Laatst kocht ik het boekje Waarom? Daarom! van Roué Verveer over Surinaams opvoeden, omdat ik hem wel eens op tv had gezien met een behoorlijk grappige cabaretsketch hierover. Het boek biedt niet veel extra bovenop deze cabaret routine, maar blijft het lezen waard, omdat Verveer geestig de draak steekt met de verschillen tussen de Nederlandse en de Surinaamse opvoedstijl en een paar sterke voorbeelden bij de hand heeft. In Nederland zit het kind op een troon met zijn ouders aan zijn voeten, in Suriname is het precies andersom – daar komt het op neer. De tegenstelling tussen een autoritair en een laisser faire regime laat zich makkelijk satirisch uitvergroten en Sheila Sitalsing (ook opgegroeid in Suriname) borduurde hier in het Volkskrant Magazine luchtig op voort. Strekking: de autoritaire aanpak in Suriname waar wel eens een tik valt, is zo gek nog niet vergeleken met halfzachte Nederlandse ouders die met alle geweld vriendjes met hun kinderen willen zijn.

Van Verveers boekje heb ik nog geen enkele recensie gelezen, en zeker geen furieuze, maar Sitalsing kreeg de wind van voren op de Opiniepagina en van de ingezonden-brievenschrijvers. Verontwaardigde deskundigen en burgers brachten kindermishandeling, drugsgebruik, criminaliteit en tienermoeders in stelling om de Surinaamse opvoeding in diskrediet te brengen en wezen er fijntjes op dat de in vrijheid blijheid opgevoede Nederlandse kinderen op de eerste plaats staan van de internationale ranglijst voor geluk. Oftewel: westerse opvoeding rules!

Als kinderen te veel zeggenschap krijgen, snijden ouders zichzelf in de vingers.

Dat was zwaar geschut. Alsof iemand die kanttekeningen plaatst bij de rituele Nederlandse onderhandelingshuishouding meteen een voorstander is van de zwarte pedagogiek. Natuurlijk niet. Zowel Verveer als Sitalsing verwerpen het slaan en het bedreigen van kinderen. Het gaat hun om de vraag wie de baas is. De Surinaamse stijl kun je autoritair noemen, tegenover democratisch hier ten lande, maar voor mij ligt de tegenstelling eerder op het vlak van eenvoud tegenover ingewikkeldheid. Of duidelijkheid tegenover vaagheid. Er bestaat altijd enige wrijving tussen ouderlijke en kinderlijke belangen, die moet worden opgelost. Als kinderen te veel zeggenschap krijgen, snijden ouders zichzelf in de vingers. Beide partijen zijn gebaat bij duidelijkheid en een heldere structuur, met als bonus voor de kinderen: meer vrijheid om binnen de gestelde grenzen hun eigen gang te gaan.

Dat ouders de baas zijn en de regels bepalen (‘Nee, we nemen geen hond’, ‘Speelgoed opruimen, nu!’) is in westerse landen allang niet meer vanzelfsprekend en zeker niet in Nederland, waar iedereen kopschuw is voor autoriteiten. Westerse, hoogopgeleide ouders zijn daardoor veel tijd kwijt om hun kinderen in de gewenste richting te manoeuvreren. Om het regelrechte bevel te vermijden leggen ouders hun kinderen keuzemenu’s voor, zodat die kinderen het idee hebben dat ze zelf beslissen: ‘Wil je nu je tanden poetsen of over vijf minuten? Wil je vanavond worteltjes of spinazie?’ Ook moeten ze erg opletten om het kinderlijke ego niet te kwetsen. Dit kan door het gedrag en niet de persoon af te keuren: ‘Jou vind ik lief, maar dat je je eten op de grond gooit vind ik stinkvervelend.’

Daarnaast moeten ouders meespelen op de grond, supporteren in zwembad en langs de lijn, coachen bij het huiswerk en heel veel oh en ah roepen bij alle verrichtingen. Vanaf een jaar of vier begint het grote onderhandelen. Zeuren, uitleg geven, discussiëren over onbenulligheden waarvan een kind niet en een ouder wel de draagwijdte overziet – het kost allemaal handenvol tijd en als het er op aan komt telt de stem van het kind niet eens mee, want bij echt belangrijke kwesties (kind wil niet dat papa en mama gaan scheiden) wordt er niet naar hem geluisterd. De kindgerichte opvoeding is niet alleen vermoeiend en inefficiënt, maar op een dieper niveau ook nog eens hypocriet.

