Hoe fijnmaziger de diagnoses in de psychiatrie, hoe meer de ingewikkelde gevallen buiten de boot vallen. Dat zijn de perverse effecten van marktwerking in de geestelijke gezondheidszorg, volgens psychiater Damiaan Denys in een interview in de Volkskrant. Het is lonender om lichtere patiënten met eenduidige stoornissen te behandelen dan hopeloze patiënten met verschillende diagnoses tegelijk. Correcte toepassing van de wetenschappelijk verantwoorde classificatieprocedures neemt een kwart van de werktijd in beslag en deze bureaucratie gaat ten koste van de zorg zelf.

De noodkreet van Denys kun je opvatten als een pleidooi voor meer menselijkheid in de psychiatrie: minder bureaucratie, minder belang hechten aan het juiste labeltje of aan productiviteit van de instelling en meer oog voor de noden van de individuele patiënt. Volledig empirisch zal de psychiatrie nooit kunnen worden. De psychiater laveert tussen wetenschap en intuïtie. De roep om meer menselijkheid klinkt ook niet voor het eerst. Deze week las ik In Gratitude van Jenny Diski, over haar ervaringen met longkanker (ze overleed afgelopen april) en haar herinneringen aan Doris Lessing door wie Diski als tiener in de jaren zestig in huis is opgenomen.

Doorgaans blijf ik liever uit de buurt van kanker-egodocumenten, maar niet in het geval van Jenny Diski, omdat ze zo’n onvervaarde en onsentimentele manier van schrijven heeft. Ze moet niets hebben van de pathetische strijdmetaforen tegen kanker, en nog veel minder van de marathons en fietswedstrijden tegen kanker, maar van haar laconieke kankeressays gaat een bewonderenswaardige kracht uit. Geen talent voor inschikkelijkheid.

Als het heel slecht met iemand gaat, moet je hem opnemen – dat deden ze dan toch maar in de jaren zestig.

Als kind werd ze mishandeld, ook seksueel, door ouders die niet met geld, niet met alcohol en niet met elkaar konden omgaan. Haar jeugd stond in het teken van volstrekt incompetente ouders, periodes in pleeggezinnen en opvanghuizen. Ze werd verschillende keren van school getrapt, raakte aan de drugs en bouwde door overdoses en zelfmoordpogingen een stevig psychiatrisch cv op. Het verblijf in de inrichtingen deed haar niet speciaal goed. Er werd een hagelschot aan diagnoses op haar losgelaten van borderline persoonlijkheid tot psychotisch, ongetwijfeld minder wetenschappelijk onderbouwd dan tegenwoordig, ze kreeg allerhande platspuitende medicijnen, maar de inrichting bood toch een elementair soort veiligheid. Als het heel slecht met iemand gaat, moet je hem/haar opnemen, ook al is er geen sprake van een precieze diagnose en ook al stemt het kostenplaatje somber – dat deden ze dan toch maar in de jaren zestig. Ze stuurden ingewikkelde gevallen niet terug de straat op met een verwijzing naar eigen kracht of een beroep op eigen netwerk.

Gered worden door Doris Lessing op haar vijftiende was voor Diski geen onverdeeld genoegen. Lessing was zelf een getroebleerde persoonlijkheid die haar oudste twee kinderen in Afrika had achtergelaten en met haar peuterzoon Peter een schrijversleven was begonnen in Engeland. Op suggestie van Peter, een klasgenoot van Jenny, had Lessing zich op een nogal zakelijke manier over haar ontfermd. Veel warmte of moederlijkheid kwam er niet aan te pas, waarbij het de vraag is of Diski daar wel open voor had gestaan, maar toen zij aan Lessing vroeg waar ze heen moest, als Lessing haar niet meer aardig vond, kreeg ze als antwoord een ijskoude brief met een klemmend advies om nooit meer emotionele chantage te plegen.

Waarom precies Lessing die goede daad verrichtte om haar in huis te nemen blijft voor Diski in nevelen gehuld, al bleven ze tot het einde op een ongemakkelijke manier met elkaar omgaan. Mogelijk als psychologische compensatie voor de twee verlaten kinderen. Met Peter liep het slecht af. Die heeft tot z’n dood op zijn 66ste bij zijn moeder thuis gewoond, zonder werk, zonder vrienden, steeds dikker, met alleen tv. Haar eigen zoon heeft Lessing niet kunnen redden, maar voor Diski was een grillige daad van menselijkheid reden voor gemengde dankbaarheid.

