‘Wat nou onnatuurlijk, er zijn toch genoeg oude vaders,’ luidt het argument ter verdediging van het recht van zestig-plus vrouwen om een kind te baren. Meestal een beetje triomfantelijk gebracht, alsof een geboorte die alleen kon plaatsvinden door de natuur een technologische loer te draaien de ultieme vorm van gelijkberechtiging zou zijn. Wie kippig is, zet een bril op. Wie menopauzaal is, koopt een eicel en laat die bevruchten en implanteren. Probleem opgelost. Inderdaad, er zijn veel oude vaders die met gemak voor de opa van hun kinderen kunnen doorgaan, maar aan die oude vaders zitten wel jonge vrouwen vast. In ieder geval jong genoeg om een kind te concipiëren en naar de volwassenheid te begeleiden, wanneer die vader allang in zijn graf ligt.

Alles wat kan gebeuren zal ook gebeuren. De discussie over verbieden en regulering van dit soort voortplantingsinitiatieven is oninteressant, omdat er altijd wel ergens een buitenland te vinden is, plus een dwaze professor en een jonge vrouw die munt wil slaan uit eicelverkoop, om iemands buitenissige behoeftes te bevredigen. Als er maar genoeg geld op tafel ligt.

Waar de 63-jarige kersverse moeder Tineke Geessink niet over nagedacht heeft (of wel overwogen, maar hopla als onbelangrijk terzijde geschoven) is het toekomstige dagelijkse leven van haar kind, niet alleen zolang zij zelf nog leeft, maar ook na haar dood. Een van de belangrijkste menselijke behoeftes (en dus ook van kinderen) is om erbij te horen: deel uitmaken van de groep, niet worden buitengesloten, normaal zijn, niet op een negatieve manier de aandacht op je vestigen, kortom het vermijden van schaamte. Kinderen kunnen zich schamen voor iets afwijkends van zichzelf of voor een gehandicapt broertje, tieners gaan door een fase waarin ze zich sowieso schamen voor hun ouders – leren om je met je eigen schaamte te verstaan hoort onvermijdelijk bij het opgroeien. Toch is schaamte iets wat je als ouder je kind zo veel mogelijk zou willen besparen. Je kunt hem bijvoorbeeld maar beter geen idiote naam geven, die altijd leidt tot ‘Huh, wát zeg je?’ en tot spellingsinstructies noopt.

Behept zijn met een bespottelijke naam is vanzelfsprekend klein bier vergeleken met de kwestie afkomst. Iedereen die dit kind in deze vreemde gezinsconstellatie leert kennen zal meteen vragen hoe het nou precies zit. En op een gegeven moment zal het kind zelf moeten uitleggen dat haar bejaarde moeder de rol van broedmachine heeft gespeeld voor de onzalige collusie van een op de markt aangeschafte eicel en sperma van een onbekende donor. Dit onprettige verhaal is geen fijne binnenkomer, maar het zal altijd verteld moeten worden, tenzij het kind de leugenachtige uitweg ‘adoptie’ verkiest om van nieuwsgierige vragen af te zijn.

Blijkens interviews maakt moeder Geessink zich in het geheel geen zorgen om toekomstige gevoelens van onvrede bij haar kind over haar genealogische eenzaamheid, laat staan over eventuele schaamte van dat kind. Zij hoopt alleen dat haar dochter heel veel van haar zal houden. De zorg of er wel genoeg liefde komt is onnozel. Elk kind houdt van z’n moeder of van degene die de moeite neemt om de ouderrol te vervullen. Zelfs de al dan niet incestueuze nazaten van Joseph Fritzl zullen op hun manier van papa hebben gehouden.

Een kind dat niet van zijn moeder houdt vormt een horrorscenario, zoals te lezen valt in het beklemmende boek We Have to Talk About Kevin van Lionel Shriver. Daar hoeft moeder Geessink niet bang voor te zijn. Haar daad roept een heel andere literaire parallel in gedachten: met Mary Shelley’s meesterwerk Het monster van Frankenstein. Dit naamloze monster is het product van een even vermetele als frivole poging van zijn meester Frankenstein om nieuw leven te scheppen. Kwaadaardig is het monster niet, eerder meelijwekkend omdat hij door iedereen wordt uitgestoten. Ten slotte pleegt hij uit eenzaamheid zelfmoord. Moraal van het verhaal: gij zult geen monsters tot leven wekken, want dat is zielig voor het monster.

