Integer

Beatrijs Ritsema

Kennelijk hoor ik ook bij de ‘lagere burgerij’, want ik heb met veel plezier naar Youp van ’t Hek in Zomergasten gekeken. Als je Youp van ’t Hek leuk vindt, dan heb je jezelf flink verdacht gemaakt bij Wilfred Takken die in deze krant de Youp-avond voorbeschouwde en met deze kwalificatie voor de dag kwam. Waar deed die term me toch aan denken? Ik herinner me marxismescholingen in de jaren zeventig, waar teksten van Engels en Lenin werden bestudeerd. Spitsburger, lagere burgerij en klassenvijand waren zo’n beetje synoniemen voor hetzelfde: benepen middenstanders en klerken die zich geheel ten onrechte verheven achtten boven het proletariaat. Maar de marxistische klassen-indeling met het bijbehorende valse of echte bewustzijn is vervaagd en wie nu nog smalend spreekt over lagere burgerij kan maar één ding bedoelen: plat en ordinair.

Youp van ’t Hek is ordinair (en grof en smakeloos) en wie hem leuk vindt ook. Tjonge, wat ben ik blij dat ik bij de ordinaire types hoor, want in het andere kamp, dat ik gemakshalve maar even het kamp der verhevenen van geest noem, gaat het er pas echt ellendig aan toe. Het trefwoord luidt daar ‘integer’. Als een film, een boek of een tv-programma integer is gemaakt, dan weet je dat het op sensatie gerichte onderwerp druipt van de goede smaak. De maker heeft het niet ordinair aangepakt, maar met respect voor alle betrokkenen. Niemand hoeft zich gekwetst te voelen, er zijn ook zeker geen dieren misbruikt, er is slechts iets bespreekbaar gemaakt.

Documentairemaker Roy Dames is volgens diverse voorbeschouwers integer te werk gegaan in zijn serie over sterven en dood van een verstandelijk gehandicapte vrouw. In Vrij Nederland bevestigde EO-chef Arjan Lock dat de dood van deze aan kanker lijdende vrouw op natuurlijke wijze in het verhaal past en daarom natuurlijk moest worden uitgezonden. Het woord ‘integer’ moet mensen over de drempel halen om dit schouwspel aan te zien. Integriteit vormt ook de waterscheiding tussen serieuze mensen en de meer ordinaire figuren die bijvoorbeeld naar Sex voor de Buch kijken. Het laatste is het toppunt van wansmaak, het eerste een vorm van volksverheffing.

Ik zie nauwelijks verschil tussen beide programma’s en als ik gedwongen werd een keus te maken, zou ik Sex voor de Buch nemen (al is dat geloof ik al weer van het scherm verdwenen), omdat er daar tenminste nog wat te lachen viel, iets waar je bij de aanblik van een stervende geeestelijk gehandicapte vrouw niet op hoeft te rekenen. Dat allerlei sensatie op de televisie wordt gebracht, kan ik wel begrijpen, maar waarom zou integriteit de sensatie acceptabel maken? Ik kan maar niet bedenken wat de functie van doodgaan op tv zou kunnen zijn, of het doodgaan nu integer of juist ordinair in beeld wordt gebracht. EO-chef-informatie Arjan Lock daarentegen heeft er uitgesproken ideeën over. Behalve het algemene cliché dat de dingen nu eenmaal bespreekbaar moeten zijn, zegt hij over het gefilmde sterven van Fien: ‘Heel ontroerend. Je móét er wel over nadenken hoe het jezelf zal vergaan. Als dat geen goede functie is, weet ik het niet meer.’

Waar de mensen in de Middeleeuwen genoeg hadden aan een een klein schedeltje in de hoek van een schilderij als memento mori, moet nu het paardenmiddel van een integer gefilmd stervensproces in stelling worden gebracht om mensen tot bezinning over hun eigen dood te brengen. Over dikhuidigheid gesproken. Iemand die zulke zware prikkels behoeft, zal vast ook geen hoge kwaliteit zelfreflectie afleveren. Niet dat dat overigens een hoge prioriteit heeft. Er is geen enkele winst te behalen bij het speculeren over hoe het je zal vergaan, als de dood eenmaal nabij is. Je hebt het weliswaar op de tv gezien, maar als het jezelf betreft, is het toch weer anders. Andere ziekte, andere omstandigheden, andere hoofdrolspeler. Met de instelling ‘dat zien we wel als het zo ver is’ kom je even ver. Doodgaan is een van de weinige dingen, waarop je je niet geestelijk hoeft voor te bereiden. Het is geen examen waarvoor je kunt zakken. Iedereen kan het op elk moment, alsof hij ervoor in de wieg is gelegd.

Een vrouw hoeft geen bevalling op tv gezien te hebben om zelf een kind te kunnen baren. Je hoeft geen programma’s over akelige ziektes, laat staan over bloederige operaties gezien te hebben om aan het ziek- of sterfbed van een vriend of familielid te zitten en daar ondersteunend gedrag te vertonen, zoals normale vrienden en familieleden dat doen.

De dood van de een kan niet ter verheffing van de ander worden aangewend. Zeker niet door een derde met een snorrende camera. Elke integriteit verkeert dan in sensatiezucht.