat zijn allemaal vluchtige ergernissen vergeleken bij de totaalimpact van het hebben van kinderen. Die is voor ouders zo alomvattend dat ze zich een leven zonder kinderen nauwelijks kunnen indenken, en als ze dat wel proberen, dan kijken ze tegen de leegte van een amputatie aan.

Bovendien staan er allerlei geluksmomenten tegenover de ergernissen. Zo staat mij nog levendig voor ogen hoe gelukkig ik me bij vlagen voelde als alle kinderen vredig in dromenland verkeerden en ik de huiskamer en mijn hoofd een paar uur voor mezelf had. Gelukkiger, vermoed ik, dan wanneer ik de hele dag voor mezelf en mijn eigen besognes had gehad. Kinderen zijn er meester in om de gelijkmatigheid van het leven te ontregelen en ouders tot emotionele hoogte- en dieptepunten te brengen.

Het hebben van kinderen vermindert het gevoel van controle over het leven, omdat er voortdurend dingen moeten gebeuren die van zichzelf niet bijzonder leuk of inspirerend zijn: luiers verschonen, bij de zandbak rondhangen, corrigeren, aansporen, sussen, eindeloos superviseren. Dit zijn plichten waar met geen mogelijkheid aan te ontsnappen valt. Zo imperatief dat voor goedwillende ouders de keuze om níet voor de kinderen te zorgen niet eens bestaat. Kinderzorg voltrekt zich volautomatisch, zoals je geen auto kunt rijden zonder af en toe benzine te tanken. Wordt een mens gelukkig of ongelukkig van autorijden en benzine tanken en hoe verhoudt zijn geluksniveau zich met dat van de verstokte treinreiziger? Goedbeschouwd is deze vraag even irrelevant als de vraag naar de relatie tussen het hebben van kinderen en geluk. Iedereen doet op voorhand wat bij hem past en de hoeveelheid (on)geluk die dit vervolgens oplevert, wordt voor lief genomen.

Wat ik me kan voorstellen als verklaring voor de relatief grotere ongelukkigheid van ouders is dat kinderen een fysieke uitbreiding van henzelf zijn. Een kind is en blijft nu eenmaal een deel van jezelf. Als je jezelf hebt vermenigvuldigd, heb je puur getalsmatig meer gelegenheid om je zorgen te maken of het allemaal wel goed gaat met de afsplitsingen. Een ouder is altijd zo gelukkig als zijn of haar ongelukkigste kind.