Als je alleen een hamer hebt, gaat alles er op een gegeven ogenblik uitzien als een spijker. Deze zegswijze schoot me te binnen na het lezen van een interview vorige week in NRC Handelsblad met psychotherapeute Martine Delfos die om commentaar werd gevraagd op de Amsterdamse crèchemisbruik-affaire. Zedenschandalen trekken veel aandacht. In low-brow media als De Telegraaf en de commerciële zenders leggen reporters zich er doorgaans op toe om zo veel mogelijk informatie van direct betrokkenen of anders van hun familieleden, buren of desnoods van hun huishoudelijk personeel boven water te krijgen. In high brow media wordt dit spitten naar incriminerende getuigenissen sleazy gevonden en wendt men zich liever tot een deskundige die het schandaal kan duiden. Dus reist De Telegraaf af naar Letland om te graven in de jeugd van ‘het monster van Riga’ en krijgen NRC-lezers Martine Delfos.

Deskundigen zijn altijd een noodsprong in geval van sensationele misdaden. Van de zaak zelf weten ze niet meer dan de gemiddelde krantenlezer, dus bevatten hun analyses zelden iets opmerkelijks wat niet iedereen aan de borreltafel allang zelf had bedacht. ‘Seksueel misbruik is verschrikkelijk,’ tekent de verslaggever op. So far, so good. Het zou vreemd zijn om het tegenovergestelde te beweren en natuurlijk is een therapeut die zich bezighoudt met traumaverwerking erop gespitst om de kwalijke effecten van kindermisbruik aan de kaak te stellen. Maar het gaat mis wanneer Delfos van misbruik een algemeen probleem maakt met algemene oorzaken en algemene remedies. De deskundigheid van een therapeut ligt erin om individuele patiënten met persoonlijke problemen zodanig te helpen dat ze een draaglijker leven kunnen leiden. Als de therapeut gaat generaliseren, vliegt-ie uit de bocht en dat was precies wat er in dit interview gebeurde.

Ouders moeten veel alerter zijn op kindermisbruik, beveelt Delfos aan bij wijze van remedie. Nog alerter? Terwijl niemand z’n kind van onder de tien vijf minuten ongesuperviseerd laat? Moet je ze dan niet meer naar crèche, school of vioolles sturen? Of moet je je kinderen wekelijks terloops (want niet bang maken natuurlijk) vragen of er nog iemand met z’n vingers in hun broekje heeft gezeten? Niet alleen ouders, iedereen dient alerter te zijn op mogelijke gevaren. Als voorbeeld geeft ze dat pabo’s die meer jongens willen aantrekken als docent in het basisonderwijs niet moeten vergeten om te selecteren op pedoseksuelen. Daarmee propageert ze een permanente staat van paranoia. Als het aan haar ligt geldt elke zeventienjarige jongen met een havodiploma op zak die naar de pabo wil in die mate als verdacht dat het de moeite waard is om hem met een paar honderd andere jongens door een pedoseksuele screening te halen, wat dat dan ook moge zijn – naar plaatjes van blote kinderen kijken met elektrodes aan het geslachtsdeel?

Niet dat deze paranoïde alertie veel zoden aan de dijk zal zetten trouwens, daar is deze maatschappij veel te geseksualiseerd voor. Volgens Delfos is er veel te veel seks overal: op internet, op tv, op de billboards. Zelfs kleuters zien onbedoeld porno. We leven in een verdorven cultuur en dat komt weer door de seksuele revolutie van de jaren zestig, toen seks werd losgekoppeld van het huwelijk. Aha, dus eigenlijk is het allemaal de schuld van Phil Bloom, Hugh Hefner en Germaine Greer.

De loskoppeling van seks en huwelijk als oorzaak van ontspoorde zeden – deze redenering kennen we uit orthodox-katholieke kringen, de fundamenteel-christelijke hoek en niet te vergeten de moslims. Als alles wat in de verste verte met seks te maken heeft nu maar gewoon opgesloten zou worden binnen de ommuurde veste van het huwelijk, dan hadden we geen problemen met deviante seks. Was het maar zo eenvoudig! Elke cultuur, demo- of theocratisch, modern of antiek, heeft te maken met voorechtelijke tienerseks, buitenechtelijke seks, pornografie, prostitutie, verkrachting en andere soorten misbruik waaronder kindermisbruik. De slachtoffers van katholieke prelaten uit de preutse tijden van een halve eeuw geleden kunnen erover meepraten. Of er nu veel of weinig seks in het dagelijks leven figureert maakt geen verschil voor de roofzuchtigen die het op kleine kinderen hebben gemunt. Kindermisbruik is een afschuwelijke misdaad, maar niet zo alledaags dat ouders in opperste staat van paraatheid moeten worden gebracht. Uiteindelijk heeft de krantenlezer meer aan sleazy berichtgeving in dezen dan aan hysterische alarmering.

