Beatrijs Ritsema

De Amerikaanse versie van zakdoekje leggen heet 'duck, duck, goose' en deze klassieker onder de kringspelletjes wordt op school nog steeds enthousiast gespeeld door kleuters en iets oudere kinderen. Zoals zoveel spelletjes heeft ook dit zijn hachelijke kanten. Je loopt als kind het risico de hele sessie lang niet uitgekozen te worden om het rondje om de kring heen te rennen. Daarom wordt dit spel zorgvuldig gestuurd door de toezicht houdende schooljuf. Dat gaat zo: 'Nee Craig, Nickie heeft al een beurt gehad, kies maar uit Alexandra of Will of Stevie.' Het spel is afgelopen als iedereen een keer aan de beurt is geweest, niet meer en niet minder.

Het is een gang van zaken waar niet zo veel bezwaar tegen te maken valt, zeker niet wanneer het vierjarigen betreft. Maar hoe ouder de kinderen, hoe bedenkelijker de inmenging van bovenaf met het spelen. Een paar jaar geleden verscheen er een boek van de kinderpsycholoog Virginia Paley, getiteld You Can't Say You Can't Play (ook vertaald in het Nederlands), waarin precies deze houding als opvoedkundig principe werd gepropageerd. Op de school waar Paley werkte werd de regel ingesteld dat geen enkel kind een andere kind mocht afwijzen, als het wilde meespelen. De regel zou even vanzelfsprekend moeten zijn als het bekende 'niet slaan, niet vechten, niet elkaar uitschelden'.

De ijzeren discipline van het met de armen over elkaar zitten en verboden te spreken in de klas is overal verdwenen. Daarvoor in de plaats is een veel zachtere en vooral goedbedoelende bemoeienis gekomen: eentje die niet zozeer op gedrag alswel op gevoelens is gericht. Ik weet niet of het onderwijzend personeel op de school van mijn kinderen bekend is met de ideeën van Paley, maar dat het er uiterst beschaafd aan toe gaat is duidelijk. Nooit zie je kinderen vechtend over het schoolplein rollebollen. Ze zijn aardig en voorkomend tegen elkaar. Je hoort ze 'sorry' en 'thank you' tegen elkaar zeggen. Aan de ene kant is het allemaal erg schattig, aan de andere kant heeft het ook iets totalitairs. Zoals mijn hart zich samenknijpt bij het zien van een filmscène, waarin een bruut van een meester een schoolklas aan het dresseren is, overvalt me soms een onbehaaglijk gevoel bij de aanblik van zoveel aanminnigheid in en om de school. Die onderwijzeressen moeten er heel wat energie in steken om het zo gezellig te krijgen. Alle activiteiten op school zijn erop gericht om onaangename gevoelens te vermijden. Niet alleen moet het leren zelf leuk zijn, ook de kinderen onderling mogen elkaar niet te na komen en daar wordt strikt op toegezien.

Het voordeel van deze omzwachtelende benadering is dat gruwelijke verschijnselen als gepeste of genegeerde kinderen zich niet voordoen. Het nadeel is dat elk conflict van bovenaf beslecht wordt, zodat de kinderen nauwelijks ervaring opdoen met frustratie of met het zelfstandig oplossen van een sociale aanvaring. Wel nemen ze het bijbehorende jargon over. Van kinderen van een jaar of zes verwacht je dat ze met elkaar spelen, ruzie maken, weglopen en een uur later hun woede weer vergeten zijn. Merkwaardig genoeg werkt dat niet zo. 'I don't want to play with you, because you hurt my feelings yesterday' zei een buurjongetje tegen mijn zich van geen kwaad bewuste zoontje. Ik stond versteld. Welk kind praat er nu op zo'n therapeutische manier over zichzelf? Maar ja, zo gek is dat misschien niet, als je de hele dag op school van de juf te horen krijgt: 'Be nice to your friends. We don't want to hurt each other's feelings, do we?'

Toen Walt Disney's film Fantasia vorig jaar opnieuw werd uitgebracht, liepen de actiegroepen te hoop om te protesteren tegen kwetsende passages. Ouders vonden 'Nacht op de kale berg' te angstaanjagend voor kinderen. Dieters United maakte bezwaar tegen de in tutu's gehulde dansende nijlpaarden, omdat dikke mensen daarmee belachelijk gemaakt werden. Milieu-activisten waren gepikeerd over de water-verspilling in het fragment 'Mickey als tovenaarsleerling'. Christelijk fundamentalisten veroordeelden de in beeld gebrachte evolutie. De anti-drug lobby vermoedde drugspropaganda achter de scène van de dansende paddestoelen in de Notekrakerssuite.

Het leger der gekwetsten groeit gestaag en ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat ze zich minder gekwetst zouden voelen als ze ook eens overgeslagen waren bij het zakdoekje leggen.