In China zijn er ouders die het DNA van hun vierjarige kinderen laten opmeten om hun sterke en zwakke eigenschappen in kaart te brengen, zag ik in de interessante tv-serie ‘De volmaakte mens’ van Bas Heijne. Zijn de kinderen muzikaal, atletisch getalenteerd, verlegen of juist dominant? Gedetailleerde achtergrondkennis kan een steuntje in de rug zijn bij de opvoeding. De kans dat een nieuwe Lang Lang aan de aandacht van ouders of autoriteiten ontsnapt wordt daardoor geminimaliseerd en als een kind te bangelijk uit de test naar voren komt, kan het bijtijds in de assertiviteitstraining.

Zo’n DNA-test willen lijkt mij enerzijds vergelijkbaar met de thermometer gebruiken, als buiten alle mussen van het dak vallen. Het is warm. Doet het er dan nog toe of het 38 of 36 graden Celsius is? In plaats van een kind wangslijm af te nemen en een uitdraai te maken van de DNA-sequenties kun je het ook een tijdje nauwkeurig observeren en dan krijg je gauw genoeg in de gaten wat voor type het is. Anderzijds zal de test juist zo veel informatie opleveren dat beoordelaars binnen de kortste keren het spoor volledig bijster raken. Vooral omdat de informatie bijna geheel de vorm van kansen aanneemt: een combinatie van de genen zus & zo geeft 15 procent extra kans op suikerziekte of 10 procent minder op Alzheimer.

Ziektes hebben tenminste in veel gevallen een overzichtelijk aantal genetische markers (niet dat daar veel aan te verhapstukken valt – het efficiëntste wat je als ingreep kunt doen is aborteren), maar zelfs aan een eenduidig kenmerk als lichaamslengte komen al meer dan honderd genen te pas. Laat staan dat ingewikkelde, geestelijke eigenschappen als intelligentie, leiderschapstalent, durf of empathisch vermogen op een combinatie van DNA-sequenties terug te voeren zijn. En wie er toch om vraagt krijgt honderden pagina’s output met duizenden uitspraken over waarschijnlijkheden: een verlengde versie van genencombi huppelepup wijst op 10 procent bovengemiddeld kans om voor het achtste levensjaar ‘Eine kleine Nachtmusik’ vlekkeloos uit te voeren. Je kunt de kleine natuurlijk ook op pianoles doen en rustig afwachten wat ervan komt.

Met een en hetzelfde genenpakket kun je vele kanten op.

Ieder mens heeft een DNA-pakket, dat is een ding wat zeker is. Maar ik zie het toch meer als een trommel met potentie dan als biologische voorbestemming. Dat vinden genetici zelf ook, want de exacte ontcijfering van het menselijk genoom blijkt tien jaar later toch minder belangrijk dan het zich aanvankelijk liet aanzien. Dezelfde genenpakketten in verschillende omstandigheden kunnen verschillen van dag en nacht opleveren. Dat is makkelijk in te zien door jezelf voor te stellen in een andere cultuur, in een andere periode van de geschiedenis. Als ik in de 15de eeuw had geleefd, had ik niet als kloosterzuster theologische verhandelingen geschreven, maar was ik na een carrière als schapenhoedster op m’n twintigste gestorven in het kraambed. Mijn genenpakket leent zich ook uitstekend om in het China van de Culturele Revolutie de boeken af te zweren en braaf op het platteland rijst te verbouwen of in de gevangeniskeuken te werk gesteld te worden. Mijn familie zou ik hopelijk niet verraden, maar als ik gemarteld werd, weet ik dat nog niet zo net.

Het idee dat iets veelvormigs en contextafhankelijks als criminaliteit in het DNA staat geschreven wordt ook allang niet meer door genetici onderschreven (Buikhuisen zat echt op het verkeerde pad). Genen die bijvoorbeeld coderen voor sociopathie worden aangetroffen bij psychopaten die de gruwelijkste misdaden hebben bedreven, maar ook bij CEO’s, hersenchirurgen en gevechtspiloten. En bij de politie, vermoed ik. Waar iemand uiteindelijk terecht komt hangt af van omstandigheden, opvoeding en heel veel toeval. Een DNA-test neemt maar een klein stukje van dat spectrum in beslag. Slangenolie.