Het loopt niet echt storm met de kerstwensen, bedacht ik, toen er vlak voor Kerstmis welgeteld drie kerstkaarten waren binnengekomen. Normaal gesproken arriveert de eerste ergens half december en zwelt de stroom daarna gestaag aan, zodat elke volgende dag de postbezorging als een dringender aansporing dient om zelf ook het taakje ter hand te nemen. Maar nu: een miezierige score. Aan de stakingen bij TNT kon het niet liggen, want die waren alweer een tijdje achter de rug en bovendien had ik daar nauwelijks wat van gemerkt. Kennelijk hoorde de postbode in onze buurt bij de werkwilligen.

Even overwoog ik als verklaring een dalende populariteit binnen de groep mensen op wier beste wensen ik sinds jaar en dag mag rekenen – misschien omdat ik zelf in gebreke was gebleven en de correspondenten ineens collectief hadden besloten dat het niet langer van één kant kon blijven komen? Een mogelijkheid die ik verwierp, want te hooi en te gras stuur ik wel degelijk goede wensen rond, al kom ik er meestal pas aan toe, wanneer de kerstdagen alweer voorbij zijn. Het worden dan meer een soort Nieuwjaarswensen eigenlijk, maar voor het idee maakt dat verder niet uit en het kaartenseizoen sukkelt door tot tenminste Driekoningen.

Het sturen van kerstkaarten is een traditie waarop het makkelijk afgeven is. Inderdaad, waarom zou je de moeite nemen om familieleden en goede vrienden die je toch al de hele tijd ziet (vaak nota bene met de feestdagen zelf) een seizoensgerelateerd plaatje toe te sturen met aan de binnenkant je naam en die van gezinsleden? Zo’n wezenloze geste heeft iets volstrekt overbodigs, om maar te zwijgen van het obligate kaartje aan buren, collega’s en zakelijke relaties. Het gaat juist om de mensen die je zelden tot nooit ziet, verre vrienden, een oude oom of tante, iemand die ooit dichtbij en belangrijk was, met wie je toch nog enig contact wilt houden. Het sturen van een eindejaarskaartje met goede wensen (en liefst een enkel persoonlijk woord erbij) is dan het laatste draadje waaraan de relatie nog bungelt. Vervalt de kerstkaart, dan bestaat ook de relatie niet meer.

Tot voor kort beoefenden vooral Amerikanen de half aardige, half irritante kunst van de jaarlijkse familie-update. In het kerstseizoen gingen ze er eens goed voor zitten om een jaaroverzicht te maken van de gezinswedervaardigheden, legden dat onder de kopieermachine, vouwden het in een beste-wensen-kaart met rendiertafereel, deden er een gezinsfoto bij (allemaal uitbundig lachende personen) en stuurden dat rond naar al hun vrienden en kennissen. De ontvangers waren in een klap weer helemaal op de hoogte van het wel en wee dat de familie had meegemaakt. Weliswaar meer van het wel dan van het wee – rondzendberichten kenmerken zich nu eenmaal door vuurvaste monterheid en enthousiasme – maar het was toch leuk om de relatie weer even bevestigd te zien. Zij leven nog en wij bestaan nog voor hen, dus snel een kaartje terug gekrabbeld met althans een passabele foto erbij.

De traditie van de eindejaars-update per papieren kerstkaart is alweer enige tijd vervangen door de eindejaars-e-mail die op de een of andere manier toch minder geprononceerd is dan de papieren versie en er nooit helemaal in is gekomen als traditie. Dat komt natuurlijk doordat het makkelijker is om te e-mailen dan te schrijven. Je hoeft met een levensteken niet te wachten tot het seizoen je ertoe dwingt, je kunt het op elk willekeurig moment door het jaar heen doen, en dus gebeurt het helemaal niet.

Aan updatende, contactbevestigende e-mails bestaat überhaupt steeds minder behoefte, omdat iedereen die zijn partijtje meeblaast in het sociale verkeer natuurlijk allang op Facebook zit met 236 vrienden. Actuele vrienden, oude studiegenoten, exen, cafémaatjes, mensen met wie je op school hebt gezeten, met wie je zeilkampen of skivakanties hebt meegemaakt, elke schim uit een ver verleden beschikt voortdurend over de meest recente en gedetailleerde update van hoe het met je gaat en kan daar desgewenst op reageren (‘vind ik leuk!’). Bij zo’n totale vorm van ingeplugd zijn in sociale netwerken verliest het kerstkaartje elke betekenis. En zelfs al zou je ze om sentimentele redenen nog wél willen versturen, in de praktijk kennen mensen steeds minder elkaars postadres. Op den duur valt iemands woonadres onder opperste privacy en dan is het helemaal afgelopen met de kerstkaarten.