In tijden van oorlog staat het dagelijkse leven onder druk, dus ook de liefde. Ook al gaan de meeste mensen gewoon door met wat ze altijd al deden, het bedreigende idee dat er fronten in de buurt zijn waar bloed vergoten wordt, dat er vijanden zijn die het op je gemunt hebben en dat er zomaar bommen uit de lucht kunnen vallen geeft een gevoel van urgentie. Oorlog dringt door in alle poriën van een maatschappij en individuele handelingen, zoals waar je boodschappen doet of met wie je omgaat, krijgen ineens extra betekenis, omdat ze onverbiddelijk in het licht van die oorlog worden geduid. Wie zijn je vijanden, wie zijn je vrienden is niet alleen een kwestie van leven en dood, maar ook een criterium waarop morele beoordeling plaatsvindt.

Het probleem voor burgers in een oorlog is dat ze er middenin zitten en geen flauw idee hebben hoe permanent de veranderingen zullen zijn. Neem het fenomeen ‘moffenhoeren’: meisjes die verliefd worden op Duitse commandanten die er gelikt uitzien in hun scherp gesneden door Hugo Boss ontworpen uniform. De Duitse militairen zijn beleefd en complimenteus, ze houden van Schubert, kunnen goed dansen en beschikken over een oneindige voorraad toiletzeep, schnaps en sigaretten. Hoe immoreel is het van zo’n meisje om zich aan een van de bezetters te verslingeren en een verterende liefde te beleven of alleen maar een flirt om de zinnen te verzetten?

Na pakweg een generatie wordt de status quo normaal en heult iedereen met de bezetter.

Misschien heeft ze iets gehoord over de jodenvervolging, maar haar Heinz is een beschaafd heerschap, die hier ook alleen maar van hogerhand is gedetacheerd en het liefst zou terugkeren naar Vorpommern met zijn bruid aan zijn zijde. Hoe dan ook, de horizon is beperkt in de oorlog (niet alleen in de oorlog), voor hetzelfde geld blijft de status quo gehandhaafd en wordt Nederland definitief ingelijfd bij Duitsland. Je moet ergens op gokken tenslotte. Na de Tweede Wereldoorlog werden moffenhoeren ter vernedering en publiek vermaak kaalgeschoren en op mestkarren rondgereden. Dergelijke wraakacties konden zich alleen maar voordoen doordat de oorlog relatief kort duurde en de bezetting als een anomalie werd gezien. Wanneer er pakweg een generatie overheen gaat, wordt de status quo normaal en heult iedereen met de bezetter.

Los van de duur van een oorlog of een bezetting maken seksuele relaties tussen agressors en de plaatselijke bevolking altijd deel uit van de oorlogshandelingen. Als de strijd geleverd is en de agressieroes nog niet helemaal uitgewerkt, gaan soldaten hier en daar wat verkrachten om te vieren dat ze het overleefd hebben en om een extra overwinningsslag te maken. Het impregneren van de vrouwen van de vijand is een effectieve manier van kolonisatie en minder riskant dan vechten.

In Het kasteel van Elmina (boek van Marcel van Engelen over de geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel) las ik een interessante uiteenzetting over hoe de stammen in West-Afrika destijds oorlog voerden. Het punt was dat de strijd nooit over land ging. Het land was iedereen, dus van niemand en er werd nooit land bezet. De overwinnaar in een stammenoorlog maakte zich meester van de commodities: rijkdommen, maar vooral mensen. De mannen werden tot slaaf gemaakt, de vrouwen eerst verkracht, voor zo ver zij zich niet meteen al vrijwillig onderwierpen, en daarna tot slaaf gemaakt. Het slaaf zijn bij een andere stam was overigens minder erg dan slaaf zijn in Amerika, ook vanwege de kinderen van gemengde oorsprong. Slaven moesten het vervelende werk doen, maar maakten deel uit van het huishouden en konden na verloop van tijd voor zichzelf beginnen.

Doordat vrouwen als commodity golden hadden zij een dempend effect op de oorlog. In een maatschappij met vrouwenemancipatie kan dat niet meer. Dan is een vrouw de lul als ze een atavistische impuls volgt om met de bezetter naar bed te gaan.

