Het huwelijk brengt, zoals bekend, de vreselijkste ellende met zich mee: van echtparen die elkaar het bloed onder de nagels vandaan treiteren, huiselijk geweld, echtscheiding waarna de vijandelijkheden gewoon doorgaan, getraumatiseerde kinderen, stalkende exen tot en met complete gezinsdrama’s. Eigenlijk is er maar één ding erger dan het huwelijk: ongetrouwd samenwonen. Stellen die samenwonen gaan door precies dezelfde keten van ellende, behalve dan dat het voor gedupeerden veel ingewikkelder is om hun recht te halen.

Wie samenwoont trekt een lange neus naar de staat onder het motto ‘het liefdesleven is privé en heeft geen bemoeienis nodig van overheid of kerk’. Antiburgerlijke sentimenten (geen deel willen uitmaken van het maatschappelijk keurslijf) liggen ten grondslag aan de slinkende populariteit van het huwelijk. Veertig procent van de twee-ouder-gezinnen bestaat nu uit samenwoners – in Zweden ligt dat zelfs al op zestig procent. De autonome antiburgerlijkheid levert vooralsnog weinig goeds op: van de formeel gesloten huwelijken loopt een op de drie uit in echtscheiding; van de samenwoners gaat de helft uit elkaar. Ongetwijfeld zitten onder de groep samenwoners veel mensen die eerder getrouwd waren en een tweede huwelijk niet aandurven, maar zo’n cijfer geeft te denken. Blijkbaar biedt een huwelijk toch een grotere overlevingskans dan een samenwoonsituatie.

Natuurlijk is er bijna niemand die langdurig met zijn of haar geliefde samenwoont zonder dat er ‘regelingen’ zijn getroffen. Samenwoners gaan weliswaar uit van de premisse dat hun liefde een persoonlijke keus is en dat hun intentie tot wederzijdse trouw aan zichzelf genoeg heeft, op een gegeven moment moeten er toch afspraken gemaakt worden over de financiering van een huis, de erkenning van kinderen die worden geboren, verzekeringen, pensioenen, erfenissen, enfin de hele rataplan waar een huwelijk met een simpele pennenstreek zo handig in voorziet. Er volgt een gang langs loketten met notarissen en allerhande consulenten, culminerend in een sessie op het stadhuis, waar het geregistreerd partnerschap, voorzien van op het stel toegesneden voorwaarden, zijn officiële beslag krijgt, al dan niet met ceremonieel vertoon. Resultaat van de inspanningen: een verbintenis met alle kenmerken van een huwelijk, maar het stel kan nog steeds nuffig hun antiburgerlijkheid claimen, want getrouwd zijn ze niet, stel je voor.

In mijn naïviteit dacht ik dat wettelijke regelingen allang een eind gemaakt hadden aan het verschil tussen getrouwde en samenwonende stellen, maar kennelijk bestaan er nog steeds problemen op dit vlak. Een man van D66 hield in de Volkskrant onlangs een pleidooi voor de totale afschaffing van het huwelijk, omdat zoiets niet meer past in een individualistische maatschappij, en omdat getrouwden geheel ten onrechte fiscale voordeeltjes genieten, waar singles geen aanspraak op kunnen maken. Een ander consortium van rechtsgeleerden pleitte in de NRC voor de juridische gelijkschakeling van samenwoners en getrouwden, omdat veel ex-samenwoners na het uit elkaar gaan berooid achterblijven (de vrouwen) danwel het contact met de kinderen verliezen (de mannen). De oplossing van deze juristen bestaat eruit om mensen die langer dan twee jaar samenwonen voortaan als gehuwd te beschouwen ten einde hen makkelijker tot alimentatieplicht te kunnen dwingen.

Het is niet te geloven. Het instituut huwelijk heeft als functie de veiligheid van de zwakkeren (kinderen en in mindere mate de vrouw) te garanderen. Het staat iedereen volkomen vrij om zijn liefdesrelatie wel of niet te formaliseren. Dat formalisering grote voordelen heeft, omdat ieders rechten en plichten duidelijk vastliggen is zonneklaar. Samenwonen is onveiliger. Onnozele hokkers die op hun gevoel koersen moeten door de staat bij het handje worden genomen om ze tegenstribbelend en wel tot ‘getrouwd’ te verklaren. Het shotgun marriage uit de jaren vijftig is er niets bij.

