De opkomst van internet en van mobiele communicatiemiddelen zo’n twintig jaar geleden was net zo’n grote revolutie als de anticonceptiepil in de jaren zestig. Beide uitvindingen hebben een enorme weerslag gehad op het dagelijks leven en hoe mensen met elkaar omgaan. Revoluties brengen cesuren met zich mee: er is sprake van de tijd ervoor en de tijd erna. Mijn adolescentie vond plaats in de jaren zeventig (de tijd van de vrije seks) en vrouwen van de generatie boven mij zeggen tot op de dag van vandaag nog wel eens spijtig dat ze graag later waren geboren, want dat had hun veel ellende gescheeld op het gebied van relaties, omgewenste zwangerschappen, stiekeme abortussen en premature huwelijken. Begrijpelijke jaloezie van ouderen op jongeren, die zich ook wel voorgedaan zal hebben na de uitvinding van de gloeilamp en de auto die een eind maakte aan het geklooi met kaarsen en koetsen.

Toch ben ik niet jaloers op de internetgeneratie, althans niet op de manier waarop zij hun liefdesleven leiden. Het lijkt me zelfs een grote verschrikking. Mensen onder de dertig zijn opgegroeid met internet en mobiele telefonie en weten niet anders of zo ziet het leven eruit. Vanzelfsprekend zitten ze op Hyves, Facebook en msn, waar ze hun hele hebben en houwen etaleren. Internet is een enorme privacy-verzwelger, waar mensen zich weinig van bewust zijn en wanneer ze ineens wel aan de rem willen trekken, is het te laat. De romantische of scabreuze sporen van een helaas verzuurde alliantie zijn veel moeilijker van internet te verwijderen dan erop te zetten en blijven daar tot in lengte van dagen circuleren.

Het is hoe dan ook lastig om relaties privé te houden, omdat gesprekken die vroeger in persoon of telefonisch werden gevoerd, nu vaak via msn verlopen, waarvan de inhoud ook weer opgeslagen en doorgestuurd kan worden. Internet vormt een soort openbare spiegel van het persoonlijk leven, die voortdurend moet worden aangepast met updates. Bij een verbroken verhouding snelt de dumper onmiddellijk naar zijn of haar facebook-profiel om de wereld te verkondigen dat zijn status van ‘gebonden’ veranderd is in ‘single’. De gedumpte die misschien nog hoopte op verzoening vat dit op als belediging bovenop kwetsuur en aarzelt niet om wraak te nemen door nog eens wat compromitterende foto’s van de ex-geliefde het internet op te slingeren. Via twitter en vriendennetwerken is het bovendien makkelijk voor exen om elkaars gangen te blijven nagaan en zich tot stalker te ontpoppen.

Wraak, roddelen en opscheppen over veroveringen maken natuurlijk altijd deel uit van de bedrijvigheid op het terrein van de liefde, maar het gemak waarmee foto’s en andere informatie kunnen worden verspreid heeft de drempel voor laaghartige acties wel heel erg verlaagd. Op elk ogenblik kan iedereen in wat voor omstandigheden dan ook met een mobieltje te grazen worden genomen en voor de honden geworpen. Zelfs als het in onschuld gebeurt kan het zich nog tegen je keren: in Amerika krijgen tieners die zich aan sexting wagen (naaktfoto’s van zichzelf of hun geliefde per mobiel versturen) gevangenisstraf wegens het verspreiden van kinderporno. Gezellig, zo’n liefdesleven!

Niets heeft de liefde zo om zeep geholpen als sms.

Erger nog dan de transparantie is het instant karakter van de moderne liefde. De grote platmaker in dezen is het sms’je. Niets heeft de liefde zo om zeep geholpen als sms. Het lijkt een leuk flirtmiddel om de contacten op gang te brengen. Maar is de relatie (of iets wat daar op lijkt) eenmaal tot stand gekomen, dan is het snel afgelopen met het spel van aantrekken en afstoten. Liefde bloeit bij obstakels en afstand. Mobiele telefonie en vooral sms overbrugt afstanden op een botte, opdringeringe en dwingende manier. De conventie vereist dat ontvangers snel antwoorden. Doen ze dat niet, dan geldt dat als een teken van desinteresse. Door middel van sms-verkeer kunnen geliefden voortdurend inbreken in elkaars dagelijks leven. Elk romantisch verlangen of smartelijk missen kan onmiddellijk de kop in worden gedrukt, omdat de geliefde altijd op afroep beschikbaar is onder de voorkeurstoets. En dus ook controleerbaar: waar ben je? wat doe je? met wie? De sms heeft een eind gemaakt aan verlangen en spanning in de liefde. Bij instant contactmogelijkheden (ook nog door allerlei omstanders mee te lezen) is er niets meer om naar te streven en verwordt de liefde tot routine. Makkelijk, efficiënt en transparant, maar zonder noemenswaardige romantiek.

