Stel je hebt een volwassen kind dat al lang een onafhankelijk leven leidt en in financiële problemen terecht komt. Al dan niet door eigen schuld, dat doet er niet eens zo veel toe. Hij (of zij) is bijvoorbeeld ontslagen, of gaat scheiden en zijn huis staat onder water, of redt het niet als zzp’er, of heeft een domme investering gedaan of heeft gokschulden. Enfin, hij zit aan de grond voor kortere of langere tijd. Wat doe je dan? Het lijkt me tamelijk normaal dat ouders hun kind bijstaan en hem geld toestoppen, ook al zijn ze daartoe niet verplicht en ook al kan het overhevelen van geld vervelende consequenties hebben voor de verhouding. Ouders springen financieel bij, want ‘het is toch je kind’.
Merkwaardig genoeg werkt dat mechanisme andersom veel minder. Om een of andere reden kwam lange tijd alles wat ouderen (ik houd maar even 65-plussers aan) aan tegenslag kan overkomen automatisch voor rekening van de maatschappij. Ik doel op de wet maatschappelijke ondersteuning (wmo) die recht gaf op gratis brillen, rollators, trapliften en thuishulp. Deze gratis voorzieningen worden nu razendsnel afgebroken en terecht, want waarom zou de maatschappij moeten betalen voor normaal, leeftijdgebonden ongemak? Ik heb het altijd onbegrijpelijk gevonden dat mensen die hun hele leven hun eigen hulp in de huishouding en hun eigen vervoer betaalden, ineens subsidie kregen voor deze voorzieningen, als ze begonnen af te takelen. Des te onbegrijpelijker, omdat in alle rekentabellen de 65-plussers eruit springen als de rijkste bevolkingsgroep: niet meer dan vijf procent bevindt zich op of onder het bestaansminimum. Zij zouden dus makkelijk een wekelijkse schoonmaakhulp, een leesbril en af en toe een taxiritje moeten kunnen betalen, zo niet uit hun inkomen dan wel uit hun spaarcentjes.
In harde euro’s bijdragen aan het onderhoud van je ouders is taboe.
Maar goed, stel dat tien procent (om het ruim te nemen) van de ouderen die hulp in het dagelijkse leven níet kan betalen. Ligt het dan niet heel erg voor de hand dat hun volwassen kinderen bijspringen en bijvoorbeeld een wekelijkse werkster betalen voor hun verweduwde moeder of een rollator voor opa of gewoon geld geven voor de boodschappen? Zelfs als die ouders een dom financieel beleid hebben gevoerd (tenslotte is er geen garantie dat ouderen zich in dit opzicht slimmer gedragen dan jongeren), zou je toch verwachten dat de kinderen een helpende, financiële hand reiken. Maar in harde euro’s bijdragen aan het onderhoud van je ouders is taboe. Dat hoort kennelijk niet.
Wel gaat het in de discussie voortdurend over ‘meer mantelzorg’ die kinderen of partners moeten bieden aan ouderen die aangemoedigd worden om thuis te blijven wonen, omdat de verzorgingshuizen worden afgebroken. De regering zou graag zien dat kinderen een paar keer per dag komen redderen in het huis van hun krakkemikkige ouders of, beter nog, hen liefderijk in hun eigen huis opnemen. Dit is weer het andere uiterste van de schaal die loopt van onverschilligheid naar bekommernis. Mantelzorg, me hoela! Welk volwassen kind met een druk eigen leven heeft de tijd om dagelijks een paar uur hands on met hulpbehoevende ouders bezig te zijn? Om nog maar te zwijgen van die hulpbehoevende ouders zelf die niets voelen voor de rol van molensteen om de nek van hun kinderen. Het is veel simpeler en eleganter als mensen die hulp nodig hebben bij het dagelijks leven dit in de eerste plaats zelf betalen, en als dat niet lukt, dat hun kinderen dan financieel bijdragen en niet zelf gaan stofzuigen of mama onder de douche zetten.
Er zit natuurlijk een grens aan het inschakelen van professionele hulptroepen. Vanaf een zeker moment wordt het inefficiënt, duur en eenzaam. Thuis blijven wonen heeft de voorkeur van de regering en de meeste hulpbehoevende ouderen willen dat zelf ook. Te betwijfelen valt of het wel goedkoper is om mensen die niet meer voor hun eigen eten, lichaamsonderhoud en andere huishoudelijke taken kunnen zorgen, individueel thuis te bedienen met drie of vier keer per dag binnenfladderende zorgverleners dan om die hulp collectief institutioneel te verstrekken. Alleen al de logistiek van intensieve thuishulp vormt een nachtmerrie.