Het is mooi als een leider een queeste achter de rug heeft. Een tocht met ontberingen om mee te worstelen en tegenslag om te boven te komen. Per aspera ad astra. Het publiek heeft z’n leiders graag gepokt en gemazeld door een portie ellende, want dat schept een band. Bill Clinton beschikte destijds als presidentskandidaat over een voorbeeldig oorsprong-verhaal: geboren op het platteland van Arkansas in een armoedig gehucht met de voorspellende naam Hope, vader overleden drie maanden voor zijn geboorte, opgegroeid met een alcoholische stiefvader die vrouw en kind sloeg, als tiener gevochten met zijn stiefvader om zijn moeder te verdedigen, naar de universiteit, ontmoet Hillary enzovoort. Hij kreeg er altijd de zalen mee plat.

Iets clintonesks meende ik ook te ontwaren in het Volkskrant-interview met de nieuwe GroenLinks voorman Jesse Klaver (29), waarvan de kop luidde: ‘Dat ik als bastaard werd gezien, heeft me een enorme drive gegeven’. Terwijl ik geen wenkbrauw meer optrek bij ‘fuck dit’ of ‘fuck dat’, tot en met de koning aan toe, trof het woord ‘bastaard’ me toch ineens buitengewoon onaangenaam. Wie zegt zoiets nou over zichzelf of over iemand anders? Bij mijn weten wordt die term alleen nog gebruikt voor honden van gemengd ras en sloeg het woord vroeger vooral op buitenechtelijke afstammelingen van adellijke personen. Vaker was er sprake van ‘onecht kind’ – ook een onplezierige benaming.

Scheldwoorden zijn natuurlijk te pas en te onpas inzetbaar, maar ‘bastaard’ klinkt toch meer als iets wat in een ver verleden achter een kind z’n rug om werd gesmiespeld. Het lijkt me sterk dat in de tweede helft van de jaren tachtig, toen de bommoeders volop bezig waren met hun glorierijke opmars, toen er al gescheiden werd bij de vleet, toen bijstandsmoeders een politieke factor vormden om rekening mee te houden, toen single vrouwen zich konden laten insemineren, toen de Nederlandse vertegenwoordigers bij de VN zich hard maakten voor het opnemen van alternatieve gezinsvormen binnen de definitie van het begrip ‘gezin’, het scheldwoord ‘bastaard’ nog in zwang was.

De katholieke kerk weigert nooit iemand een ticket voor het hiernamaals.

Het is niet leuk voor een kind om geen vader te hebben, los van kwetsende reacties uit de omgeving die het nog erger kunnen maken. Jesse Klaver geeft een opmerkelijk voorbeeld van een onbarmhartige reactie. Hoewel hij niet zo veel op heeft met de kerk als instituut, is hij toch in de kerk getrouwd en wel door een stokoude pater, die hij speciaal hiervoor had opgespoord. Destijds wilden veel pastoors een kind van een alleenstaande moeder niet dopen, maar één pater wilde de kleine Jesse wel dopen en hem wilde Klaver bedanken voor zijn anti-orthodoxie.

Daar zijn ze weer, de hypocriete katholieken. Deze keer halen zij hun neus op voor een ongehuwde moeder en haar in zonde verwekte boreling. Het kan alleen niet kloppen. De katholieke kerk kan veel verweten worden, maar niet dat ze kinderen het sacrament van het doopsel ontzegt. Integendeel, hoe meer kinderen er gedoopt worden, hoe beter. Een kwestie van zieltjes redden. Door de doop wordt de erfzonde afgewassen en krijgt een kind uitzicht op een plaatsje in de hemel. Ongedoopte kinderen kwamen in het voorgeborchte terecht (althans tot 2007, toen de paus dit afschafte). Hoe dan ook, de doop is ongelooflijk belangrijk in de katholieke kerk. Katholieken zorgen dat een kind zo snel mogelijk na de geboorte gedoopt wordt. Sterker, in geval van nood (kind ligt op sterven, huis staat in brand) mogen ook mensen die geen priester zijn met ongewijd water een baby of andere gegadigden dopen. Zelfs kinderen en niet-katholieken mogen een nooddoop uitvoeren.

Priesters die in 1986 weigerden een baby te dopen om de moeder te straffen? Clinton had een overtuigender verhaal.