De talenstudies liggen onder vuur dezer dagen. Aan de Leidse universiteit worden de richtingen Frans, Duits en Italiaans samengevoegd tot een brede bachelor Taal & Cultuur, waarna in de masterfase een specialisme kan worden gekozen, en het Portugees in Utrecht wordt helemaal opgeheven. Maar de alfakant van de universiteit was al eerder aan het afkalven. Bijna niemand kiest nog voor een ouderwetse studie als Frans of Duits of zelfs het vroeger populaire Nederlands. De tendens is naar brede voor elk wat wils opleidingen, omdat de meeste 18-jarigen geen flauw idee hebben wat ze later willen doen. Een bijkomend nadeel van een taal studeren is dat het beroepsperspectief wel erg duidelijk in de richting van het leraarschap wijst – iets wat de meeste studenten die net de middelbare school hebben verlaten niet aantrekkelijk voorkomt. Met de tegenwoordige boete op langstudeerders kunnen beginnende studenten zich geen vergissing bij de studiekeuze meer permitteren. Begrijpelijk dat ze hun opties zo breed mogelijk houden. Niet alleen taal en cultuur, maar ook graag media erbij en een beetje psychologie. Zo dijt het aandachtsgebied steeds verder uit, tot het ontaardt in de wangedrochtelijke richting ‘communicatiestudies’, waaruit elk specialisme is weggefilterd. Als je dat hebt gestudeerd heb je het hele leven te pakken en dus eigenlijk niets.

De huidige studenten zijn werkelijk niet te benijden. Als ik hun situatie vergelijk met mijn eigen studententijd in de jaren zeventig, schaam ik me. Mijn generatiegenoten konden zes of zeven jaar ruim gesubsidieerd studeren (van sommigen liep de studietijd uit tot tien jaar) en hoefden daarvoor niet echt hard te werken, geneeskunde- en harde betastudenten uitgezonderd. Maar bij de alfa- en gammastudies ging het er relaxed aan toe. Er waren tijden dat ik wekelijks niet meer dan een uur of vijftien aan mijn studie besteedde en toch alles op mijn sloffen haalde. Ik had het druk met allerlei andere dingen, nuttige en minder nuttige. In het algemeen kozen studenten hun richting op pure interesse, zonder rekening te houden met wat voor werk ze er later mee zouden kunnen doen. Dat hoefde ook niet, want in die tijd ging niet meer dan 15 procent van de jongeren naar de toen nog behoorlijk elitaire universiteit en dat percentage bevoordeelden verdeelde zich na het afstuderen vanzelf over de beschikbare banen voor hoogopgeleiden.

Nu volgt vijftig procent van de jongeren hoger onderwijs (universiteit plus hbo) en is het voor iedereen dringen om zichzelf te onderscheiden. Hoger-onderwijsinstellingen worden afgerekend op aantallen gediplomeerden. Ze willen zo veel mogelijk studenten binnenhalen en die binnen de kortst mogelijke tijd het parcours laten doorlopen. Met zulke grote aantallen studenten en een financiële prikkel op doorstroming is het geen wonder dat de kwaliteit van het onderwijs eronder lijdt. De diplomafabriek van begin 21ste eeuw is onvergelijkbaar met de elitaire tempel van wetenschap van dertig, veertig jaar geleden, waar zeker inhoudelijke begeestering heerste maar waar ook geslabakt werd, zowel door studenten als door wetenschappelijke medewerkers.

Te veel diploma’s voor te weinig emplooi.

Voor de studenten van nu geldt de klemmende vraag of de toekomstige arbeidsmarkt wel voorziet in zoveel (vijftig procent!) banen voor hoogopgeleiden. Wat moeten ze kiezen, willen ze kunnen rekenen op werk? Geen talenstudie of geschiedenis in ieder geval. Het uitgeverswezen en de journalistiek glijden een helling af naar de afgrond. Een exacte studie lijkt een goede optie, omdat je altijd hoort dat de maatschappij daar behoefte aan heeft, maar het bedrijfsleven schijnt de voorkeur te geven aan uit Azië geïmporteerde techneuten die genoegen nemen met minder salaris. Zelfs biologen komen moeilijk aan de bak. Blijft over rechten, economie, psychologie, bedrijfskunde en allerhande internationale studies. Te veel diploma’s voor te weinig emplooi. Het hoger onderwijs is zo topzwaar geworden dat implosie dreigt.