Het Hollywood-relletje over de verschillen in gages tussen mannen en vrouwen suddert nog steeds na. In 2015 stelde actrice Jennifer Lawrence de systematische achterstelling van vrouwen aan de kaak door erop te wijzen dat de best verdienende topactrices altijd blijven steken op ongeveer 80 procent van wat een topacteur kan binnenslepen. Oneerlijk! Scarlett Johansson weigerde onlangs zich hierover uit te spreken, omdat ze vond dat ze te veel verdiende om hoog van de toren te blazen over deze ongelijkheid. Daar heeft ze een punt mee. Het heeft iets ongepasts om te miezeren dat je geen miljoen krijgt, als je acht ton verdient.

Mannen kijken graag naar vrouwen, vrouwen kijken ook graag naar vrouwen. Dat zou zich toch moeten uitbetalen?

Toch is het een interessant sekseverschil. Aanvankelijk kon ik niet eens geloven dat het werkelijk zo lag, omdat ik vrouwelijke filmsterren vaak aantrekkelijker, intrigerender en sterker aanwezig vind in een film dan de mannen. Zeker in drama is het vaak de vrouwelijke hoofdrol die de film draagt, in mijn perceptie dan. Soms zelfs een reden om überhaupt de film te gaan zien. Mannen kijken graag naar vrouwen, vrouwen kijken ook graag naar vrouwen. Dat zou zich toch moeten uitbetalen? Niet dus.

Het verschil in verdienste heeft bij nader inzien niet te maken met onderwaardering en discriminatie, maar is simpel een leeftijdseffect. Als er ongeveer evenveel mannen als vrouwen beschikbaar zijn voor filmrollen, hebben acteurs twee tot drie keer zo veel tijd voor hun carrière als actrices. Een man van vijftig kan met een beetje grime prima Hamlet spelen op het toneel, maar een vrouw van vijftig zal niet als Ophelia worden gecast. Voor vrouwen tussen de 20 en 35 is de concurrentie op z’n hevigst. Een onbetwiste ster kan haar honorarium-eisen niet nog verder opschroeven, want er staan te veel ook heel goede actrices te popelen om het voor ietsje minder te doen. Er zit geen kwaadaardige discriminatie achter de ongelijkheid in betaling, maar een blind marktmechanisme. Oftewel het publiek heeft het gedaan.

Het publiek kijkt liever naar jonge dan naar oudere vrouwen en betoont zich betrekkelijk onverschillig voor de leeftijd van mannen. Tussen de 25 en 65 is alles wel oké. Dit is nog oneerlijker dan het verschil in betaling, maar het leven zelf is in dit opzicht niet rechtvaardig en de vraag is of je het de cinema kwalijk kan nemen dat het leven erin wordt afgespiegeld in plaats van gecorrigeerd. Ook met die afspiegeling gaat het trouwens verkeerd. In de feministische filmkritiek geldt de Bechdeltest als een belangrijk criterium om te bepalen of een film wel of niet seksistisch is. Voor deze test (afkomstig uit een grappig stripje uit 1985 van de Amerikaanse striptekenares Alison Bechdel) krijgt een film het keurmerk ‘niet-seksistisch’ als er twee vrouwen in voorkomen die, al is het maar heel even, een gesprek voeren dat níet over een man gaat. Ongeveer de helft van alle films slaagt niet voor de test en niet alleen de voorspelbare actie- en avonturenfilms, maar ook de comedies en de relationele drama’s.

Heel geestig, dit criterium, en een mooie gelegenheid voor iedereen om zich betrapt te voelen in diep ingesleten patronen van mannelijke suprematie en vrouwelijke ondergeschiktheid, ook bij het kijken naar fictie. In werkelijkheid voeren vrouwen genoeg gesprekken met elkaar die niet over mannen gaan. Waarom gebeurt dat zo weinig in films? Misschien omdat twee vrouwen zelden samen een juwelenroof beramen? De belangrijkste reden lijkt me dat zo’n vrouwengesprek, bijvoorbeeld over een moeder-dochter-verhouding of over een pas gelezen boek, afleidt van de plot. Er is geen tijd voor die zijsporen in een film net zo min als voor twee mannen die samen een beetje wezenloos zitten te gamen.

Laatste film die ik zag: Hail Caesar. Geweldige film, maar geen Bechdelmoment in te bekennen en het erge is natuurlijk dat het publiek het niet eens mist.