Beste Beatrijs,
Na een heftige periode, inclusief een mislukt ivf-traject, weten mijn man en ik sinds een paar maanden dat we definitief kinderloos blijven. Zoiets intiems hangen we liever niet aan de grote klok. Toch vinden mensen die we verder amper kennen, die we bijvoorbeeld ontmoeten op verjaardagen of zakelijke gelegenheden, het nodig ons plompverloren te vragen waarom wij geen kinderen hebben. Uiteraard bedoelen ze het niet kwaad. Maar het doet pijn, steeds die confrontatie. En eerlijk gezegd vind ik het ook gewoon brutaal. Ik worstel met een gepast antwoord op deze zeer ongepaste vraag. Als ik zeg dat het privé is en het er niet over wil hebben, dan zég ik in feite dat het een gevoelig onderwerp is, en dat is al meer dan ik kwijt wil. Ik zou natuurlijk kunnen liegen dat onze kinderloosheid een bewuste keuze is, maar dan voelt het als verraad, alsof ik ons verloren kindje ontken en verloochen. Dat doet pijn, zeker nu het verdriet nog zo rauw is. Is er een goede manier om deze vragenstellers beleefd doch resoluut de mond te snoeren zonder dat ik hun meer vertel dan ik zou willen?
Ongewenst kinderloos
Beste Ongewenst kinderloos,
‘Waarom heb je geen kinderen?’ is inderdaad een zeer ongepaste vraag. Die zouden mensen nooit mogen stellen en al helemaal niet in een koetjes en kalfjes-gesprek met onbekenden. Begrijpelijk dat u door zo’n ongevoelige conversatiestijl de gordijnen in gejaagd wordt. Waarom-vragen zijn lastig te ontduiken en lastig te pareren. Vragen als ‘Waarom heb je je bekeerd (tot een of andere godsdienst)? / heb je een tatoeage genomen?/ ben je met hem (haar) getrouwd? / verf je je haar (niet)?’ dwingen ondervraagden zich te verantwoorden. Een kruisverhoor wordt als agressief ervaren.
Bedenk dat als u deze specifieke vraag voor uw kiezen krijgt, het eigenlijk al te laat is. Het kan niet anders of aan de indringende waarom-vraag ging een neutrale vraag vooraf, namelijk ‘Heb je kinderen?’ Dit geldt als een sociaal acceptabele vraag naar demografische kenmerken die onbekenden over de hele wereld aan elkaar stellen om een praatje te maken. Hij ligt in dezelfde sfeer als ‘Heb je een partner? Woon je hier in de buurt? Wat voor werk doe je? Waar ben je opgegroeid?’ De vraag ‘Heb je kinderen?’ gaat niet te ver. Dit onderwerp kunnen onbekenden met elkaar aansnijden. Alleen ongevoelige horken brengen na een ontkennend antwoord de gevreesde ‘waarom niet?’ vraag in stelling. Voor u is de neutrale vraag ‘Heb je kinderen?’ op dit moment erg beladen. In de loop der jaren zal dit minder erg worden, maar nu en in de nabije toekomst is dit een pijnlijk onderwerp dat u begrijpelijkerwijs niet wil doornemen met de eerste de beste botte onbekende op een receptie. De manier om dit te vermijden is om zodra de vraag ‘Heb je kinderen?’ op u af komt, zelf de rol van ondervrager aan te nemen. U antwoordt: ‘Nee, maar hoeveel heb jij er?’ Mensen die vragen naar andermans kinderen hebben ze altijd zelf en door te vragen naar het aantal, snijdt u hen de pas af en komen ze nooit meer toe aan de vraag ‘waarom-heb-jij-ze-niet?’ In plaats daarvan branden ze los over die van henzelf en kunt u op zoek naar een andere gesprekspartner.
In een vergelijkbare situatie heb ik na verloop van tijd geleerd om me kwetsbaar op te stellen als zo’n botte vraag wordt gesteld. Ik zeg: ik had graag kinderen gewild, maar dat is niet gelukt. Meestal schrikken mensen hier een beetje van. Als ze blijven zeuren, voeg ik eraan toe dat ik daar erg verdrietig om ben geweest en soms nog wel ben. Dan is het klaar. Ik doe dat omdat ik me ook erg eenzaam en alleen heb gevoeld tijdens en vlak na IVF-traject en vruchtbaarheidsbehandelingen. Ik dacht dat ik de enige was die dit meemaakte, omdat niemand er over praat. Zo leren botte vragenstellers natuurlijk nooit dat ‘Waarom heb je geen kinderen’ een gevoelige vraag is. Ik hoop dus dat ze zich door mijn antwoord realiseren dat er soms iets meer achter steekt dan zij denken – en ik hoop dat eventuele toehoorders met hetzelfde stille verdriet weten dat ze niet alleen zijn.
Als je echt niet wil antwoorden, stel de wedervraag: ‘Waarom wil je dat weten?’
Als de vraagsteller volhoudt staat het je altijd vrij om te zeggen ‘Daar heb ik het liever niet over.’ of ‘Daar heb ik zelf ook geen antwoord op.’ Dat heeft een lading, maar is dat zo erg? De vragensteller weet in ieder geval dat zijn vraag ongepast was. Kwetsbaar opstellen zoals hierboven gesuggereerd vind ik ook knap, misschien lukt dat over een tijdje als je zelf je gevoelens wat meer verwerkt hebt.
Ik ben het niet met Beatrijs eens dat ‘waarom’-vragen dwingen tot verantwoording. Het gevoel hebben een vraag te moeten beantwoorden is niet meer dan dat, een gevoel. Afgezien van de onwaarschijnlijke mogelijkheid dat de gesprekspartner in kwestie niet is uitgerust met een wapen, kun je altijd een non-antwoord of wedervraag terugkaatsen of zelfs helemaal niets antwoorden.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de amygdala het alarmcentrum in de hersenen oplicht bij een waarom-vraag. De waarom-vraag bestaat namelijk doorgaans uit kritiek verpakt in een vraag en mensen voelen zich daar dus wel degelijk door bedreigd.
Beste Eva en Sabina,
Hier de vraagsteller zelf ;-)
‘Waarom is dat erg?’ Als het algemeen bekend is, gaan mensen er ook te pas en te onpas over beginnen, en zijn we zelf de regie kwijt. Verder zijn we allebei bang om gemeden dan wel anders behandeld te worden als het out in the open is. En verder vind ik gewoon dat het wildvreemden niks aangaat. ‘Waarom is dat erg?’ Omdat wíj het nu eenmaal erg vinden!
Groetjes
Karlijn