Bejaarden op Zweinstein

Een jaar of tien geleden hoorde ik voor het eerst van het verschijnsel granny dumping: in Amerika werden geïnvalideerde of dementerende bejaarden te vondeling achtergelaten bij de ingang van een ziekenhuis, waarna de familie zich uit de voeten maakte. De boodschap van zo’n wanhoopsactie was niet mis te verstaan: ‘Laat de overheid het verder maar uitzoeken met oma of opa – wij kunnen het niet meer opbrengen.’ Als de mantelzorgers niet alsnog door de autoriteiten getraceerd wilden worden, reden ze met oma zo ver mogelijk van hun woonplaats vandaan en dumpten haar zonder identiteitspapieren een paar staten verderop voor een spoedeisende hulpafdeling.

In Nederland met z’n veelgeprezen sociale vangnet zou zoiets zich nooit voordoen. Toch hoorde ik een echo van granny dumping in het nieuwsbericht dat ziekenhuizen steeds voller raken met bejaarden die daar niet thuis horen. Het gaat om 70-plussers die voor een niet-levensbedreigende aandoening in het ziekenhuis belanden en bijvoorbeeld een simpele operatie moeten ondergaan en vervolgens niet terug naar huis kunnen, omdat ze alleen wonen. Artsen zien op dat moment geen andere oplossing dan de patiënten in het ziekenhuis te houden à 600 euro per dag, waar ze zo veel bedden en verzorging in beslag nemen dat de doorstroom in gevaar komt.

Eenzaamheid is een hoge prijs voor nepautonomie.

Hier komen de peperdure gevolgen aan het licht van een onoordeelkundige, ideologische bezuinigingsoperatie. De laatste jaren worden alle lichtere voorzieningen voor ouderen in straf tempo afgeschaft en opgeheven. Alleen als je zo dement als een deur bent of lichamelijk geen vin meer kunt verroeren, maak je nog een kansje om het verzorgingshuis binnen te komen. Alle anderen met wie het nog niet zo erg gesteld is moeten thuis blijven wonen, bijgestaan door mantelzorgers, als die tenminste voorhanden zijn, en door (soms wel vijf keer per dag in- en uitvliegende) thuiszorgwerkers. Dat systeem is veel goedkoper en respecteert bovendien de autonomie van de oudere, die zoals iedereen weet het liefst tot zijn laatste snik in zijn eigen huis blijft zitten.

Ik betwijfel ten zeerste of de hele dag in je eentje voor de tv zitten wachten op de dames van de steunkousen, de toiletgang of de magnetronmaaltijd wel zo’n vreugde is, ook al zit je in je eigen huis waar je al vijftig jaar woont. Eenzaamheid is een hoge prijs voor nepautonomie. Waarom zijn de boeken van Hendrik Groen over zijn pogingen iets van het leven te maken zo populair? Elke bejaarde die ik erover gesproken heb is er enthousiast over. Het dagboek is fictie, de schrijver poseert als bewoner van een verzorgingshuis – toch worden lezers getroffen door de waarachtigheid en de humor in zijn boeken. Een belangrijk aspect van de waardering zit ’m in de entourage. Het is het genre Hoe de Katjangs op de kostschool van Buikie kwamen en Pitty op kostschool. Groen schrijft eigenlijk over bejaarden op Zweinstein en meteen lijkt het verzorgingshuis als woonomgeving een stuk aantrekkelijker. Zijn bejaarden vormen clubjes, spannen samen tegen de bureaucratische leiding, overtreden de regels door stiekem te koken, enfin genoeg reuring om niet in eenzaamheid weg te sukkelen. Hij tovert de illusie tevoorschijn dat het gezellig kan zijn in een institutie.

In een reëel hedendaags verzorgingshuis zouden deze belevenissen zich onmogelijk kunnen voordoen, omdat bewoners daar hun handen vol aan zichzelf hebben en de energie missen voor spannende sociale verwikkelingen. Het beeld dat Hendrik Groen schetst klopt niet, maar is wel waardevol, omdat hij een middenweg laat zien tussen de eenzaamheid van de autonome bejaarde, gevangen in zijn eigen huis, en het instituut verpleeghuis voor de definitief hulpelozen.

Voor degenen die nu de pijpleidingen van de ziekenhuizen verstoppen zouden verzorgingshuizen beschikbaar moeten zijn om goedkoper te recupereren en waar bejaarden ook zouden moeten kunnen besluiten te blijven zitten. Al was het maar voor de gezelligheid.