Toon een plaatje van een blakende jonge vrouw in een gele bikini. Stel de retorische vraag of je lichaam klaar is voor het strand en geef meteen een suggestie hiervoor: een of ander smerig proteïnedrankje. Deze reclametruc die al wordt toegepast, sinds de allereerste autofabrikant een stoeipoes plaatste op de motorkap van het eerste showmodel, wordt nu verboden in de Londense metro. 378 klachten kwamen binnen en 71.000 mensen tekenden een petitie tegen billboardreclames die ideale lichaamsvormen laten zien. De nieuwe burgemeester Sadiq Khan nam het protest over en kondigde een verbod af. Schoonheid mag niet langer worden ingezet als verleidingsmiddel om (nutteloze) producten aan te schaffen.

Vroeger werden sigaretten aan de man gebracht met plaatjes van een languissante Miss Blanche die weemoedig in de verte staarde, tegenwoordig krijg je er afbeeldingen van verrotte kakementen of aangevreten longen bij, dus de verscherping van de regels past wel in de trend van overheidsgestuurd antihedonisme. Toch gaat het afschaffen van lingeriemodellen die hun lichaam in volle glorie op metrostations etaleren verder dan alleen het promoten van gezondheid. Ineens blijkt de glamourwereld van de advertenties schadelijk voor het geestelijk welbevinden van vrouwen en des te schadelijker voor jonge meisjes die de aanblik van een ideaal geproportioneerd vrouwenlichaam als vernederend ervaren.

Body shaming is de term die hierop losgelaten wordt. De op billboards afgebeelde vrouwen zijn intimiderend in hun niet-realistische schoonheid en de meisjes die ernaar kijken krijgen een rotgevoel over zichzelf, omdat zij er niet zo uitzien en weten dat zij nooit van hun leven aan die standaard zullen kunnen voldoen, ook niet als ze zich bekeren tot het aanbevolen proteïnedrankje. Op dezelfde manier schijnen vrouwen ook depressief te worden, als ze modebladen met anorectische modellen inkijken. De inmiddels tot persona non grata verklaarde gele-bikinivrouw was overigens niet anorectisch en beschikte over een weelderige boezem. Graatmagere Twiggy’s en perfecte zandloperfiguren, al dan niet gefotoshopt, deugen allebei niet, omdat gewone meisjes en vrouwen er beschaamd en onzeker van worden.

Zou er ooit iemand gedacht hebben dat de stoeipoezen hem als rijpe appels in de schoot zouden vallen, wanneer hij eenmaal een T-Ford koetsmodel had aangeschaft? Zou een huisvrouw in de jaren vijftig zich nietswaardig hebben gevoeld bij de aanblik van zo’n stralende, in Dior-jurk gehulde schoonheid die een pak wasmiddel omhoog houdt? Je moet wel heel onnozel van aard zijn om dat soort beelden als een dwingend voorschrift voor je eigen dagelijks leven op te vatten.

Wie depressief wordt van een mooie vrouw in een bikini is te zwak voor het bestaan.

Schoonheidsidealen zijn precies wat het zijn: idealen en per definitie schaars in de werkelijkheid. Je komt ze zelden tegen en als dat toch gebeurt, ligt iedereen in katzwijm van bewondering, want kijk toch eens: het ideaal is vleesgeworden! De bewondering of het geïmponeerd zijn kan ik begrijpen. Schoonheid oogst applaus. Maar psychische schade ondervinden van andermans (-vrouws) schoonheid is ridicuul. Wie zich op zo’n narcistische manier te gronde laat richten is te zwak voor het bestaan. Wie depressief wordt van een mooie vrouw in een bikini kan voortaan wel veilig in de Londense metro reizen, maar nooit naar strand of zwembad, want daar stikt het, in ieder geval vanuit het zelfhatende perspectief, van de oogverblindende meisjes en vrouwen in niets verhullende bikini’s.

Mooie of superslanke vrouwen krijgen van hun minderbedeelde vriendinnen wel eens ‘Ik haat je!’ te horen bij wijze van compliment, waarmee de zelfhaat in regelrechte agressie wordt omgezet. Even onaangenaam als de doorgaande complimentenstroom van hitsige mannen die het nodig vinden om vanzelfsprekendheden te benoemen. ‘Wat ben je mooi!’ zeggen is niet de geëigende manier om indruk te maken op een mooie vrouw.

Hoe minder woorden er worden vuilgemaakt aan (gebrek aan) uiterlijk schoon, hoe beter. Schoonheid is er om een buiging voor te maken of een knipoogje aan te geven en vervolgens gaat iedereen over tot de orde van de dag.