Er bestaan geen frivole echtscheidingen, hoogstens op frivole gronden gesloten huwelijken. In conservatief-christelijke kringen worden de hoge echtscheidingsstatistieken van de laatste dertig jaar beschouwd als een teken van algemeen moreel verval dan wel van geestelijke slapte. Hieronder zit de overtuiging dat met een beetje meer ruggengraat en de bereidheid om te werken aan de relatie veel scheidingsleed te voorkomen zou zijn. Zo deden ze het tenslotte vroeger ook, toen echtgenoten hun plechtige belofte ‘tot de dood ons scheidt’ nog serieus namen. Het lijkt aannemelijker dat veel huwelijken uit vroeger tijden een hel geweest zijn, waarin door een van de twee of misschien wel door beide echtgenoten buitensporig veel geleden is.

Mensen scheiden om allerlei redenen, waarvan onderdrukking, mishandeling en verslaving buiten kijf staan als gerechtvaardigd. Overspel geldt ook als behoorlijk zwaarwegend. Toch lopen de meeste huwelijken niet stuk op hevige dramatiek, maar vanwege vager ongerief, zoals ruzie over geld of kinderen, te veel irritaties of slechte communicatie. Vooral dit laatste motief klinkt als wollige managementstaal, een aanstellerig probleempje dat met een simpele cursus communicatievaardigheden in een mum van tijd te verhelpen zou moeten zijn. Natuurlijk ligt het niet aan de communicatie. Wie in staat is om bij de bakker een halfje volkoren te bestellen en op het werk met collega’s een bespreking kan voeren kan ook met de levenspartner het dagelijkse leven doornemen. Falende communicatie is een eufemisme voor een veel wezenlijker probleem: dat de ander niet meer wordt herkend als de geliefde die hij/zij was. Degene met wie ooit een gelofte van trouw werd gewisseld heeft als het ware opgehouden te bestaan en nu zit er een vreemde.

Voor dit fenomeen staat scheidende paren ook een handig cliché ter beschikking: ‘We zijn uit elkaar gegroeid’ heet het dan, en je ziet het ook meteen voor je. Mensen ontwikkelen zich in de loop der tijd, ze omhelzen een nieuwe religie of vallen er juist van af, ze vinden een nieuwe ideologie, nieuwe hobby’s, andere prioriteiten, ze komen in andere kringen, kortom ze kunnen ingrijpend veranderen. Hierdoor brokkelt de gemeenschappelijke grond onder hun voeten af, totdat er, hoe veel communicatiecursussen je er ook tegenaan gooit, alleen nog beleefdheid overblijft als manier om zich met elkaar te verstaan.

Veel huwelijken van vroeger zullen het gered hebben op beleefdheid, vermoed ik, vooral in hogere kringen, waar de huizen groot genoeg waren om zo’n beetje langs elkaar heen te leven zodat het gezamenlijk verkeren tot het minimum beperkt kon blijven. Dat valt in deze tijd niet op te brengen. Authenticiteit of zoals het vaak wordt aangeduid: ‘gewoon jezelf zijn’ is een veelbejubelde waarde die bijvoorbeeld in het openbaar domein best wat minder rigoureus zou kunnen worden uitgevent, maar die in het huwelijk een absolute voorwaarde is. Als het goed is, leef je binnen een huwelijk niet heel anders dan wanneer je partnerloos zou leven. Er bestaat in ieder geval geen noodzaak om je anders te gedragen dan waar je toe geneigd bent, iets wat in de buitenwereld omwille van de beleefdheid vaak wel nodig is.

Sommige mensen blijven trouw aan hun echtgenoot, ook als die in een volstrekte vreemdeling is veranderd. Ex-minister Maria van der Hoeven vertelde bij Pauw & Witteman over het samenleven met haar dement geworden man die rond-de-klok-zorg nodig had. Ik bewonder haar standvastigheid aan haar trouwgelofte en tegelijk gruw ik bij het idee van de onwaarachtigheid en het gedwongen opvoeren van toneelstukjes die zo’n situatie met zich meebrengt. Er is geen huwelijk meer, er is alleen nog een liefdevol beleefde hoofdzuster en een dwalende patiënt. ‘Breng mij naar een inrichting, als het zo ver is! Wees mij niet langer trouw dan nodig!’ wilde ik naar mijn man roepen. Maar hij lag al op een oor.