Theater Carré is altijd een tempel van amusement geweest. Voor uitvoerende artiesten zo ongeveer het hoogst bereikbare podium, chic, met allure en niet zo massaal als een voetbalstadion of veehal. Ik vond het verrassend om te zien hoe weinig de politici die meededen aan het RTL-debat daar detoneerden. De acht lijsttrekkers waren gepositioneerd in een quizachtig decor met ieder hun eigen lessenaartje. Er lag een rode loper, waaroverheen ze om de beurt een entree konden maken voor een individuele ondervraging. Het debat was zorgvuldig georchestreerd met afgepaste, ultrakorte spreektijden, geheel toegespitst op het ontlokken van, al dan niet ingestudeerde, one-liners.

Als je het niet gezien hebt, doet zo’n gelikte enscenering een knieval voor het entertainment vermoeden, het zoveelste bewijs van versimpeling van ingewikkelde kwesties en strakke hoepels waar politici tegenwoordig doorheen moeten springen om aandacht van de kiezers te genereren. Maar zo lag het niet. De acht politici hadden geen last van plankenkoorts, kregen de kans niet om college te geven en slaagden er wonderwel in zichzelf voor het voetlicht te brengen – als volleerde entertainers inderdaad.

Viel er intussen ook nog iets inhoudelijks op te steken van de debatterende heren en een dame? Iets waarvan je zegt: já, dat is de kern van de zaak, zo had ik het nog niet eerder gehoord of bekeken, nu weet ik aan wie ik mijn stem zal geven op 9 juni. Die vraag is lastiger te beantwoorden. Dat komt niet doordat de lijsttrekkers onduidelijk waren of vaagheden debiteerden. Doorgaans was iedereen glashelder en werd er op het scherp van de snede geformuleerd. Het probleem ligt bij de inzet van de verkiezingen: de economie. Eigenlijk gaat het alleen om bezuinigen en herverdelen. Iedereen is het erover eens dat het begrotingstekort moet worden aangepakt omdat het anders misloopt in Nederland, men verschilt alleen van mening over welke bevolkingsgroepen er aangepakt of juist gespaard moeten worden en op welke termijn.

Diverse maatregelen kunnen op tal van manieren sluitend worden beargumenteerd en dat gebeurde dan ook. Het CPB had alle begrotingen doorgerekend en gefiatteerd; de enige hapering deed zich voor bij de PvdA die achteraf gesmokkeld bleek te hebben met het jaar van de Aow-aanpassing, een foutje waar Cohen ruiterlijk zijn excuses voor had aangeboden. Een cijfermatige onderbouwing neemt niet weg dat discussiëren over geld niet de meest tot de verbeelding sprekende vorm van politiek is. Geld en cijfers vormen de ruggengraat van de maatschappij (iets is pas reëel als je het kunt uitrekenen en opmeten), maar economie is spijtig genoeg geen wetenschap. Net als het weer is de economie een open systeem. Voorspellingen op de korte termijn zijn goed te doen, voor de middellange termijn wordt het al moeilijker en voor nog verder in de toekomst klopt er zelden wat van. Onvoorziene gebeurtenissen en ontwikkelingen kunnen een gepland scenario totaal omgooien.

Zelfs in het hier en nu is het moeilijk om vat te krijgen op de economie. Zijn internationale economische problemen als de daling van de euro of het dreigende bankroet van Zuid-Europese landen uiteindelijk niet veel belangrijker voor het Nederlandse welvaartspeil dan specifieke maatregelen als afschaffing van de hypotheekrenteaftrek of het instellen van een fors eigen risico bij de ziektekostenverzekering? Lijsttrekkers profileren zich vurig met betrekkelijk marginale kwesties als vasthouden aan 65 jaar voor de Aow of een verhoging van het belastingtarief voor de hoogste inkomens naar zestig procent, behoud van de studiefinanciering of inkorting van de termijn van de ww-uitkering. Ineens is dit soort gesteggel over portemonneezaken van het allerhoogste belang, terwijl nog niet zo lang geleden alle aandacht uitging naar de door Wilders geagendeerde problemen van integratie en massa-immigratie.

Ideologie heeft plaatsgemaakt voor geld en het politieke bedrijf is terug naar business as usual: verdelingsvraagstukken. De tegenstellingen lijken onverzoenlijk, maar van alle plannen zullen de scherpe randjes weggemasseerd worden in de coalitieonderhandelingen. Niemand heeft echt iets te duchten, want we komen toch weer in het midden uit. Bij zo’n voorspelbare uitslag is het geen wonder dat de entertainmentsfactor in de campagne steeds geprononceerder wordt. Mensen stemmen op een persoon, want die is aansprekender dan geld.