De zaak Robert M. gaat niet alleen over grootschalig kindermisbruik gedurende een lange periode (met een bekennende verdachte en een overvloed aan bewijsmateriaal lijkt dat betrekkelijk simpel af te handelen), maar ook over iets veel fundamentelers: het bestaan  van de vrije wil. In zijn verklaring benadrukte de hoofdverdachte zijn onmachtigheid. Hij refereerde aan een liefdeloze jeugd, waarin hij genegeerd, geslagen en gekleineerd werd. Op zijn dertiende werd hij zich bewust van pedofiele gevoelens die hij jarenlang onderdrukte en waarvoor hij zelfs nog vergeefs bij de huisarts aanklopte om een middeltje. Geplaagd door zelfmoordoverwegingen kon hij niet langer vechten tegen zijn geaardheid, die hij beschouwt als ‘een bij de geboorte opgelegde vloek, een beheksing’. Het argument is duidelijk: verdachte kan er niets aan doen, want hij heeft een aangeboren afwijking, waar de maatschappij van walgt maar die hij nu eenmaal niet in de hand heeft.

De zelfrechtvaardiging had wellicht iets sterker geklonken, wanneer verdachte zijn ongelukkige jeugd had weggelaten uit het plaatje. Nu lijkt het er toch een beetje op alsof hij zijn liefdeloze ouders alsnog een deel van de schuld in de schoenen schuift. De biologische troefkaart ‘aangeboren vloek’ verliest immers aan kracht wanneer die wordt verdund met psychologische omgevingsfactoren. Wat niet wegneemt dat de rechter zich voor een pijnlijk dilemma geplaatst ziet. Is pedoseksualiteit inderdaad een kwestie van een rottig stel kaarten dat je door de blinde natuur krijgt toebedeeld of valt er door een aldus getroffene nog iets te verwrikken aan de geneigdheid? Ongetwijfeld draagt Robert M. schuld, maar is hij ook verantwoordelijk? Oftewel, had hij zich ook anders kunnen gedragen?

Het lijkt onaannemelijk dat boeren of herders worden geboren met een genetische voorbestemdheid voor bestialiteit.

Deze vragen zijn des te urgenter gezien de maatschappelijke discussie over de vrije wil, zoals aan de orde gesteld door Dick Swaab en Victor Lamme. De aanname van beide heren dat de vrije wil niet bestaat is een interessante theoretische exercitie, maar leidt, indien algemeen geaccepteerd, in de praktijk onontkoombaar tot verschrompeling van het strafrecht. Want het heeft vanzelfsprekend geen zin om iemand aan te klagen die toch alleen maar wordt gedreven door zo niet bij de conceptie dan wel tijdens het verblijf in de baarmoeder vastgelegde eigenschappen en voorkeuren.

Nu zijn seksuele geneigdheden notoir lastig om te vormen. Van een hetero maak je geen homo en andersom. Toch zijn er genoeg voorbeelden van seksualiteit die zich alleen maar voordoet bij gebrek aan beter of door dom toeval of pas na een substantiële oefenperiode. Mannelijke en vrouwelijke homoseks bij gebrek aan partners van de andere sekse is geen ongebruikelijke gang van zaken in gevangenissen of kloosters. Seks met boerderijdieren kwam vroeger vaak voor bij jonge mannen op het platteland die nooit eens een meisje tegenkwamen.

Het lijkt onaannemelijk dat deze boeren of herders geboren waren met een genetische voorbestemdheid voor bestialiteit. Net zo min zal de vurige aandrift om seks met een lijk te hebben in de genen besloten liggen. Het is toch meer een kwestie van nemen wat voorhanden is en het voordeel van necrofilie is dan weer dat de partner niet tegenspartelt. Seks met een fetisj lijkt helemaal iets waar oefening bij te pas komt. Er bestaan geen genen voor rubber pakken, incontinentieluiers, stilettohakken of wat voor parafernalia mensen zoal nodig hebben om aan hun gerief te komen. Er bestaan alleen duizelingwekkende hoeveelheden omgevingsprikkels, waar je eerst ja of nee tegen moet zeggen, voordat het grote inoefenen kan beginnen. Dat alles als bron van lust kan dienen betekent niet dat je machteloos staat tegen alle bronnen.

Een mens wordt niet geboren als misdadiger met perverse lusten. Daar moet onderweg iets misgegaan zijn, mede door eigen toedoen. Iets waar nee tegen gezegd had kunnen worden, zoals er ook herders nee zeggen tegen de verleiding van het schaap.

