Studenten in Utrecht en Amsterdam protesteerden vorige week tegen de dreigende bezuinigingen in het onderwijs, vooral tegen mogelijke afschaffing van de studiefinanciering. Op dit moment krijgen uitwonende studenten gedurende maximaal zes jaar 3000 euro per jaar (thuiswonenden 1000 euro) bij wijze van tegemoetkoming van de staat. Met de zogenaamde stufi kan een student in de verste verte niet rondkomen, maar oké, het legt in ieder geval een basis, en de rest kan aangevuld worden door ouders, door bijbaantjes of door een lening te sluiten. Studenten combineren altijd verschillende inkomstenbronnen, waarbij ze een sterke voorkeur aan de dag leggen voor gratis geld van ouders en anders een bijbaantje. De afkeer van lenen is zo groot dat je zou kunnen spreken van een collectieve leenangst.

Afschaffing van de studiefinanciering zou de staat ongeveer een miljard opleveren. Het enige wat studenten dan nog over zouden houden aan tegemoetkomingen is de OV-kaart, die toch al uitgekleed was omdat er gekozen moet worden tussen ofwel vrij reizen in het weekend, ofwel doordeweeks. Voor de rest zouden studenten opgescheept komen te zitten met een enorme studieschuld, waar de studentenbond natuurlijk tegen protesteert.

De PvdA bij monde van Wouter Bos geeft als argument voor afschaffing dat het geen pas geeft dat de slager en de bakker meebetalen aan de opleiding van de notaris en de arts die later veel meer gaan verdienen. Dat klinkt redelijk, al hangt het er maar vanaf wat je precies tegen wat wegstreept. Je kunt ook aanvoeren dat de stufi het voor de kinderen van de slager en de bakker makkelijker maakt om notaris of arts te worden. Maar het beste argument tegen de basisbeurs komt van de twintiger zonder hoger-onderwijs-opleiding die besluit om een schoenenzaak (een kinderboerderij of een art-filmhuis) te beginnen en ter investering een paar ton bij de bank moet lenen. Waarom moet deze ondernemer in spe alle lasten en verantwoordelijkheden zelf dragen, terwijl de bestuurskunde-student in een gedeeltelijk door de overheid gespreid bedje zonder noemenswaardige financiële kopzorg kan bouwen aan een toekomstige carrière in het management?

Tofik Dibi van GroenLinks wil de stufi handhaven en meent de hoge overheidsuitgaven die hiervoor nodig zijn te kunnen ondervangen door het instellen van een academicibelasting na de studie. Dus: laat mensen gedeeltelijk op overheidskosten studeren en presenteer ze achteraf de rekening voor hun genoten opleiding. Een krankzinnig bureaucratische oplossing, die geen soelaas zal bieden. Tussen academici bestaan grote inkomensverschillen en het is een beetje raar om iemand belastingsgewijs aan te pakken omdat hij de een of andere opleiding heeft gevolgd. Dat klinkt naar: straffen om reden van de cello bespelen of goed met een tennisracket overweg kunnen.

Vergeleken hierbij is de particuliere lening een wonder van eenvoud en eerlijkheid. Zeker als je in aanmerking neemt dat studieleningen zacht zijn met een laag rentepercentage en niet terugbetaald hoeven te worden, zolang de debiteur niet in staat is voldoende inkomen te genereren. Het voordeel van een particuliere studielening is dat studenten zelf de verantwoordelijkheid dragen voor hun voortgang. Als de teller loopt voor je eigen portemonnee ben je allicht geneigd wat meer tempo te maken dan wanneer de kosten voor andermans rekening komen. Ook zullen studenten die lenen sterker letten op de beroepsmogelijkheden na de studie en ze zullen hogere eisen aan de kwaliteit van het onderwijs zelf stellen. Te lichte studierichtingen met te weinig contacturen die te weinig expertise opleveren zullen gemeden worden onder het motto ‘daar gaan we niet voor betalen’.

Het is de taak van de overheid om goed onderwijs aan te bieden en daar voortdurend stevig in te investeren. Ook in de randvoorwaarden van dat onderwijs moet de overheid voorzien. Het is bijvoorbeeld schandalig hoe slecht de woonvoorzieningen geregeld zijn voor studenten in Amsterdam, Utrecht en Leiden. Studenten in deze steden doen er vaak jaren over om een (veel te dure) kamer te vinden. De overheid moet zorgen voor voldoende studentenkamers – de huur kunnen bewoners zelf wel betalen. Zo ligt het met de universiteit zelf ook. Het huis van de wetenschap dat al duur genoeg is voor de gemeenschap om overeind te houden moet er zijn als iets aantrekkelijks om gebruik van te maken. Maar niet op een koopje. Wie terugdeinst uit leenangst neemt noch het hoger onderwijs, noch zijn eigen toekomst serieus.

