Spring naar inhoud


Inzicht

Beatrijs Ritsema

Het vertalen van Latijnse en Griekse teksten als onderdeel van het eindexamen gymnasium ligt er nu definitief uit, heb ik begrepen. Voortaan geen geworstel meer met verknoopte teksten die zinsnede voor zinsnede uit elkaar gepriegeld moeten worden en vervolgens in het Nederlands binnengetakeld. Het was achteraf gezien een merkwaardige tijdpassering. Laatst kwam ik bij het opruimen van oude dozen nog een paar van die proefwerkblaadjes tegen van vijfentwintig jaar geleden. Als er één ding was wat in ieder geval niet uit het krakkemikkige Nederlands sprak, dan was dat begrip van de tekst. Als een ketellapper was de vertaler bezig geweest om een limousine te demonteren en de stukjes schroot weer aan elkaar te solderen tot een soort karkas. Zo te zien bekommerde ik mij nauwelijks om de betekenis van de tekst, laat staan om stijl of esthetiek, het enige wat me interesseerde was om de buit ongeschonden binnen te krijgen, dat wil zeggen: zonder fouten vertalen wat er staat. Meer hoefde trouwens ook niet.

De vraag is of dit gepuzzel zin heeft in het licht van iemands verdere leven. Het overgrote deel van de mensheid kan natuurlijk een rijk en welbesteed leven leiden zonder dat Plato of Tacitus daar aan te pas komen. Zelfs degenen die zich wel in hun middelbare schooltijd over deze en andere klassieke schrijvers gebogen hebben, doen bijna nooit iets met de opgedane kennis. Zij worden bijvoorbeeld ambtenaar op het ministerie of huisvrouw.

Als het gaat om het scherpen van de geest (oefenen in logisch denken, precisiewerk op de vierkante centimeter, vasthoudendheid in het te lijf gaan van weerbarstige materie), komt er nog wel meer in aanmerking als lesmateriaal behalve de oude Grieken en Romeinen. Waarom zou je gymnasiasten niet aan het Gilgamesj-epos zetten of aan de Bhagavad Gita? Of waarom zou je ze niet vier jaar lang cryptogrammen laten oplossen? Daar krijg je ook een lenige geest van.

Maar puzzeltjes oplossen staat in de huidige onderwijsideologie niet in hoog aanzien. Dat heeft geen nut en is bovendien oppervlakkig. Alles draait om begrip. Want met begrip kun je de diepte in en pas dan is er echt sprake van iets leren. Het afschaffen van de vertaling uit het Grieks of Latijn is dan ook geen niveauverlaging, maar juist een verhoging. De tijd die tot dusver heen ging met het uitpluizen van de finesses van de ablativus absolutus kan nu besteed worden aan de betekenis van Tacitus voor zijn tijdsgewricht (en het onze).

Zelf geef ik niet zoveel om inzicht. Niet omdat het onbelangrijk zou zijn, maar omdat het in de meeste gevallen te hoog gegrepen is als eis. Kan een zestienjarige Plato doorgronden en daar een intelligente discussie over voeren? Als ik me mezelf herinner op die leeftijd, stel ik me daar weinig van voor. Ik had een soort papegaaibegrip van alles wat met filosofie en cultuur te maken had. De Verlichting is een goed voorbeeld. Die kwam uitgebreid en inhoudelijk aan de orde bij geschiedenis en bij de moderne talen, compleet met jaartallen, namen en kenmerkende citaten. Maar wat de Verlichting werkelijk betekende drong toch pas weer jaren later tot me door. Om ideeën goed te kunnen begrijpen heb je blijkbaar leefervaring nodig. Maar dan is het wel handig als de feitelijke kennis (namen, jaartallen) al aanwezig is – het staketsel kleedt zichzelf dan automatisch aan.

Wat zo jammer is van al die onderwijskundige nadruk op inzicht, begrip en zogenaamde diepte is dat het ten koste gaat van de oppervlakkigheid. Voor het VWO-examen hoef je nu geen dertig boeken te lezen, maar slechts acht (en die dan wel goed). Toch heb ik het idee dat veel lezen meer oplevert dan weinig lezen, hoe diep dat weinige ook uitgespit wordt. Saai, dat uitspitten! Je kunt beter aan een nieuw boek beginnen.

Uit het hoofd leren is ook zoiets dat schijnt te wringen met de doelstelling inzicht: het is dom werk en bovendien overbodig, want alles is op CD-ROM beschikbaar. Maar toevallig kunnen kinderen tot een jaar of vijftien wel veel beter uit hun hoofd leren dan volwassenen. Zonde dat al dat potentieel ongebruikt blijft. Je kunt ze beter elke week een gedicht van buiten laten leren dan ze aan tekstanalyse laten doen (wat bedoelt de schrijver met…) Dat ze er niets van begrijpen is niet erg. Dat komt vanzelf wel als de teksten er eenmaal ingeramd zitten.

Artikelen in NRC-column.


0 reacties

Blijf op de hoogte, abonneer je op de RSS feed voor reacties op dit artikel.



Sommige HTML is toegestaan