Dood is fout, wit is fout, man is fout

De Libris-prijs 2016 ging onlangs naar Connie Palmen voor haar alom geprezen boek Jij zegt het. In de afgelopen twintig jaar was dat pas de tweede keer dat een vrouw deze onderscheiding kreeg. Als je twintig keer achter elkaar een munt opgooit, is het onbestaanbaar dat je achttien keer kop en twee keer munt krijgt – zie je wel dat er nog steeds sprake is van systematische achterstelling van vrouwen in de literatuur, luidt de conclusie in feministische kringen. Jannah Loontjes die jarenlang in het bestuur zat van de Anna Bijns Stichting (ter bevordering van de vrouwelijke stem) stelde in een opiniestuk in de NRC vast dat de literatuur is achtergebleven in het masculiene tijdperk en wond zich op dat dit mannen niets kon schelen. Misschien komt dat gebrek aan enthousiasme voor de goede zaak wel door de historische analyse die Loontjes erop loslaat: ‘Eeuwenlang werden boeken vooral door en voor meneren geschreven, over zaken door mannen gedacht of gedaan.’

Alleen al de laatdunkende term ‘meneren’ laat doorschemeren dat de hele literatuurgeschiedenis niets van waarde heeft opgeleverd, voordat Anja Meulenbelt (geen benepen ‘mevrouw’, maar gewoon een vrouw) met De schaamte voorbij aan kwam zetten. ‘Meneren’ schreven boeken voor andere ‘meneren’ vanuit hun beperkte mannelijke blik over hun beperkte mannelijke daden als generaal, politicus of investeringsbankier. In het geciteerde zinnetje wordt al het venijn samengebald, waarmee in vooruitstrevende, letterenfaculteiten geprotesteerd wordt tegen de ‘canon van dode, witte, mannen’.

Dat de literaire canon grotendeels boeken van mannen bevat valt niet te ontkennen, al figureren er op die canon genoeg vrouwelijke literaire zwaargewichten (Jane Austen, George Eliot, de gezusters Brontë, Nora Zeale Hurston, Hadewych) voor jarenlang leesplezier. Het is de stupiditeit van de aantijging ‘door en voor mannen’ die zowel wanhopig als razend maakt. Schreef Couperus Eline Vere soms vanuit een mannelijk perspectief met een mannelijke doelgroep voor ogen? Net als tegenwoordig lazen in de 19de en 20ste eeuw relatief meer vrouwen romans dan mannen. Dat deden vrouwen niet om zichzelf te kwellen met dorre verhandelingen over politiek en economie.

Universaliteit, traditioneel het onderscheidende kenmerk van goede literatuur, is een verdacht begrip geworden.

Juist romanschrijvers zijn geïnteresseerd in psychologie, persoonlijke betrekkingen, de ontwikkeling van een individu, familieconflicten, wraak, tragiek, enfin zaken die door sommigen tot het vrouwelijke domein worden gerekend, maar die in werkelijkheid bij het universeel menselijke horen. De romans van Dickens, Theodor Fontane (Effi Briest), Tolstoi, Henry James of, in deze tijd, Jonathan Franzen en Jeffrey Eugenides gaan over de persoonlijke werdegang van zowel mannen als vrouwen, én ze spelen zich af in een wereld, waar nog meer aan de hand is dan alleen persoonlijke beslommeringen en waar vrouwen ook graag kennis van nemen. De schrijvers worden niet gewaardeerd omdat het briljante mannen zijn, maar omdat ze iets van universele waarde hebben mede te delen aan een universeel publiek.

Universaliteit, traditioneel het onderscheidende kenmerk van goede literatuur, is een verdacht begrip geworden om geen andere reden dan dat bijzondere boeken in het verleden vaak door ‘meneren’ zijn geschreven. In deze manier van denken gaat het niet meer om de kwaliteit of de inhoud van het boek, maar alleen om demografische kenmerken van de schrijver: dood is fout, wit is fout, man is fout. Nu ja, man is fout, zodra hij de hem toegemeten 50 procent van wat dan ook overschrijdt. Dit is het terrein van de ‘Lezeres des vaderlands’. Die houdt zich op haar blog bezig met incriminerende statistieken over ruimte in de boekenbijlages voor vrouwelijke en mannelijke schrijvers, tabellen van mannelijke en vrouwelijke recensenten die te veel of juist te weinig schrijven over dezelfde dan wel de andere sekse. Een volstrekt oninteressante boekhouding. Als ik een tabel wil bestuderen, kan ik wel een pdf van het CBS downloaden. Uit niets van dat blog blijkt dat die Lezeres des vaderlands zelf wel eens een boek leest.