Toen Andreas Kinneging in de veelbesproken voordeurscène met Rutger Castricum dreigde de verslaggever en zijn cameraman in de plomp te gooien, mochten zij hem en zijn vrouw nog eens lastig vallen, stapte het Powned-duo naar de politie om aangifte te doen wegens poging tot verwurging. Niet dat er uit het filmpje viel op te maken dat iemand ook maar een haar gekrenkt werd, maar goed, de sarrende reporter voelde zich incorrect behandeld en besloot verhaal te halen bij de autoriteiten. In een notendop illustreert deze gang van zaken precies de open zenuw van deze tijd: woedende mensen die respect willen afdwingen.

Wie boos wordt verliest – zo luidt de eerste wet van de mediacratie.

Wie boos wordt verliest – zo luidt de eerste wet van de mediacratie. Hoe gerechtvaardigd de woede van Kinneging ook mocht zijn (het zal je maar gebeuren, zo’n zuiger aan de deur), de oplossing is nooit om je woede te tonen maar om beleefd, verontschuldigend en tegelijk kordaat de deur te sluiten. Zoals je dat voor Jehova’s Getuigen en andere colporteurs zou doen.

Er is iets vreemds aan de hand met woede. Wanneer de machtigen zich eraan overgeven, ondergraaft dat hun positie. Een leraar die boos wordt in de klas wekt geen eerbied of angst, alleen maar geginnegap. Een boze politieagent wordt uitgelachen door het publiek. Maar de woede van de zwakkeren werkt op een of andere manier intimiderend. Ambulancepersoneel, medisch personeel bij de spoedeisende hulp, ambtenaren achter het loket van uitkeringsinstanties krijgen te maken met cliënten die zich benadeeld voelen en hun woede daarover uiten, soms zelfs op fysiek niveau.Voor de afschaffing van de standenmaatschappij in de jaren zestig lag dat andersom. Toen waren het de zwakkeren, de lagere klassen, de kinderen, de patiënten, de klanten die zich geen woede konden permitteren, terwijl een enkele blaf van een autoriteit al genoeg was om de ondergeschikten ineen te laten krimpen.

Egalitaire omgangsvormen, waarbij iedereen elkaar met standaard respect bejegent zonder dat de een de ander laat voelen dat hij beter/ machtiger/ hoger is dan de ander, hebben een algeheel taboe op woede gecreëerd. Dit taboe laat vorm prevaleren boven inhoud en geeft veel gedoe over ‘de toon’ en ‘de manier waarop’. Elke terechtwijzing vormt immers een inbreuk op het ego. Degene die een ander de maat neemt moet dat vooral op omzichtige wijze doen. Zodra de autoriteit toegeeft aan woede, verliest hij zijn respect en krijgt op zijn beurt een lading woede over zich heen.

Vorige week werd er een symposium in Den Haag gehouden over hoe autoriteiten hun tanende gezag kunnen hervinden. Een van de sprekers, psycholoog Tom Tyler, had een oplossing, las ik in NRC-Handelsblad: gezagsdragers moeten klagende of normovertredende mensen in de eerste plaats met procedurele rechtvaardigheid behandelen. Hoe correcter, hoe beter. Een onderzoek in Australië had uitgewezen dat met respect bekeurde verkeersovertreders nauwelijks nog recidiveerden. In vergelijking met wie? vroeg ik me af. Incorrect bejegende wetsovertreders soms? Alsof die nog bestaan hier! Van de veldwachter die triomfantelijk roept: ‘Je bent er gloeiend bij, mannetje!’ of ‘ Ben je helemaal belatafeld, dronken achter het stuur, we zullen jou eens een lesje leren!’ is al decennia geleden niets meer vernomen.

Zoals bekend is de enige manier voor een autoriteit om zichzelf als zodanig te handhaven de bureaucratische aanpak: zonder enig emotioneel vertoon onder verwijzing naar de reglementen reageren of bestraffen met een formeel excuus voor het ongerief. Of het nu gaat om het uitdelen van een parkeerbon, het uit de les verwijderen van een ordeverstorende leerling of om klachten van opgewonden klanten, elke autoriteit draagt hetzelfde masker van professionele, bureaucratische beleefdheid. Zonder aanzien des persoons. In theorie zou dit moeten werken en dat doet het meestal ook. Maar tegen redeloze woede helpt geen correctheid. Daar is toch weer een straffende instantie voor nodig die angst inboezemt.