Therapeutische pretenties

Beatrijs Ritsema

Steeds meer mensen vervoegen zich bij therapeuten of Riaggs om hulp te krijgen voor psychische nood. Tussen 1985 en 1995 is de hulpvraag verdrievoudigd tot een half miljoen klanten per jaar, las ik in de Volkskrant. Hoe deze toename geïnterpreteerd moet worden, is niet helemaal duidelijk. Kunnen mensen minder tegen een stootje dan vroeger? Drukt de plicht tot gelukkig zijn te zwaar op hun schouders? Heeft het te maken met individualisering, waardoor sociale verbanden steeds meer gericht raken op plezier, terwijl al het onaangename wordt weggeduwd naar professionele vangnetten? Het is allemaal mogelijk, maar één ding staat vast: de schaamte om 'bij een therapeut te lopen' is praktisch verdwenen. Anders zouden die wachtkamers niet zo uitpuilen.

Maar volgens psychiater A. van Dantzig is het nog lang niet genoeg. In datzelfde Volkskrant-artikel kwam zijn ook elders al verkondigde stelling ter sprake dat we naar analogie van het schoolarts-onderzoek zouden moeten toewerken naar een regelmatige psychische onderhoudsbeurt voor alle kinderen. Dit om geestelijke storingen zo snel mogelijk op te sporen. 60 % van de psychiaters en therapeuten was het hiermee eens, blijkens een enqute van bureau Inter/View over deze en andere stellingen.

Deze mensen zeggen ja tegen hun broodwinning – tot zover niets nieuws. Wat desondanks verbaast is de achteloosheid waarmee de metafoor van de psychische check-up wordt omarmd. De schoolarts die in vijf minuten lengte en gewicht opmeet, naar de longen luistert en de stand van de ruggegraat controleert, krijgt een nieuwe collega: de kindervorser, die in vijf minuten een kind doorlicht op depressie, schizoïde aanleg, psychopathische grondtonen en borderline-symptomen.

Het idee van Van Dantzig is dat je psychische problemen in de kiem kunt smoren, als je er maar vroeg bij bent, net zoals bij TBC of kanker. Blijkbaar gaat hij ervan uit dat de wordingsgeschiedenis van psychische stoornissen een zelfde patroon laat zien als die van lichamelijke ziekten. Een arts detecteert een link knobbeltje en snijdt het eruit voor de metastase plaatsvindt. Een therapeut detecteert de een of andere vorm van psychisch disfunctioneren en met slechts een korte therapie weet hij een toekomstige geestelijke totaal-ontsporing te voorkomen.

Deze zienswijze heeft niet alleen niets met de werkelijkheid te maken, ze getuigt bovendien van een onverteerbare hoogmoed. Zware psychische stoornissen als manische depressie en schizofrenie onttrekken zich aan preventie, omdat niet bekend is wat de alleereerste symptomen zijn. En voor zover dat in retrospectief wel aanwijsbaar is, geldt altijd dat andere kinderen daar ook wel eens last van hadden. Je kunt nooit voorspellen (in tegenstelling tot TBC in het beginstadium) hoe een bepaald kind met een psychische storing er tien jaar later aan toe zal zijn.

Maar als Van Dantzig zegt dat hij kinderen wil laten checken op 'geestelijke storingen' bedoelt hij natuurlijk niet dat hij op zoek is naar endogene geestelijke storingen. Dat hoeft ook niet, want die categorie is allang onder de pannen. Daar hebben de ouders zelf wel voor gezorgd. Als je kind autistisch is of niet in staat tot concentratie, hyperactief, extreem faalangstig of dyslectisch of sociaal geïnhibeerd, heb je echt geen buitenstaander nodig die een checklist afwerkt. Die kinderen lopen al bij de jeugdafdeling van het Riagg of anders hebben hun onderwijzers hen al naar het speciaal onderwijs verwezen.

Van Dantzig heeft exogene geestelijke storingen op het oog, trauma's door invloeden van buiten. En dan niet de storingen die het gevolg zijn van de gangbare klappen die het leven uitdeelt aan kinderen, zoals de dood van grootouders, de dood van een huisdier, verhuizen naar een andere stad, scheiding van de ouders of ruzie met je beste vriendje. Hoe hevig zo'n gebeurtenis ook kan aankomen in het leven van een kind, ik dacht niet dat Van Dantzig deze trauma's routinematig wil therapeutiseren. Daar is geen noodzaak toe, omdat kinderen ook uit zichzelf met steun van hun omgeving zo'n klap te boven kunnen komen. Zelfs een kind van wie een ouder doodgaat heeft niet altijd vanzelfsprekend professionele hulp nodig.

Waar is het hem wel om te doen? Om incest en mishandeling natuurlijk, de twee modieuze superdemonen waar alles voor moet wijken. Van Dantzig zegt het ronduit: 'wij hebben de plicht de geestelijke gezondheidszorg te laten kijken achter de heilige voordeur van het gezin.'

Incest en mishandeling vallen onder criminaliteit, evenals drugshandel en vergunningsloos vuurwapenbezit. Wie zich aan incest te buiten gaat of z'n kind het ziekenhuis in slaat pleegt strafbare handelingen. Het hele Nederlandse volk zou schande roepen, als het de politie toegestaan was om willekeurige voorbijgangers aan te houden en te fouilleren op illegale handelswaar en wapentuig. Waarom zou dat met het speurwerk naar incest en mishandeling anders liggen? Waarom moeten honderdduizenden kinderen met wie niets bijzonders aan de hand is periodiek doorgezaagd worden over de vraag of hun ouders zich wel helemaal kosher gedragen? Want in zulke specifieke termen zal de check-up verwoord moeten worden; houd je het vager en ga je af op 'signalen' dan loop je als diagnostiserend therapeut de kans allerlei kinderen op te vissen die net een periode van schuldbewuste contactgestoordheid doormaken, omdat ze het zich zo aantrekken dat ze op hun hamster zijn gaan zitten.

Het idee van de psychische check-up vervult me met des te meer afkeer vanwege de pretentie dat de therapeut de beoogde loodzware feiten wel boven water kan krijgen. Zelfs in kitschy tv-films gaan er weken van vertrouwen winnen overheen, voordat een vermoedelijk incest-kind de loyaliteit met de misdadige ouder verbreekt en tot verraad overgaat.

Ja hoor, het screenen van een miljoenenkoppige kinderpopulatie lijkt een prima instrument ter preventie van de mishandeling en incest, waar enkele honderden kinderen onder lijden. Prettig ook voor de sociale omgeving van zo'n kind. Die kunnen hun ogen met een gerust hart sluiten voor de rotzooi. Het kind wordt toch regelmatig psychisch gescreend? Er waakt toch ergens een goedbetaalde therapeut?