Ik heb een zwak voor optochten met fanfaremuziek. Vergeleken met de subtiliteiten van een symfonieorkest brengt de fanfare vooral simpele deuntjes ten gehore, lekker dik aangezet met koperblazers en tromgeroffel, maar gek genoeg brengt die marsmuziek altijd ontroering bij mij teweeg. Fysiek, wel te verstaan: ik krijg er een brok in de keel van. Dat heeft ook te maken met het feit dat een fanfare in beweging is (bij een immobiel harmonieorkest dat vaak al ingewikkelder muziek maakt heb ik die lichamelijke reactie minder). De muzikanten lopen netjes in de rij, heffen hun benen precies gelijk in de maat, ze gaan, dik of dun, oud of jong, groot of klein, gekleed in een uniform met kwasten. Iedereen draagt z’n steentje bij aan het totaaleffect en aldus wordt er een demonstratie van perfecte harmonie gegeven. Het toegewijd samenwerken van de muzikanten speelt in op mijn sentimenten. Voor de paar minuten dat de fanfare passeert, raak ik zowaar bevangen door het idee dat de mens echt wel geneigd is tot het goede.

Hoewel lid zijn van de harmonie en zingen in een koor tot de onverminderd populaire hobby’s van Nederlanders horen, wordt er in hoogopgeleide kringen vaak een beetje neergekeken op activiteiten als marcheren in de maat, precies hetzelfde doen als je buurman, een uniform dragen. De jaren-zestig-associatie tussen soldaatje spelen en fascisme mag dan intussen afgezwakt zijn, in deze tijd van individualisme houden mensen er niet van om de groep te laten prevaleren boven het eigen belang.

Een duidelijk voorbeeld hiervan is het experiment dat volgend schooljaar van start gaat op tien basisscholen, waar ouders zelf de vakanties van hun kinderen mogen bepalen. Minister Marja van Bijsterveldt wil flexibele schoolvakanties invoeren om werkende ouders tegemoet te komen die problemen hebben met de vastliggende data en met de hoeveelheid vakantie. Kinderen hebben twaalf weken vrij per jaar en ouders maar vijf. Wat ouders eigenlijk willen is op wintersport gaan buiten het aan schoolvakanties gekoppelde, dure hoogseizoen om. Zij willen het hele jaar door met het gezin een impulsweekje naar een zonnig oord kunnen boeken én zij willen schoolopvang voor hun kinderen in de lange zomerperiode. Voorstelbare verlangens misschien, maar wel volslagen egocentrisch: met vakantie gaan en de kinderen naar school sturen op tijden dat het jou uitkomt. Alleen al de administratie die dit met zich meebrengt voor de school is duizelingwekkend.

De school wordt op die manier een soort dienstencentrum voor onderwijs en opvang, waar kinderen verplicht zijn tot afname van een minimum aantal lesuren tijdens door ouders te bepalen periodes. Ouders willen de maand november op de Seychellen doorbrengen? Prima, als Menno en Carlijn maar in juli acte de présence geven om de breuken onder de knie te krijgen. Zo’n systeem lijkt op de afhaalchinees – het gaat alleen nog maar om het verkrijgen van een maaltijd die we gaan opslobberen voor onze eigen tv en laat die restaurantambiance verder maar zitten.

Toch is school meer dan een instituut voor de overheveling van onderwijs en een handige kinderopvang ten behoeve van werkende ouders. School is daarnaast een gemeenschap op zichzelf met eigen rituelen, routines en evenementen, waar iedereen tegelijk aan meedoet omdat dat efficiënt is en prettig voor betrokkenen. Op school leiden kinderen een zelfstandig leven zonder de adelaarsblik van hun ouders. De eerste schooldag is altijd weer bijzonder, net als de laatste trouwens, wanneer de vakantie begint. Wanneer school geprivatiseerd en geïndividualiseerd wordt, doorloopt elk kind z’n eigen parcours zonder vaste mijlpalen waar alle klasgenoten aan deelnemen. Het sociale weefsel van een school wordt aan flarden gescheurd als leerlingen naar de willekeur van ouders kunnen in- en uitlopen. Flexibilisering leidt tot chaos en eenzaamheid. Zonder uniformiteit is geen harmonie mogelijk.

