Nog niet zo lang geleden – een jaar of vier, vijf, schat ik – werd de nieuwe generatie jongeren met trompetgeschal aangekondigd als superieur aan allen die hen voorgingen. Deze ‘Generatie Einstein’, zoals de aanduiding luidde voor degenen die geboren zijn vanaf 1986, zou niet alleen slimmer zijn dan ouderen, maar ook volledig toegerust op de eisen van de moderne tijd, vooral in de afdeling multitasken. Omdat deze jongeren opgroeiden met google, mobieltjes en sociale media, kunnen zij moeiteloos heen en weer schakelen tussen werk, studie, vertier en sociaal contact, zonder noemenswaardig concentratieverlies. Omdat zij vanaf hun vroegste jeugd rondbanjeren in de virtuele wereld, kunnen ze voor alle vragen en problemen oplossingen vinden. Zelfredzaam, kosmopolitisch en niet voor een kleintje vervaard – laat die Generatie Einstein maar schuiven, de wereld zou nog veel van hen horen.

Spijtig genoeg pakt de werkelijkheid toch weer wat minder rooskleurig uit dan de hooggestemde verwachtingen. Samen met uitzendbedrijf Manpower deed Bureau Motivaction onderzoek naar meningen en zelfbeeld van jongeren en wat bleek? Ongeveer 40 procent zag zichzelf inderdaad als zelfredzaam en ondernemend met een gouden toekomst voor zich, maar een even groot gedeelte voelde zich buitengesloten in een ingewikkelde wereld, waar je zonder diploma niets te betekenen hebt.

Tot zover niets bijzonders. Het is nogal logisch dat iedereen moet investeren in opleidingen en diploma’s. We leven tenslotte al meer dan een halve eeuw in een meritocratie en er is geen denken aan dat wat voor generatie dan ook de gebraden haan zou kunnen uithangen vanwege iets volstrekt arbitrairs als een geboortejaar. Bedenkelijker zijn de verklaringen en analyses die de onderzoekers loslaten op degenen die dreigen af te haken. Deze grenzeloze ‘Generatie Y’ (zoals de einsteintjes ook wel worden betiteld) vindt zichzelf heel bijzonder. Ze stellen zichzelf centraal en zoeken een podium om zich te etaleren. Ze zijn bij uitstek ongeschikt voor dienende beroepen in de sfeer van het onderwijs of de zorg en verdienen liever veel geld in marketing of pr-baantjes. Werk moet leuk zijn en om nuttigheid geven ze geen snars. Slechts drie procent beschikt over de eigenschap plichtsgetrouwheid en slechts vijftien procent over verantwoordelijkheidsgevoel. Help, de jeugd bestaat uit narcistische hedonisten!

In krap vijf jaar is de pendule aldus teruggeslingerd van hoera over die fantastische jongeren naar standaard gemopper over de jeugd van tegenwoordig die niet wil deugen en alleen maar aan zichzelf denkt. Zou de waarheid misschien ook in het brede midden kunnen liggen? Plichtsgevoel en verantwoordelijkheidsbesef zijn typisch van die deugden die zich pas ontwikkelen met het klimmen van de jaren onder druk van de omstandigheden. De punks van de jaren tachtig, de hippies van de jaren zestig, de nozems en de beats van de jaren vijftig gingen geen van allen gebukt onder een zwaar plichtsbesef. Ook de bohémiens en de flappers van de jaren twintig dansten liever nachtenlang de charleston dan zich te gedragen als verantwoordelijke burgers. Die laatste groep maakte het zelfs zo bont dat die the lost generation werd genoemd. Toe maar, een hele generatie naar de filistijnen.

Maar met al die verschillende generaties is het later op geheimzinnige wijze toch nog in orde gekomen. Bohémiens, nozems, hippies en punks werden ouder, stichtten gezinnetjes en kwamen tot het inzicht dat er brood op de plank moest komen en dat er dus een plaatsje op de arbeidsmarkt moest worden gezocht. Of jongeren nu collectief bevangen zijn door weltschmerz, gedreven door mallotige wereldverbeteringsidealen, gefixeerd op particuliere genietingen in de sfeer van seks, drugs en rock ’n roll of zichzelf artiest wanen, er komt een moment dat ze geld nodig hebben bij voorkeur in de vorm van een regelmatig inkomen. In elke aanstormende generatie die het van buiten af gezien over een nieuwe en bedenkelijke boeg lijkt te willen gooien sluimert de spitsburger en als die eenmaal is ontwaakt, komen allerlei beroepssectoren, waarvoor de jeugd eerder de neus ophaalde, ineens wel degelijk in aanmerking. Ook de zorg en ook het onderwijs.

Generaties zijn interessant zolang de leden ervan jong zijn. Naarmate ze verder in leeftijd opschuiven, worden ze vanzelf spitsburgers, net als iedereen. En na hen trappelt de volgende generatie, waarvan nu al te voorspellen valt dat die nog erger zal zijn.