Je hebt ochtend- en avondmensen. De ene groep springt kwiek uit bed bij de eerste zonnestralen, de andere komt traag op gang en houdt van nachtbraken. Om een of andere reden zitten tieners en bloc in de tweede categorie. Zij gaan liefst laat naar bed, terwijl ze wel van veel slapen houden, met als gevolg dat ze ’s ochtends niet vooruit te branden zijn en suf in de schoolbanken hangen. Doordeweeks lijden ze aan chronisch slaaptekort, iets wat in het weekend tot ergernis van ouders gecompenseerd wordt door tot diep in de middag uitslapen.

Neurowetenschappers hebben ontdekt dat tieners hier niets aan kunnen doen, omdat hun onvolgroeide bioritme nu eenmaal zo in elkaar zit: zij hebben een bovengemiddelde behoefte aan slaap, terwijl de structuur van het dagelijks leven vereist dat ze vroeg uit de veren komen. Het zou voor tieners handig zijn, meent een enkele wetenschapper, als de scholen een uurtje later zouden beginnen. Dan zou iedereen alerter in de les zitten en zou er minder kostbare onderwijstijd verloren gaan. Echt serieus kan dit ideetje natuurlijk niet worden genomen (dat is ook niet gebeurd), al was het maar omdat de ochtendlijke dufheid zich slechts een uurtje zou verplaatsen. Wie er ’s morgens een uur bijkrijgt, gaat ’s avonds een uur later slapen onder het motto ‘ik hoef toch niet vroeg op’.

De neurobiologie en –psychologie is erg hot op dit moment, vooral het onderzoek naar de hersenontwikkeling van tieners en adolescenten. Met behulp van mri-scans worden plaatjes van de hersenen gemaakt bij experimenten, waarin jongeren bepaalde taken te verrichten krijgen. Die scans leveren interessante bevindingen op, zoals het feit dat de hersenen nog doorgroeien tot na het 22ste jaar (belangrijk in verband met schadelijke effecten van alcohol) en allerlei verschillen tussen jongens en meisjes. Meisjes zijn eerder klaar met hun ontwikkeling. Jongens hebben vergeleken met meisjes meer moeite met plannen en zijn ook meer geneigd tot het nemen van onverantwoorde risico’s. Dat valt goed af te lezen aan de oplichting van bepaalde hersenstructuren in de scans.

Interessant allemaal, maar is het ook iets nieuws? De plaatjes vertellen ons dat tieners moeite hebben met vroeg opstaan, dat meisjes gemiddeld eerder volwassen, verantwoordelijk gedrag vertonen en dat jongens gevaarlijke risico’s nemen. Fijn dat er nu een fysiek substraat voor een en ander is gevonden, maar so what eigenlijk? Bij een alcoholist zal het beloningscentrum ook wel stevig oplichten bij de aanblik van een fles whisky. De verklaring op hersenniveau voegt niets toe. In het programma Buitenhof zaten onlangs drie deskundigen te praten over wat de neurowetenschap zou kunnen bijdragen aan het probleem van de achterblijvende jongens. Zij vallen vaker uit op de middelbare school, en stromen minder door naar het hoger onderwijs. Meisjes zijn volgzamer, kunnen beter plannen en komen daardoor hoger terecht dan de flierefluitende jongens. Het onderwijs is te zeer op meisjes ingesteld, luidde een van de conclusies. Goede leraren zouden meer moeite moeten doen om jongens aan te spreken op hun motivatie en hen enthousiast te maken, zodat ze wél plezier hebben in leren.

Hoe dat precies in zijn werk gaat is lastig te bedenken, want motivatie om te leren is hoe dan ook een zwak punt bij tienerjongens (daar valt ook vast wel een scan van te fabriceren). Ze hebben in die periode andere dingen aan hun hoofd, meisjes, brommers, muziek, uitgaan, die ze veel belangrijker vinden. In ieder geval lijkt duidelijk dat het huidige systeem van zelfwerkzaamheid met veel opdrachten op de lange termijn, studiewijzers in plaats van dagelijks huiswerk en amorfe werkstukken slecht werkt voor jongens. Ze vinden school niet leuk en aan de vrijheid van het zelfontdekkend leren gaan ze te gronde. In het middelbaar onderwijs ligt grote nadruk op eigen verantwoordelijkheid en zelfstudie om leerlingen voor te bereiden op het hoger onderwijs. Maar waarom zouden jongeren die vaardigheden eerder moeten beheersen dan nodig? Dat komt later vanzelf wel in orde.

Jongens kunnen niet goed plannen en geven makkelijk toe aan korte-termijn-pleziertjes boven lange-termijn-verplichtingen. De simpelste manier om hen daarbij te helpen is niet om hen te motiveren voor het lange-termijn-belang, maar hen consequent achter de broek te zitten voor het kleine taakje van vandaag. Een eeuwenoud inzicht dat de neurowetenschap ongetwijfeld zal ondersteunen.

