De methode Triple P, het Positief Pedagogisch Programma, wordt over de hele wereld gebruikt om ouders te ondersteunen die moeite hebben met de opvoeding van hun kinderen. Met succes, want Triple P timmert aan de weg met wetenschappelijk bewezen resultaten. De kern ervan is dat je als ouder het kind moet complimenteren voor goed gedrag en dat je vervelend gedrag om te beginnen dient te negeren en, als het aanhoudt, moet bestraffen door het kind een ‘time-out te geven in een prikkelarme omgeving’. Aldus wordt het kind geleidelijk in de gewenste richting gedreven. Supernanny en consorten verrichten op tv ook wonderen met deze methode.

Het klinkt allemaal heel simpel om niet te zeggen open-deurachtig, toch heeft deze aanpak voor mij nooit zo gewerkt. Al decennia lang benadrukken pedagogen het belang van complimenten, maar het rondstrooien ermee (‘Wat zit jij goed te kleuren!’) kwam mij voor als een gemaakte, onoprechte manier van doen. Als een kind zich ergens speciaal voor heeft ingespannen, oké, dan verdient het prijzende woorden, maar het meeste kindergedrag is onopmerkelijk. Erger dan geen compliment is een compliment krijgen voor iets banaals. Twee broertjes zitten zoet samen te spelen (voordat er tien minuten later ruzie zal ontstaan) – waarom zou je normaal gedrag prijzen? En dan die prikkelarme omgeving. Waar haal je die vandaan, als het kind domweg niet op de gang of de trap blijft zitten en, eenmaal opgesloten op zijn slaapkamer die vol ligt met speelgoed, uit woede de prikkels kapot dreigt te maken? Vervelend gedrag ging in mijn herinnering altijd gepaard met emotionele erupties en die scènes vielen niet te negeren en nauwelijks in te dammen – die moesten in al hun heftigheid worden doorstaan, zoals je een tornado uitzit.

Hoogleraar Micha de Winter heeft ook kritiek op Triple P. Hij vindt de methode te beperkt, omdat die alleen gericht is op concreet gedrag, terwijl het in een goede opvoeding ook zou moeten gaan om het bijbrengen van idealen en waarden, zoals tolerantie en empathie. ‘De ambities van ouders moeten hoger liggen dan je kinderen leren om netjes met mes en vork te eten,’ zei hij in een discussie met Matthew Sanders, de man van Triple P (Trouw 5 juni 2013).

Als voorbeeld van een hogere ambitie gaf De Winter ‘leren om een goede burger te zijn in een democratische, multiculturele samenleving’. Tjonge, aan dergelijke ambities heb ik nooit een gedachte gewijd in de opvoeding. Ik had mijn handen al meer dan vol aan het mes-en-vork-gedoe, ietsje breder: tafelmanieren. Er gingen jaren overheen, voordat wij onze kinderen inderdaad zo ver hadden dat ze mes en vork correct hanteerden, zonder geklaag opaten wat hun voorgeschoteld werd, zonder te schreeuwen deelnamen aan de tafelconversatie, vroegen of iemand anders misschien nog een stukje kip wilde voordat ze zelf de restanten opschrokten en dat soort algemene beleefdheden meer.

Beleefdheid gaat over het omzetten van opborrelende gevoelens in geaccepteerd gedrag.

Pedagogen noemen nooit beleefde omgangsvormen als nastrevenswaardig opvoedingsdoel. Beleefdheid heeft de naam van iets kruiperig opgeprikts en legt het af tegen een abstract en verheven ideaal als empathie. Maar empathie hoeft niet te worden geïnstalleerd, want het is een gevoel dat net als alle andere gevoelens (woede, verdriet, vreugde) in aanleg aanwezig is. Kinderen van een jaar of twee proberen al hun moeder, als die huilt, te troosten door haar een knuffelbeest te geven. Net zo min is het nodig om kinderen het concept rechtvaardigheid bij te brengen: een kind dat ziet dat z’n broertje een snoepje krijgt en hijzelf niet, begint vanzelf te protesteren. Beleefdheid daarentegen gaat over het omzetten van opborrelende gevoelens in geaccepteerd gedrag en daarvoor moet een lange leerweg worden afgelegd. Van gasten begroeten, handjes geven, dank je wel zeggen, tot aan afspraken nakomen en agressie beteugelen. Of een kind zich houdt aan beleefdheidsnormen is onmiddellijk zichtbaar en daarom veel makkelijker aan te leren en bij te sturen dan een abstracte waarde als goed burgerschap in een multiculturele samenleving.

Beleefdheid is net als hypocrisie een eerbetoon aan deugdzaamheid en de basis voor een opvoeding. Los daarvan koesteren ouders allerlei idealen, waarvan ze graag hun kinderen zouden doordringen: een religieuze levenshouding, filantropie, pacifisme, milieubewustzijn, intellectualisme, politiek engagement. Of die idealen aanslaan moeten ouders afwachten, maar zonder beleefdheid is de opvoeding hoe dan ook mislukt.

