Na het afschaffen van de eigen kamer op het werk verdween ook het eigen bureau. Bij mijn vrienden die voorzien van een vaste baan in de kenniseconomie werken is overal het zogeheten flexwerken ingevoerd. Dit komt erop neer dat de werkgever alleen nog maar geïnteresseerd is in output, in resultaten binnen een bepaalde termijn, en dat de werknemer zelf mag bepalen hoe en wanneer hij het voor elkaar krijgt. Waar de werkinspanningen precies plaatsvinden kan de werkgever ook niet schelen: op een flexibele werkplek in de kantoortuin, thuis aan de eettafel of op een bankje in de kinderboerderij. De aanwezigheidsplicht is losgelaten.

Flexwerken lijkt de zelfbeschikkingsbehoefte tegemoet te komen, maar in feite worden werknemers in een maalstroom gegooid. Met het afschaffen van aparte kamers kan er flink bezuinigd worden op kantoorruimte en schoonmaakkosten. Het afschaffen van eigen bureaus intensiveert de besparingen nog eens. Het is natuurlijk fijn om je eigen tijd te mogen indelen, maar de meeste mensen in loondienst werken toch bij voorkeur binnen kantoortijden tussen negen en vijf, omdat die het best aansluiten bij scholen en bij de rest van het maatschappelijke ritme.

Een vriendin met een redelijk hoge functie bij een overheidsinstelling, die lang beschikte over een eigen kamer met uitzicht, boekenkasten en zelfs een zitje (teken van status), heeft geen enkel probleem met het nieuwe flexwerken. Alle informatie kan ze bereiken met haar laptop, met bezoekers kan ze in een vergaderruimte spreken en ze is sowieso vaak op dienstreis in het buitenland. Haar eigen kamer mist ze niet, maar als ze op kantoor werkt, zit ze wel altijd aan hetzelfde flexbureau in een rustig hoekje aan het raam, en waagt niemand van haar collega’s het om dat bureau in beslag te nemen. Als senior medewerker met autoriteit kan ze zich claimgedrag permitteren, hoewel het officieel verboden is.

Een onherbergzame, steriele werkomgeving, waaruit elke persoonlijke toets is verdreven alsof het schimmel is die geweerd moet worden.

Werknemers die minder hoog in de hiërarchie zitten moeten zorgen dat ze een half uur eerder aanwezig zijn om een prettige werkplek te bemachtigen. Als ze later zijn, is er vaak niet eens meer een rotplaats vrij. Ze moeten elke keer weer een bureaustoel op de juiste hoogte afstellen. Privacy komt er niet aan te pas in de collectieve ruimte. Concentratie is lastig met alle afleiding rondom. Als je naar de wc gaat, kunnen (onbekende) collega’s je computer binnendringen of je portemonnee jatten uit je (niet afsluitbare) laatje. In de hele werkruimte mag niets worden opgehangen en werkers mogen alleen iets neerzetten (een gepersonaliseerde muismat, een kinderknutselwerkje), als ze het ’s avonds weer weghalen. Het effect is een onherbergzame, steriele werkomgeving, waaruit elke persoonlijke toets is verdreven, alsof het schimmel is die geweerd moet worden.

Dezelfde steriliteit zie je als bezoeker van een notariskantoor of bij een consult met een specialist in een ziekenhuis of in spreekkamers van welke overheidsinstelling dan ook. Een onbewoonde ruimte met een professional die de nodige data oproept uit of inklopt op de computer. Meer is ook niet nodig, maar ongezellig is het wel, zowel voor de werker als voor de cliënt. Met alle deeltijdwerkers, interimkrachten en ex-collega’s die hun werkzaamheden continueren als zzp’er neemt de flexibele schil zo sterk toe dat er geen kernpersoneel meer overblijft. Enige persoonlijke binding met het bedrijf of de organisatie is dan ook niet meer nodig. Laatst las ik over de nieuwste trend in bedrijfsfilosofie, de vibe manager. Die moet ervoor zorgen dat mensen het op hun werk even fijn vinden als thuis. De vibe manager denkt aan je verjaardag, bestelt een lunch uit je favoriete restaurant en regelt indien gewenst een zitzak of een hangmat op het werk.

Zou je ook kunnen vragen om een eigen bureau? vroeg ik me af. Maar die optie stond er niet bij.

