Schaduwmoeders

Beatrijs Ritsema

Iedereen die wel eens een advertentie heeft gezet voor een kinderoppas moet de onmacht aan zich hebben voelen knagen. Het is een stuk makkelijker om een nieuw hoofd Rijkswaterstaat te vinden dan een kinderoppas, voor wie geen enkel objectief selectiekriterium bestaat. Moet zij een opleiding hebben in de kinder- of babykunde? Nee, want zo'n diploma is ook niet voor moeders vereist. Ervaring dan? Daar is wat voor te zeggen, hoewel er genoeg moeders zijn die liever een jong ding huren, omdat ze op die manier meer greep houden op de gang van zaken en, ongehinderd door eigenwijze opvattingen van de in dienst genomen partij, de details van de dagelijkse routine dwingend kunnen voorschrijven.

Het belangrijkste is natuurlijk dat ze er aardigheid in heeft om met kinderen op te trekken en dat ze het niet louter en alleen voor het geld doet, zoals zoveel mensen die zich elke dag met tegenzin naar hun werk slepen. Wat je eigenlijk wilt als omhoogzittende moeder met werkverplichtingen is een afgedempte versie van jezelf: een schaduwmoeder die je opvattingen deelt over hoe met kinderen om te gaan, maar die er emotioneel niet zo ver in gaat. Ze moet lief zijn voor de kinderen, maar de kinderen mogen niet van haar gaan houden als van een moeder. Ze moet de regels in acht nemen die je voor de kinderen hebt opgesteld zonder over te gaan tot de sporadische klap die onder je eigen regime valt, als de grenzen van frustratie overschreden worden. Haar taak komt vooral neer op het gezellig te houden.

Het sollicitatiegesprek met een kinderoppas in spe is een gebrekkige methode om deze toch al moeilijk onder woorden te brengen wensen en kriteria te onderzoeken. Je kunt iemand het hemd van het lijf vragen, maar de beslissing valt op intuïtieve gronden, een negatief oordeel vaak al nog voor iemand haar jas heeft uitgetrokken. In Nederland heb ik ooit iemand aangenomen vanwege haar sympathieke stem door de telefoon. Misschien een minder ter zake doend kriterium – toch nooit een seconde spijt van gehad.

In Amerika was het moeilijker om zomaar op een indruk af te gaan, omdat je als buitenlander de diverse gegadigden minder snel kunt plaatsen. Je weet eenvoudig niet wie je voor je hebt, of misschien verbeeld je je maar dat dat in je eigen land makkelijker is. Hoe dan ook, iedereen was dol op kinderen, iedereen had referenties en iedereen had geld nodig. Uiteindelijk hebben we iemand aangenomen die (tegen hetzelfde loon!) ook huishoudelijk werk erbij wilde doen, omdat ze 'er niet van hield de hele dag niets te doen te hebben'. Dat vond ik een prijzenswaardige instelling. Op de dagen dat ik zelf voor de kinderen zorg, haal ik tenslotte ook een stofzuiger door de kamer, doe de was en de boodschappen.

En zo kwamen we in illegaal vaarwater terecht, want Jane die uit Oeganda naar Amerika was gekomen met een onduidelijk studentenvisum heeft geen behoefte aan inkomstenbelastingformulieren, dus betalen we haar sociale premies niet. Niet dat wij daar zoveel beter van worden (het gaat maar om een baantje van twee dagen per week), maar het gevolg is wel dat beide partijen de wet overtreden.

Zoe Baird, de briljante juriste die geen procureur-generaal werd, kwam ten val doordat ze een illegaal echtpaar had gehuurd om het huishouden draaiende te houden. Het was een blamage geweest, wanneer de benoeming wel was doorgegaan, dat mag duidelijk zijn – minister van landbouw had misschien nog net gekund, maar geen hoofd van justitie. Toch kan ik me precies voorstellen hoe ze in die nesten terecht is gekomen. Als er iets moeilijk is in Amerika (maar ook in Nederland) dan is het wel om een legale kinderoppas in dienst te nemen. Nog afgezien van alle formulieren en bureaukratische absurditeit die daarmee heen gaat (een paar jaar geleden schreef Ivo de Wijs daar in deze krant een hilarisch stuk over), krijg je ook bijna geen ingezetene zo ver om zulk soort emplooi te zoeken, althans niet full time en dat is wat carriere-vrouwen als Zoe Baird nodig hebben: iemand die tien uur per dag de honneurs waarneemt en geen ontslag neemt wanneer het eens een uurtje later wordt, maar rustig de meter laat doortikken.

Wie je legaal kunt krijgen zijn au pairs, jonge buitenlandse meisjes, die niet meer dan 45 uur per week mogen werken en bovendien na tien maanden weer vertrokken zijn. Voor een vrouw die tijd voor zichzelf nodig heeft en ondertussen toch nog wat toezicht kan houden, is dit niet zo'n gekke oplossing, maar als ik tien uur per dag buitenshuis moest verkeren, weet ik niet of ik wel zo enthousiast zou zijn over de optie mijn kinderen toe te vertrouwen aan een naïeve achttienjarige afkomstig uit het platteland van Iowa of Noorwegen.

Dat de ingezetenen van een land (in tegenstelling tot de illegalen) geen kinderoppas willen worden is begrijpelijk. Het is werk waar geen peil op te trekken valt. Werkster zijn op verschillende adresjes geeft meer continuïteit. De keuken en de badkamer moeten elke week schoon, maar kinderen groeien op en gaan naar school en voordat je het weet ben je de helft van je werkdag en verdiensten kwijt. Enfin, je rolt als kinderoppas via via wel weer in nieuwe baantjes, maar al met al geeft het heel wat gejongleer en onzekerheid. Als je genoodzaakt bent een inkomen te verwerven uit arbeid geven eigenlijk alle baantjes betere vooruitzichten en meer zekerheid dan het kinderoppaswerk. Degenen die het wel doen opereren dan ook in het grijze circuït: ze werken wat bij op een wao- of bijstands-uitkering, ze fleuren het door hun man verdiende gezinsinkomen enigszins op.

Juist dat aspect van die extra'tjes spoort niet met de behoefte van een carriere-vrouw aan vijftig-plus uur per week vervangend moeder- en huisvrouwschap. Het is precies het werk waar vrouwen volgens het feminisme juist niet hun ziel en zaligheid in moeten leggen. Je kunt wel proberen het schaduwmoederschap te professionaliseren en te legaliseren, maar het blijft het soort werk dat zich onttrekt aan veertig-urige werkweken, atv, snipperdagen, vakbonden en vaste aanstellingen. Promotie lukt alleen bij uitzondering, zoals in het geval van Robin Williams die van zijn vrouw scheidde om met de kinderoppas te trouwen.

De financiële afhankelijkheid van de fulltime huisvrouw wordt gecompenseerd door liefde, de rechtsonzekerheid van de illegale schaduwmoeder door geld, dat ze in haar eigen land nooit zou kunnen verdienen. Zonder een tikje uitbuiting zijn beide functies ondenkbaar.