Het weekendmagazine van The New York Times wijdde onlangs een omslagverhaal aan de Nederlandse wetenschapper Adriaan Tuitens en zijn naspeuringen naar de bronnen van de vrouwelijke lust. Tuitens heeft een veelbelovende pil ontwikkeld die in de testfase verkeert en naar alle waarschijnlijkheid in 2016 op de markt komt onder de naam lybrido. De vrouwelijke tegenhanger van viagra, een farmaceutische oplossing voor het bekende probleem van ‘vrouwen in langdurige relaties die geen zin in seks meer hebben’.

Als dit middel inderdaad doet wat het belooft te doen, zou Tuitens de heilige graal van de animo gevonden hebben. Ergens wel of geen zin in hebben is een gemoedstoestand die zich tot nu toe uiterst weerbarstig heeft betoond tegen farmacologische ingrepen. Neem verslaving. Of het nu gaat om alcohol, drugs, sigaretten of eten, er bestaat geen pilletje dat de zin in die substanties effectief onderdrukt. Een alcoholist kan refusal innemen, maar dat leidt alleen tot misselijkheid bij alcoholconsumptie – de zin in een glaasje blijft recht overeind. Een middel dat (zonder akelige bijwerkingen) de zin in eten dempt zou in een klap een eind maken aan de obesitas-epidemie, maar dat bestaat niet en er is ook geen uitzicht op.

Ergens zin in hebben is vooral het resultaat van eerdere aangename ervaringen die een mens voortstuwen naar meer van hetzelfde. Waarbij het begin helemaal niet leuk hoeft te zijn. Iemand die een gezonder leven wil leiden en zich voorneemt om te gaan hardlopen doet dit aanvankelijk met grote tegenzin, totdat hij op een gegeven moment merkt dat het een prettig gevoel geeft en nog weer later voelt hij zich onprettig, wanneer hij een paar dagen níet heeft hardgelopen. Hij heeft zin gekregen in wat hem eerst moeilijk viel.

De leermechanismes die van toepassing zijn op hardlopen, pianospelen, boeken lezen of wat voor hobby dan ook en die resulteren in ‘er zin in hebben’, gelden niet voor seks. Tegelijkertijd onttrekt seks zich ook aan de simpele wetmatigheden die gelden voor zuiver biologische behoeftes aan zuurstof, eten, drinken, warmte, pijnvermijding. Die constante behoeftes kunnen worden bevredigd zonder haperingen op motivatiegebied. Met seks ligt het radicaal anders: iets wat eerst zeer belonend was, bijna tot verslavingsniveau aan toe, verliest in de loop der tijd zijn aantrekkingskracht. Althans voor vrouwen, mannen hebben notoir veel minder last van geen zin in seks.

Misschien zijn mannen wel geschikter voor de monogamie dan vrouwen.

Ongeveer 30 procent van de vrouwen tussen de 20 en de 60 lijdt in meer of mindere mate aan HSDD (hypoactive sexual drive disorder), een syndroom waarvoor een plaatsje is ingeruimd in de nieuwe DSM-V (het handboek van psychiatrische stoornissen). Een gigantische afzetmarkt voor lybrido! Je kunt je afvragen hoe abnormaal die vrouwen zijn. Misschien vinden ze seks met dezelfde persoon op den duur gewoon een beetje saai. Dat mannen daar minder last van hebben zou betekenen dat mannen eigenlijk veel beter zijn toegerust voor de monogamie dan vrouwen.

Van mannen wordt beweerd dat ze promiscuer zijn dan vrouwen (het evolutionaire verhaal van de rondsproeiende gratis zaadjes versus de schaarse, dure eicellen), maar in de praktijk tomen de meeste huisvaders hun promiscue lusten in en zijn ze prima tevreden met drie, vier keer in de week reguliere seks met hun wettige echtgenote. Een frequentie die voor de meeste vrouwen te hoog gegrepen is. Dus wordt het compromissen sluiten en krijgen vrouwen de schuld van ‘te weinig zin’. Toch denk ik dat er in het algemeen weinig mis is met het vrouwelijk libido. Het zit alleen anders in elkaar dan dat van mannen. Vrouwen hebben niet zozeer zin in seks als zodanig, als wel zin in een persoon. Een nieuwe man met alle duistere gevaren en afstandsoverbruggende intimiteit van dien zou wonderen doen voor de opwinding. Tijdelijk dan, want de effecten van nieuwheid nemen snel af, iets wat vrouwen weten en reden waarom zij op hun beurt afzien van promiscuïteit.

Het mannelijke seksprobleem is te vergelijken met iemand die naar sneeuw op het beeld van zijn tv zit te kijken. Hij roept een monteur erbij (een viagrapilletje) en het zaakje marcheert weer. Een vrouw die geen zin in seks heeft zit naar een saai tv-programma te kijken. Een monteur erbij roepen (lybrido slikken) zal weinig uithalen. Ze moet dan naar een ander kanaal zappen of het programma opwaarderen, dat wil zeggen: zin maken.