De invoering van het homohuwelijk (2003) is alweer zo lang geleden dat het inmiddels ook echtscheidingscijfers heeft opgeleverd. Het CBS kwam vorige week met een onderzoek, waaruit bleek dat na tien jaar 30 procent van de lesbische stellen gescheiden was tegenover 15 procent van de mannelijke paren. Van de heterohuwelijken uit diezelfde periode was dat 18 procent. De hetero’s als groep zaten dus dichter bij de mannelijke homo’s dan bij de lesbische vrouwen.

Een interessant resultaat. Voor de overlevingskansen van een huwelijk lijkt de aanwezigheid van een man noodzakelijker dan die van een vrouw. Oftewel: hoe meer mannen er bij het huwelijk zijn betrokken, hoe beter. Dan wel: hoe meer vrouwen, hoe groter de kans op mislukking. Gert Hekma, docent homostudies aan de UvA, gaf als commentaar in de Volkskrant dat mannen beter in staat zijn om seks en liefde te scheiden en dat mannelijke homo’s minder moeite hebben met elkaars buitenechtelijke avontuurtjes.

Voor vrouwen is zo’n gecompartimentaliseerde benadering inderdaad moeilijk op te brengen, omdat voor hen seks en liefde veel sterker een onontwarbare kluwen van gevoelens vormen, aan elkaar gekit door jaloezie. Trek je aan een draadje, bijvoorbeeld geen seks, verschrompelt heel het breiwerk en geven vrouwen er de brui aan. Begrijpelijk dat dit afwijzingseffect eerder op treedt bij een vrouw/vrouw-relatie dan bij een man/man- of zelfs een man/vrouw-relatie. Hoe destructief de macht van het vrouwelijke ‘nee’ is, valt goed te volgen in de gruwelijke reality-serie ‘Married at First Sight’, waarin mensen op grond van quasi wetenschappelijke tests aan elkaar worden gekoppeld en ongezien met elkaar trouwen. De schaamteloze wreedheid van dit programma, waar ik al eerder over schreef, grenst aan het immorele en intrigeert me mateloos.

Wie getrouwd is wijst zijn/haar partner niet af vanwege ‘fysieke onaantrekkelijkheid’.

Van de vier trouw-of-ik-schiet-huwelijken die zijn gesloten is er maar één dat misschien een compatibel team vormt, de andere drie slaan nergens op. Die stellen zitten hun tijd te verdoen met elkaar en hebben geen flauw benul wat er van hen verwacht wordt, namelijk getrouwd zijn. Wie getrouwd is wijst zijn/haar partner niet af vanwege ‘fysieke onaantrekkelijkheid’. Toch is dat precies wat twee vrouwen (natuurlijk waren het de vrouwen) deden, waarmee ze hun verse echtgenoten zodanig vernederden dat het nooit meer goed kan komen. De man met zijn ingedeukte ego die het vervolgens op een eenzaam drinken zette kreeg in tweede instantie nog erger van z’n vrouw de wind van voren. Een keihard afgewezen man die vlucht in alcohol maakt haar walging en minachting alleen maar groter.

Dit zogenaamd wetenschappelijk op poten gezette huwelijksexperiment is eigenlijk een imitatie van het niet-westerse, gearrangeerde huwelijk. Deze week las ik het boek The Namesake van de Indiaas-Amerikaanse schrijfster Jhumpa Lahiri, waarin zo’n gearrangeerd (en op den duur gelukkig) huwelijk voorkomt. De ouders van de hoofdpersoon zijn met instemming aan elkaar uitgehuwelijkt en na de rite de passage zijn hun levens verbonden en vatten de partners de daarbij behorende rollen op, alsof ze in een gereed staande trein weg zoeven.

In het tv-experiment zeggen de deelnemers dat alleen de volgorde is omgedraaid. Normaal zijn mensen eerst een tijd aan het daten, voordat er getrouwd wordt, en bij hen is het andersom: eerst trouwen, dan daten. Daarom gaat het ook fout. In gearrangeerde huwelijken wordt niet gedatet en ook geen moeite gedaan om elkaar te leren kennen. Daten is niet nodig en elkaar leren kennen komt vanzelf wel.

De regels van het daten staan diametraal tegenover de regels van het getrouwd zijn. Bij daten moet veroverd en geflirt worden, in het huwelijk prettig samengeleefd inclusief seks. ‘Er is geen overgave’ snuift de psycholoog misnoegd over een vrouw die klaagt over de uitblijvende ‘klik’. Dat haalt je de koekoek. Als vrouwen de kans hebben om ‘nee’ te zeggen, zullen ze dat bij het minste of geringste ook doen.