Eigenlijk vond ik dat schandaal rond Jack de Vries groteske onzin. De man had een buitenechtelijke affaire. Nou en? Alsof de meute die hem aan stukken scheurde nooit eens een onverkwikkelijk akkefietje aan de hand heeft gehad. We hebben een jaar of veertig geleden ontrouw, slippertjes, scheve schaatsen en huwelijksbedrog geschrapt uit het Wetboek van strafrecht, zodat mensen konden scheiden zonder een beroep te hoeven doen op de zogenaamde Grote Leugen. Of een huwelijk nu mislukt door algehele verzuring van de betrekkingen of door buiten-de-deur-seks doet uiteindelijk niet ter zake. In een beschaafde maatschappij staan er geen wettelijke sancties op seks tussen wederzijds instemmende volwassenen.
Het is heel eigenaardig dat een staatssecretaris zich geen liefdesaffaire kan permitteren, terwijl in het hele land op alle kantoren dit soort dingen van hoog tot laag voortdurend aan de hand is. Volgens de regels op Defensie had hij z’n relatie bekend moeten maken op de werkplek. Ja, dûh! Alsof geheime, getrouwde minnaars te biecht zouden gaan bij de medezeggenschapsraad. Dan kun je net zo goed meteen een persconferentie geven. Dat De Vries van het CDA is pakte voor hem extra nadelig uit. Zoals bekend verkondigen die lui de bekrompen leer van ‘het gezin als hoeksteen van de maatschappij’ en dit spruitjesgeluid moet een schuinsmarcherende CDA-politicus bekopen met de schandpaal en ontslag. Volgens deze maatstaf zou de privacy van seculiere politici op het gebied van buitenechtelijke verhoudingen wél worden gerespecteerd, omdat zij het volk geen vrome praatjes over het gezin voorhouden. Een rare redenering, want hoe kinderen groeien nu eenmaal altijd op in gezinnen, hetzij in ouderwets ongebroken gezinnen, hetzij met één ouder (al dan niet gescheiden of co-ouderend), hetzij in samengestelde stiefgezinnen, hetzij met lesbische of homo-ouders. Je kunt moeilijk het weeshuis tot hoeksteen van de maatschappij bestempelen. Hoe die gezinnen precies tot stand zijn gekomen valt buiten het bestek van de wet. Sterker nog, geen enkele gezinsvorm mag als zodanig worden gediscrimineerd of ergens van worden uitgesloten – ook niet volgens de opvattingen het CDA. Een overspelige CDA-politicus gedraagt zich bijgevolg niet moreel verwerpelijker dan een overspelige PvdA’er of SP’er.
Enfin, geen enkele politicus blijft natuurlijk gevrijwaard van bemoeienis met het privéleven, want elke nieuwsgierigheid kan te allen tijde worden gerechtvaardigd met een beroep op de voorbeeldfunctie. Politici zijn allang niet meer zomaar mensen met een missie of met hart voor de publieke zaak, die afgerekend worden op hun politieke daden. Ze moeten de burgers ook in hun manier van leven tot voorbeeld strekken. Ze moeten integer zijn en onberispelijk, niet alleen in legaal opzicht, maar als mensch. En als ze afwijken van een of ander zelfgebreid moreel of gezond-leven-ideaal, worden ze meedogenloos ontmaskerd als hypocriete egoïsten en zakkenvullers. De roddeluitgave ‘Binnenhof’, een co-productie van HP/De Tijd en Weekend, neemt een duik in het privéleven van politici en wat blijkt? Het zijn net gewone mensen, die eten en auto rijden, in huizen wonen en boodschappen doen, alcohol drinken en (tsss) roken. Omdat de knipselmap met oudbakken roddels niet voldoende sensationeel materiaal opleverde, werd de inhoud van een paar vuilniszakken zorgvuldig uitgesorteerd en geëxposeerd, alsof we hier te maken hebben met de bewijsstukken voor een lustmoord. Kan het nog abjecter?
Dit alles dient geen enkel journalistiek doel, behalve het inspelen op de nieuwsgierigheid van een cynisch en blasé publiek dat op een infantiele manier gefixeerd is op het persoonlijke en het emotionele. Natuurlijk wil de cynische burger stiekeme foto’s zien van de kinderen van Femke Halsema, natuurlijk wil hij weten wat de overwaarde van de huizen van politici bedraagt om daarna ‘kip ik heb je!’ te kunnen roepen. Politici staan zelf ook te trappelen om mee te doen aan een stompzinnig quizje en twitteren er lustig op los over hun privébesognes. Ook voeren ze hun gezinsleden mee op voor de camera, als dat zo uitkomt. Alles voor de stemmenwinst, nietwaar.
Het kan zijn dat het politici alleen maar om zichzelf gaat (ik geloof het niet). Het kan zijn dat een uitgave als Binnenhof bakken met geld binnensleept. Volgens hoofdredacteur Jan Dijkgraaf is voor het commerciële doel alles geoorloofd, totdat de rechter ingrijpt. Maar het is een vunzige vorm van journalistiek die de beschaving ondermijnt.