Onder ouders van jonge kinderen heerst groeiende weerzin tegen consultatiebureaubezoek. Ze hebben het gevoel het beklaagdenbankje te betreden. Dat komt door de indringende vragenlijsten die ze moeten invullen en soms ook door een dienstdoende official die in een gesprekje over huilerigheid ineens vraagt: ‘Bent u wel eens zo boos op uw kind dat u uw zelfbeheersing verliest?’ Het peilen en poken is gericht op het bijtijds boven water halen van kindermishandeling en –misbruik, een nobel preventiedoel vanzelfsprekend, maar ik kan me goed voorstellen dat ouders dit beledigend vinden en er ook een beetje schichtig van worden. Het is irritant om bij voorbaat als verdachte te gelden. Het screenen van kinderen gebeurt zonder aanzien des persoons, het is een bureaucratische procedure die nu eenmaal moet worden doorlopen, omdat de overheid zich ten doel heeft gesteld kinderen met problemen eerder op te sporen.

Voor individuele ouders is de bureaucratische blindheid die van ieder kind een potentieel slachtoffer maakt en van alle ouders potentiële daders onverdraaglijk. Hoe gevoeliger het onderwerp, hoe meer weerstand er wordt opgeroepen met een generaliserende, alles-over-een-kam benadering. Vorige week ging de EO er vol tegenaan met twee tv-programma’s over de problematiek van de jeugdprostitutie en hoe je je hier tegen te weer kunt stellen. In het eerste programma passeerde ene Amber de revue, een voor de gelegenheid gemaskerd meisje dat zich, zodra ze 18 was geworden (en dus minderjarige af), had aangemeld als sekswerkster in een bordeel en daar zakken geld mee verdiende. Ook kwam er een jongen aan het woord die zichzelf als sekspartner verhuurd had aan oudere homo’s op parkeerplaatsen, maar daar nu spijt van had.

Qua toon viel er niets op het programma aan te merken. Er was geen sprake van morele verontwaardiging of zwaaien met christelijke vingertjes, eerder van journalistieke nieuwsgierigheid met op z’n tijd een toefje medeleven, waarbij de geïnterviewden volstrekt in hun waarde werden gelaten. Toch is die welwillende tolerantie ook weer een beetje raar. Alsof jeugdprostitutie gewoon tot de vele levenstegenslagen behoort die iemand kunnen overkomen, iets onfortuinlijks wat door het verspreiden van informatie erover kan worden tegengegaan, zoals reclame voor zonnebrandcrème huidverbranding kan voorkomen.

De dag daarna ging het over loverboys en daar werd nog zwaarder geschut in stelling gebracht. Er waren de schrijnende wederwaardigheden van meisjes die jarenlang tot prostitutie waren gedwongen en eindelijk de kracht vonden om zich te ontworstelen, hulpverleners die waarschuwden voor onbesuisd internetgedrag van jongeren, iemand die swingende cursussen seksuele weerbaarheid voor middelbare scholieren gaf, zelfs een spannende reportage over het ontmoeten van een mogelijke loverboy (moet zijn: pooier) door middel van een geënsceneerd lokprofiel.

Allemaal goedbedoelde voorlichting, monter gebracht, en natuurlijk is elk meisje dat erin slaagt om weg te blijven uit de klauwen van pooiers er één, dus in die zin onttrekt dit soort op preventie gerichte programma’s zich aan kritiek. Toch stoort mij de onuitgesproken aanname achter de campagne, namelijk dat jeugdprostitutie een normaal risico is waar alle jongeren aan blootstaan dat op afstand kan worden gehouden door simpele maatregelen als niet chatten met onbekenden en weet hebben van je eigen zwakheden. Maar 95 procent van de tienermeisjes loopt niet het minste prostitutiegevaar! Zodra er sprake is van tienerprostitutie, kun je ervan uitgaan dat er al veel eerder op vele andere fronten van alles mis is gegaan.

De risicodoelgroep van bedreigde meisjes is minuscuul en zit zo zwaar in de ellende dat voorlichting erop afglijdt. De rest van de kijkers heeft geen preventie nodig. Totaaleffect: nul. Maakt niet uit. Als de bedoeling maar eerzaam is. Net als op het consultatiebureau.