Prijsvraag

Beatrijs Ritsema

Er bestaat geen vrijheid binnen het onderwijs. Een schooldirectie is niet bij machte om in samenspraak met het lerarenteam koers zus uit te zetten of te kiezen voor onderwijsmethodiek zo, als deze aanpak toevallig niet spoort met de mode van het moment. Wanneer een basisschool bijvoorbeeld kan bogen op zeer goede Cito-scores en tegelijk een klassikaal model toepast, krijgt zo’n school van de onderwijsinspectie toch een slechte aantekening. Hoge Cito-scores goed en wel, maar het is de bedoeling dat er ‘onderwijs op maat’ wordt verstrekt. Zo niet, volgt onverbiddelijk een standje.

De afgelopen dertig jaar heeft de ene ideologische golf na de andere het onderwijs overspoeld, waardoor vooral de leraren suf gebeukt zijn, omdat zij voortdurend alles opnieuw moesten inrichten. Voor de leerlingen maakt het niet uit, want die zitten gewoon in het systeem van de dag en weten niet beter. Het onderwijsduo Hermans en Adelmund heeft nu een prijsvraag uitgeschreven onder het motto ‘Denk mee met OC&W’ voor nog meer vernieuwingen. Geïnteresseerde burgers, belanghebbenden in het onderwijsveld, iedereen kan met een plan voor de ideale school meedingen naar een prijs van f 100.000. Op het ministerie zelf blijft de ideeënbus kennelijk leeg. Terwijl de ministers hun beste idee allang geventileerd hebben: ‘Geef scholen meer vrijheid’! Dan hoef je als ministerie verder niets meer te doen, want gegeven de eindtermen en de financiële randvoorwaarden is elke school uitstekend in staat zijn eigen ideologische koers te bepalen.

Op dit moment zijn alle scholen hetzelfde. Wie een gids voor het middelbaar onderwijs doorbladert op zoek naar een geschikte school voor z’n twaalfjarige, stuit steeds op gelijkluidende mantra’s: onderwijs-op-maat, computers, zelfstandig werken, excursies. Overal gebeurt hetzelfde op dezelfde manier. Dat kan ook moeilijk anders, omdat het ministerie de onderwijsdoelen zo gespecificeerd heeft dat zelfs het aantal door de leerlingen te produceren cross-disciplinaire werkstukken in de wet is vastgelegd.

Waar bemoeien ze zich mee? Er zijn tientallen manieren om kennis op te doen, maar een school is in de huidige opzet niet gerechtigd om te zeggen: ach die in elkaar geflanste, van Internet gedownloade, overbodig geïllusteerde werkstukjes over de anacondastand in Brazilië hoeven van ons niet, we laten de leerlingen klimaatzones en topografie uit hun hoofd leren.

Uit het hoofd leren staat al dertig jaar in laag aanzien. Het geldt als een domme bezigheid die los staat van, misschien zelfs contraproductief werkt voor ‘het verwerven van inzicht’, hoofddoel van het onderwijs. Mijn eigen leerervaringen zijn radicaal anders. Hoe meer ik uit mijn hoofd kende (bijvoorbeeld woordjes of verbuigingen in vreemde talen, jaartallen, namen, feiten), hoe meer inzicht. Voor ‘moeilijker’ vakken, waarvoor ik nauwelijks motivatie had om er inzicht in te verwerven, werd ik gered door de dwang om dingen uit mijn hoofd te leren. Pas maar gewoon in situaties van het type X formule Y toe, dan kan er niets misgaan. Wanneer iemand suffe ezelsbruggetjes toepast in het rekenen met breuken of klakkeloos de regels volgt bij het oplossen van natuurkunde-sommen, kan toch als onverwachte toegift het inzicht doorbreken. Plotseling doorzie je de betekenis van stom uit het hoofd geleerde formules en dringt zich overzicht en samenhang op. Of niet natuurlijk, maar dan heb je door het vlijtig uit je hoofd leren toch nog een 7min voor het proefwerk. Het is waardevoller één gedicht uit het hoofd te kennen dan tien gedichten van je eigen mening te voorzien.

Het geheugen is het doelmatigste instrument om inzicht te verwerven. De saaiheid van het memoriseren als onderwijsmethode wordt gecompenseerd door een ongelooflijke tijdwinst voor leerlingen en leraren, vergeleken bij het uitvoeren van sprokkel-je-eigen-informatie-bij-elkaar-opdrachten. Er moeten schooldirecties, leraren, ouders bestaan die een beetje deze richting op denken. Zo origineel ben ik niet. Maar ook in de nieuw aangekondigde schoolvrijheid zullen ze er wel weer niet aan te pas komen. Te buitenissig voor dit onderwijsklimaat.