Een kleuterklas exploiteren is goedkoper dan twintig kleuters apart thuis dagelijks een kwartiertje te onderrichten in het matjes vlechten, en gezelliger bovendien. Het is een hard gelag om naar het verzorgingshuis te gaan, maar nog rampzaliger als je eigenlijk langzamerhand zelf ook wel naar het verzorgingshuis wil, maar dat kan niet, omdat ze allemaal zijn afgebroken.
Wat een hoop aannames… Niet iedere oudere heeft kinderen die mantelzorg kunnen verlenen (ver weg wonen) dan wel financieel kunnen bijspringen. Sterker nog: niet iedereen heeft kinderen. Uitzonderingen daargelaten: het is een feit dat vermogende ouders vaak vermogende kinderen hebben, en armlastige ouders vaak niet. Ervan uitgaan dat juist kinderen van arme ouderen hulp kunnen betalen voor hun ouders, vind ik een riskante aanname.
Het gaat dus ook niet om die aannames. Het gaat om het taboe/de logica dat vermogende ouderen niet eerst hun eigen vermogen aanspreken voordat ze bij de gemeenschap aankloppen.
Daarnaast, als ouders een zorgplicht hebben tegenover hun kinderen waarom dan die kinderen niet tegenover die ouders die dus ook inhoudt financieel bijspringen als die ouders ouder worden en (een lichte vorm van) hulp nodig hebben.
Hier een voorbeeld uit mijn kenissenkring. Stel je voor: je hebt een goedopgeleide ouder die in het hele leven maar 5 jaar heeft gewerkt. “Ik vond het leuker om mezelf goed te ontwikkelen’ (musea afgaan, cursussen ect) ‘ik kan wel rondkomen met minder’. Na 15 jaar 1 keer een jaar gewerkt ‘want dan heb ik daarna recht op ww’. Altijd sociale huur, toeslagen, en verder alimentatie. Die is inmiddels gestopt. Nu alleen aow en dat is toch wel wat weinig. De kinderen verdienen goed, maar die zijn de parisiterende houding van de moeder op de samenleving al lang zat. Ze zoekt het maar uit. Ik heb hier alle begrip voor.
Toch is het zo dat in armere landen, kinderen als oudedagsvoorziening fungeren, dus het heeft niet alleen met geld, maar ook met cultuur te maken. Onze cultuur is zo geindividualiseerd dat moeder of vader in huis opnemen, niet meer past in onze levens. Mijn schoonmoeder heeft haar laatste jaren genoten in het tehuis, vooral van alle gezelligheid en contacten. Alleen de negatieve berichten komen in de krant, maar het gaat ook vaak goed.
Sterker nog: niet iedereen met kinderen mag hulp van ze verwachten. Een van de redenen waarom het van mij uit de staatskas mag komen, is dat mijn ouders geen enkel talent hadden voor opvoeding en beter niet aan kinderen hadden kunnen beginnen. Ik wil graag dat ze goed (menselijk) verzorgd worden, maar ik voel me echt niet geroepen om dat op welke manier ook voor mijn rekening te nemen. Kinderen zijn geen oude dag voorziening, en je moet ze niet nemen om die reden. Het is niet met een rekenmachine in te calculeren wie door z’n kinderen nog wat toegestopt krijgt en wie niet, dus gelijke hoeden- gelijke petten. Een oudje moet gewoon een rollator kunnen krijgen, en een tienermoeder een kinderwagen; en daar wil ik best voor betalen.
Mijn moeder (van 69 jaar) zorgt al 30 jaar fulltime voor haar schoonmoeder (89 jaar) die bij mijn ouders in huis woont. De laatste 7 jaar is mijn oma bijna blind, kan bijna niet meer lopen, heeft een stoma en kan zichzelf niet meer aan- en uitkleden. Twee keer per dag komt de verzorging langs om dat te doen. De rest moet mijn moeder doen. Mijn oma wil niet naar een verzorgingstehuis en mijn ouders willen haar er niet toe dwingen. Mijn moeder heeft al diverse malen tegen ons gezegd dat wij dit nooit voor hen hoeven doen omdat zij hierdoor een k*tleven heeft gehad. Ze kan nooit haar eigen gang gaan, ze mogen niet weg als er geen oppas is etc. Mijn moeder krijgt zelf steeds meer lichamelijke klachten (vermoedelijk reuma). Ze is nooit zonder zorg geweest, toen de kinderen de deur uit gingen moest ze voor mijn oma zorgen. Wat is dat nou voor leven? Moet het dan zover komen dat je als volwassen kind je denkt: moeder, wanneer ga je nou eens dood?
(Mijn oma heeft overigens alle zorg wel zelf betaald uit geloofsovertuiging. Ze ontvangt ook geen AOW. Inmiddels is ze blut en moeten mijn ouders gaan betalen voor haar ziektekosten)