Stilletjes werd onlangs de psychoanalyse ten grave gedragen. Het is afgelopen met het jarenlang vrij associëren op de divan. De ziektekostenverzekering vergoedt deze vorm van psychotherapie niet meer. Tot veel gemor leidde het dichtdraaien van de geldkraan niet. De effectiviteit van de analystische methode stond altijd al ter discussie en afgezien daarvan is het inderdaad te duur vergeleken bij allerlei moderne, meer op gedragsverandering gerichte en vooral kortdurende therapievormen. De hoeveelheid psychisch leed in de maatschappij en de bijbehorende hulpvraag neemt alleen maar toe. Er zit een grens aan wat de maatschappij financieel kan opbrengen om het leed te stelpen.

De psychoanalyse wordt hiermee niet gediskwalificeerd als een zinloze therapie, integendeel! Het kan heel nuttig zijn voor iemand die is vastgelopen om zich gedurende een langere periode onder deskundige begeleiding te verdiepen in zijn autobiografie en de manier waarop hij in het leven staat. Zelfreflectie is geen onzin. Aan analytisch geschoolde therapeuten die zonder afgedwongen deadline werken zal altijd behoefte zijn. De enige verandering is dat deze praktijk wordt teruggebracht tot het domein van eigen verantwoordelijkheid en eigen portemonnee, wat niet erg is, want waar je voor moet betalen ervaar je als waardevoller dan waar je gratis recht op hebt. In Freuds dagen lag dat niet anders. Mensen zijn bereid om duur particulier onderwijs te betalen om hun kinderen een middelbare-schooldiploma te bezorgen, waarom dan niet intensieve psychotherapie?

Terwijl de ene soort verledenvorsing de laan uit vliegt, wordt de andere met veel fanfare binnengehaald. Demissionair minister Hirsch Ballin wil de verjaringstermijn voor zedenmisdrijven die nu op twintig jaar ligt afschaffen. Een kamermeerderheid is het op voorhand met hem eens. Aanleiding hiervoor is het recente wereldwijde schandaal in de katholieke kerk over misbruik van kinderen door paters en priesters in de jaren vijftig en zestig. Een commissie onder leiding van Deetman gaat nu een onderzoek instellen naar wat er in Nederland is gebeurd. Het ware schandaal in deze affaire is natuurlijk dat kerkelijke autoriteiten consequent de doofpot hanteerden, waardoor misdaden niet bestraft werden en het misbruik op andere locaties door bleef woekeren. In dat opzicht gedroeg de katholieke kerk zich niet anders dan de eerste de beste sekte, die alleen het eigen en geen wereldlijk gezag erkent.

Allemaal heel spijtig en woedeopwekkend en reden genoeg voor een gedegen onderzoek naar wat zich heeft afgespeeld, maar afschaffing van de verjaringstermijn voor seksueel misbruik zal niet bijdragen aan een rechtvaardiger maatschappij. Het voorstel lijkt een emotionele pavlov-reactie, waarmee de minister zich solidair betoont met alle misbruikslachtoffers van verleden, heden en toekomst en hun verzekert dat het recht zal zegevieren, al gaat het om een misdaad van dertig jaar geleden. Maar dat gaat helemaal niet gebeuren. Het is een loze belofte.

De belangrijkste reden waarom het begrip verjaring überhaupt bestaat in de rechtspraak is dat hoe meer tijd er verstreken is, hoe meer moeite het kost om de bewijzen rond te krijgen. Met moord is er tenminste nog een lijk voorhanden. In geval van oorlogsmisdaden kunnen getuigen worden gehoord. Maar lichtere misdaden (die trouwens nog steeds heel erg kunnen zijn) zoals fysiek geweld, chantage, oplichting, stalking hebben een verjaringstermijn, omdat op zeker moment de ware toedracht niet meer te achterhalen valt en vanwege falende geheugens. Voor zedenmisdrijven (seksuele intimidatie, incest, misbruik van minderjarigen) geldt ook bij onmiddellijke aangifte al dat de bewijzen lastig liggen, omdat een en ander in het geniep plaatsvindt en meestal geen sporen nalaat. Het komt dan neer op het woord van de een tegenover het woord van de ander. Tegelijk is aangewezen worden als pleger van misbruik zo ongeveer de zwaarste aantijging die een mens kan overkomen, of die nu op waarheid berust of niet. Reden waarom er in tal van onverkwikkelijke echtscheidingszaken gul over en weer met kindermisbruikbeschuldigingen wordt gestrooid.

Het afschaffen van de verjaringstermijn in zedendelicten is niet meer dan symboolpolitiek, bedoeld om een statement van afschuw over misbruik af te geven. Het recht is niet geschikt om demonen uit een ver verleden te bestrijden. Daarvoor kun je vaak beter bij de psychoanalyse terecht.