Vorige week publiceerde Trouw een foto van een Israëlisch kunstwerk dat tentoongesteld werd in een galerie in Tel Aviv. Het betrof een levensgroot beeld van voormalig generaal en politicus Ariel Sjaron, in comateuze toestand leunend tegen de kussens van een ziekenhuisbed, in pyjama en aan het infuus. De borst van het kunstwerk beweegt op en neer door middel van een beademingsapparaat. Dit is vanzelfsprekend niet Sjaron zelf – die ligt een eindje verderop al bijna vijf jaar lang in een ziekenhuis te vegeteren na een zwaar herseninfarct -, maar een griezelig natuurgetrouwe replica, een soort wassen beeld. Het kunstobject lijkt zo echt dat zelfs de in de krant afgedrukte foto ervan een foto van een echt mens lijkt. Pas als je de tekst leest die erbij staat, weet je dat je niet naar een foto van Sjaron zelf zit te kijken, maar nog weigeren je ogen dat te geloven.

De bedoeling van dit kunstwerk was overigens om de politieke situatie van Israël te verbeelden: het lichaam leeft, het hart klopt, maar voor de rest zit er geen muziek meer in. Geheel los van de inhoudelijke boodschap die de kunstenaar wil brengen, kun je je afvragen of een beeld van een levend persoon op die manier gebruikt mag worden. Er zit iets in het beeld (en dus ook de foto) dat walging inboezemt en het rare is dat de walging toeneemt als je weet dat het namaak is. Kunst imiteert het leven, dat is genoegzaam bekend, maar niet voor niets staat Madame Tussaud’s wassen-beeldenmuseum helemaal onderaan de statusladder van toeristische culturele attracties. Mensen met culturele belangstelling gaan naar high-brow musea om naar beeldende kunst te kijken, terwijl de lust om je te vergapen aan levensechte replica’s van beroemde mensen meer iets is voor cultuurbarbaren. Een kwestie van smaak versus wansmaak.

Ten faveure van het wassen-beeldconcept kan worden aangevoerd dat personages tenminste in hun stereotiepe fleur worden uitgebeeld. Ze zijn niet geboetseerd in lamme vorm aan de bar hangend of kotsend voor de wc of liggend op hun doodsbed. Zou dat wel gebeuren, bijvoorbeeld onder het mom van pastiche, dan zou het waarschijnlijk wél het stempel echte kunst krijgen (met als onvermijdelijk gevolg dat de hele elite zich er meteen heen zou spoeden). Maar de sculptuur van Sharon is geen pastiche of parodie, het is een exacte nabootsing van zijn actuele persoon in deplorabele omstandigheden. Hooguit klopt de kleur van zijn pyjama niet.
Mensen in coma zien er doorgaans niet heel afschrikwekkend uit. Toch bestaat er een drempel voor het maken van foto’s en filmpjes, omdat comateuzen zelf geen toestemming kunnen verlenen en omdat ze in een beklagenswaardige toestand verkeren. Mensen die om een of andere reden op de foto moeten, willen er doorgaans zo voordelig mogelijk opstaan, tenzij het doel van de foto iets anders is, medelijden opwekken bijvoorbeeld. In dat geval moet de afgebeelde er juist zo zielig mogelijk uitzien. Hoe dan ook, de Sjaronsculptuur heeft helemaal geen medelijden nodig van het publiek, integendeel, de kijkers hebben te maken met een vorm van geëngageerde kunst die iets duidelijk wil maken over politiek. Het lijkt nogal voor de hand te liggen dat hijzelf dat als een schending van zijn privacy en van zijn lichamelijke integriteit zou zien. Sjaron mag dan vegetatief en hersendood zijn, hij ligt nog niet onder de groene zoden en hij is nog niet echt dood. Zo’n quasi-ademend beeld is toch een beetje een verkrachting van de bijna-dode Sjaron.

Waarom boezemt een driedimensionaal exacte kopie van een comateus persoon meer afkeer in dan de persoon zelf in identieke conditie (of desnoods een foto van de persoon zelf)? Omdat de kopie en de nagebootste persoon niet meer van elkaar te onderscheiden zijn. In de film The Invasion of The Bodysnatchers (er zijn veel remakes van) annexeren buitenaardse peulen de lichamen van mensen. Mens en buitenaards wezen zien er aldus precies hetzelfde uit en de mensgeworden peulen gedragen zich ook niet spectaculair buitenaards. Je zou zeggen: wat kan het schelen, zolang het er uitziet als een mens en zich gedraagt als een mens, waarom zou je moeilijk doen? Maar juist het feit dat de twee levensvormen niet van elkaar te onderscheiden zijn voert de horror op tot ongekende hoogte.

Sjarons lichaam is gestolen door een bodysnatcher. Alles voor de kunst natuurlijk, maar moreel verwerpelijk blijft het.