Drie dagen rondgesjouwd in Istanboel en geen vrouw gesproken. Wel gezien natuurlijk. In een miljoenenstad lopen er vanzelf miljoenen vrouwen op straat. In zeer uiteenlopende outfits. De boerka was eigenlijk het enige wat daar ontbrak in het vrouwelijk kledingspectrum dat loopt van lange, zwarte gewaden, afgetopt door een sluier met een spleet voor de ogen, tot aan korte rokjes, hoge hakken, al dan niet met hoofddoek. Heel populair waren de regenjassen. In etalages stonden formaties van zes of zeven poppen, van hoofd tot voeten gehuld in een sjieke regenjas, en op straat zag je ze ook overal. Geen vormeloze gevallen (die droegen alleen oude vrouwen), maar elegante, strak getailleerde robe-manteaux van stevige, vaak glimmende stof, dicht geknoopt van kin tot enkel.

Mode is per definitie irrationeel, maar legt ook altijd een statement af. De mens en in het bijzonder de vrouw wil de buitenwereld met haar kleding iets meedelen over haar innerlijk leven. Wat die boodschap precies inhoudt blijft gissen. Een simpele invuloefening is het in ieder geval niet, want in Groot-Brittannië luidt de kledingcode voor vrouwen in het uitgaansleven ‘zo onbedekt mogelijk’, wat conform de feministische doctrine in het geheel niet moet worden opgevat als een uitnodiging voor handtastelijkheid. Gevolg is wel dat die vrouwen bij temperaturen rond het vriespunt staan te vernikkelen op de stoep voor de cafés, maar een jas aantrekken is kennelijk not done. In Istanboel daarentegen, waar het behoorlijk warm kan worden, sluiten vrouwen zich op in scherp gesneden regenjassen als een kip in cellofaanverpakking. Trendy of religieus gedreven? Van allebei een beetje waarschijnlijk.

Zowel de Britse als de Turkse vrouwen leggen een absoluut dédain voor het klimaat aan de dag en dat heeft een lichtelijk intimiderend effect. Hoe houden ze het vol en waarom dat masochisme? Het past mij als buitenstaander niet om cultuurcentristische kritiek op die mode los te laten, maar bij het zoveelste flanerende stelletje dat bestaat uit een geregenjaste, gehoofddoekte vrouw en een man blootshoofds in overhemd met korte mouwen denk ik toch onwillekeurig dat het niet helemaal eerlijk geregeld is.

Istanboel is een enorme metropool, waar ongetwijfeld alle denkbare, grootstedelijke poelen des verderfs te vinden zullen zijn, maar de seksesegregatie gaat heel ver. De regenjassen die het straatbeeld overheersen fungeren als een soort cocon. Je ziet meisjes en jonge vrouwen in groepsverband gezellig geiten met elkaar, thee drinken of kleine kinderen met zich meevoeren. Je ziet stelletjes. Je ziet gezinnen of grotere families. En verder niet. Er staan geen vrouwen achter de toonbank in winkels (behalve misschien bij de regenjasafdeling – daar ben ik niet geweest), geen vrouwen met handeltjes op straat, geen vrouwelijke taxichauffeurs of trambestuurders en geen serveersters. Vooral dat laatste is opmerkelijk in een stad met zo veel horeca. Voor elk restaurant staan mannen buiten klanten te werven en binnen opereert standaard een zwerm obers. Geen vrouw te bekennen in de dienstensector, behalve dan achter de kassa van het museum of als suppoost.

Schijnintimiteit tot stand brengen zou slecht afstralen op de vrouwelijke deugdzaamheid.

Ik kan wel een reden bedenken waarom dat zo ligt: het verkopen van dingen (of dit nu maaltijden of spullen zijn) wordt op een heel persoonlijke manier aangepakt. Vanuit westers oogpunt: opdringerig. De verkoper of ober probeert altijd een relatie aan te gaan met potentiële klanten om hun iets te slijten. Dit soort schijnintimiteit tot stand brengen zou slecht afstralen op de vrouwelijke deugdzaamheid. Dus wordt de hele sector laagbetaald werk dat contact met onbekenden vergt taboe verklaard voor vrouwen.

Turkije is een modern land dat met het percentage vrouwelijke hoogleraren hoger scoort dan Nederland. Een sieraad voor de emancipatie. Hier geen miezerige discussies over falende vrouwen met deeltijdbaantjes. Maar hoe de meerderheid van ongeschoolde of laagopgeleide vrouwen dan wél aan een eigen inkomen moet komen is een raadsel, als de detailhandel en de horeca strikt voor mannen zijn gereserveerd. In sweat shops achter gordijnen in de kledingindustrie? Ergens waar ze niet zichtbaar zijn in ieder geval. Nu ik erover nadenk valt mij toch een vrouw in met wie we gesproken hebben: de receptioniste van het hotel. De balie was niet parterre, maar uit het zicht op de eerste verdieping. Ze was jong, mooi, vriendelijk en zakelijk. Klantwerving was niet nodig, want we hadden van te voren betaald. Ze droeg geen regenjas.