Jaap Smit, directeur van Slachtofferhulp Nederland, was vorige week in het nieuws met de uitspraak dat grote incidenten te snel als ‘ramp’ werden betiteld. Hij gaf als voorbeeld de vliegtuigcrash van Turkish Airlines van een jaar geleden, waarvoor binnenkort een herdenking wordt georganiseerd. Smit vond het ongeluk daar niet zwaar genoeg voor. Het was verrassend om deze woorden te horen uit de mond van iemand wiens werk bestaat uit verdediging van slachtofferbelangen, maar gelijk heeft hij natuurlijk wel. Bij het vliegongeluk kwamen negen mensen om. Dat is afschuwelijk, zoals elke verkeersdode er een te veel is, maar in het verkeer vallen jaarlijks 750 doden en die groep krijgt niet 75 keer zo veel herdenkingsaandacht.

Met erge incidenten is het wel vaker de vraag wat een gepaste reactie is. Moet je berusten en overgaan tot de orde van de dag omdat shit happens, of moeten er maatregelen komen? In hetzelfde NOS-journaal waar Smit aan het woord kwam zat een ander opmerkelijk nieuwsfeit: de politie had uitgezocht dat een op de drie gevallen van moord & doodslag een gevolg was van huiselijk geweld, twee derde vrouwen en een kwart kinderen. Ik wist niet meteen wat ik hiervan moest denken. Is het aandeel huiselijk geweld in moord & doodslag nu een grof schandaal of is het eerder iets om (voor jezelf persoonlijk) opgelucht over te zijn? Tegen gewapende roofovervallen en rondvliegende kogels van drugscriminelen staan toevallige burgers weerloos, terwijl je met enige oplettendheid er wel voor kunt zorgen zelf niet in een levensverziekende relatie terecht te komen. De strekking van dit nieuwsbericht was in ieder geval dat hulpverleners, politie en scholen in verhoogde staat van paraatheid moesten komen om het huiselijk geweld te keren. Inzetten op preventie door de overheid dus.

Tal van kamervragen vallen onder het hoofdje ‘kapitaliseren op incidenten’. De Partij voor de Dieren is meester in het genre. Er hoeft maar ergens een verwaarloosd paard gesignaleerd te worden of het is weer raak. D66-leider Pechtold kan er ook wat van. Naar aanleiding van het pas verschenen boek Sterven zonder naam (over het treurige levenseinde van de Zangeres zonder Naam) heeft hij vragen gesteld aan minister Hirsch Ballin. Mary Servaes-Beij, eertijds bekend van levensliederen als ‘Mexico’ en ‘Mandolinen in Nicosia’, stierf in 1998 op de gesloten afdeling van een psycho-geriatrisch verpleeghuis. In het boek beschrijft journalist Ben Holthuis met coauteur Frank Wouters haar tragische werdegang na haar afscheid van het publiek en het overlijden van haar man. Ondanks haar miljoenen en ondanks haar wil om niet in een inrichting terecht te komen was de Zangeres, dementerend en al, toch de regie over haar leven kwijt geraakt en deze spijtige gang van zaken neemt Pechtold als zelfverklaard fan hoog op.

Het boek beschrijft hoe de huishoudster en de boekhouder van Servaes haar onder curatele plaatsten, waarbij de een met toestemming van de familie (!) zichzelf als bewindvoerder opwierp. De auteurs suggereren dat een en ander met financiële malversaties gepaard is gegaan. Schandalig hoe een dementerende BN’er aan de aasgieren is overgeleverd! Dat zou verboden moeten worden, meent Pechtold. Hij vergeet hierbij dat andere bewoners van psychogeriatrische instellingen daar ook nooit terecht hadden willen komen en óók de regie over hun leven zijn kwijt geraakt. Dementerenden zijn per definitie niet meer in staat om hun eigen belangen te behartigen. Als ze over een liefdevolle naaste beschikken (partner of kind), kan die zich soms opofferen om het thuiswonen te continueren, maar velen zijn daartoe niet in staat of kunnen het niet volhouden.

Bij ontstentenis van kinderen en andere dichtbije familie, zoals in geval van de Zangeres, is er eenvoudig niet voldoende loyaliteit voorhanden om een dementerende, hoe rijk ook, alleen thuis te laten wonen. Zelfs de beste vriend of vriendin gaat niet al het personeel wat daar voor nodig is screenen, superviseren en controleren. Als de bewindvoerder al niet geneigd is om zichzelf uit te betalen voor zijn diensten, dan zal het particuliere zorgpersoneel wel hier en daar een graantje meepikken. Er is geen manier waarop de overheid kan reguleren dat de wens van dementen wordt gerespecteerd, terwijl ze tegelijk niet worden geplukt. Want ook de overheidstoezichthouder kan corrupt blijken. Het bureaucratische eindstation van de inrichting brengt dan nog het minste kwaad met zich mee.