Beatrijs Ritsema

Betty Friedan (72) heeft een ontdekking gedaan: ouderdom ligt niet zo goed in 'de' maatschappij. In haar nieuwe boek <c> The Fountain of Age <l> probeert ze een soort beweging aan te zwengelen ter bevrijding van 65-plussers uit de neerdrukkende stereotypen die voor deze leeftijdsgroep klaarliggen. Maar er is een verschil tussen vrouwen die zich in 1963 als groep aangesproken voelden door <c> The Feminine Mystique <l> en de leeftijdscategorie der gepensioneerden. De belemmeringen voor vrouwen kwamen overwegend van buiten, de beperkingen van de ouderdom vallen samen met onvermijdelijke aftakeling.

Hele rissen senioren heeft ze geïnterviewd, de een nog kwieker en ondernemender dan de ander. Ik werd er plaatsvervangend moe van, terwijl ik nog geen veertig ben. Allemachtig! Als je het eindelijk zonder al teveel kleerscheuren tot 75 jaar hebt gebracht, moet je dan echt veertig uur per week bezig zijn met het regisseren van een dansgezelschap voor bejaarden en daarmee door het land toeren, of jezelf storten in het vrijwilligerswerk ten behoeve van seksueel misbruikte kinderen?

Al deze swingende voorbeelden dienen ter bezwering van de angst en afkeer die opgeroepen worden door het verschijnsel ouderdom. Eigenlijk wil niemand er iets mee te maken hebben. Friedan somt de bekende illustraties van de seniorofobie op. Van de honderd televisiereclames brengen maar twee procent 65-plussers in beeld. In dramaseries op de tv of in films idem dito. Foto's in tijdschriften? Geen oudje te bekennen. Wordt er eens een artikel aan een beroemd oud persoon gewijd, staat het vol met foto's van twintig jaar geleden. Als er aandacht in de media gewijd wordt aan ouderdom, dan gaat het onveranderlijk over verpleeghuizen, eenzaamheid, dementie en andere akelige ziektes. Kortom altijd narigheid, nooit eens iets opbeurends.

Betty Friedan wil het imago van de ouderen opvijzelen, zodat niet alle 65-plussers automatisch in het hokje der zielige hulpbehoevenden terecht komen. Het is alleen jammer genoeg een windmolengevecht, omdat je toch altijd twee soorten van ouderen blijft houden: degenen die voor zichzelf kunnen zorgen en degenen die dat niet kunnen. In de categorie 65 tot 75 jaar overheersen de onafhankelijken. Dit zijn de mensen die op een kinderkaartje in de tram mogen, korting krijgen in musea en de trein, overwinteren in warme streken, geld en tijd hebben voor verre reizen in het laagseizoen, als het niet zo druk is bij de ruïnes der Azteken. Het zijn dezelfden die zich met succes verzetten tegen gedwongen VUT-regelingen of actiegroepen oprichten tegen leeftijdsdiscriminatie op het werk. Objectief gezien mogen zij dan onder 'de ouderen' vallen, ze voelen dat niet zo. Het feit dat ze een gerimpelde schildpaddenkop in de spiegel zien, betekent trouwens niet dat ze die ook graag in tv-reclames of tijdschriften willen tegenkomen. Krijgt een gebochelde een mentale opkikker bij het aanschouwen van een andere gebochelde? Welnee, net als de rest van de mensheid ziet hij ook liever een mooie, jonge meid. Deze groep van jongere ouderen hoeft helemaal geen hart onder de riem gestoken te krijgen, want zij hebben alle zeggenschap over hun leven en geld en macht genoeg om precies te doen waar ze zin in hebben.

Boven de 75 jaar wordt het moeizamer. Niet doordat de onophoudelijke kleinering van bejaarden door de maatschappij en de media eindelijk zijn beslag krijgt, maar doordat de stereotiepen vlees worden. Het gaat bergafwaarts en nog onafwendbaar ook. De zorgelijke artikelen over incontinente dementen in verpleeghuizen, over degenen die gekluisterd zijn aan rolstoelen, die wegkwijnen onder de kanker, last krijgen van doofheid en geen belang meer stellen in de krant, gaan niet over de viefe 65-plusser die aan het begin van <c> the golden years <l> staat, maar over de 80-plusser die voor de poorten van de dood staat. En aangezien de gemiddelde levensverwachting nu op 78 jaar ligt, betreft het hier flinke aantallen mensen.

Wat me tegenstaat in de pogingen om de ouderdom als levensfase op te waarderen en als een zoveelste kans tot innerlijke groei en zelfontplooiing aan te merken, is het impliciete idee dat mensen hierin peroonlijk een keus hebben. Wie actief blijft, hoeft niet af te takelen. Maar dat is een ordinaire leugen. Als mensen echt iets te kiezen hadden, zouden ze allemaal 35 jaar blijven en geen dag ouder.

Beatrijs Ritsema

Met het gevoel medelijden is iets vreemds aan de hand: het is een beetje verdacht geworden. Nog niet zo lang geleden bestonden er talloze groepen die onverbloemd in aanmerking kwamen voor medelijden en daar ook in ruime mate van voorzien werden. Te denken valt aan de arme zwartjes in Afrika, ongehuwde moeders, achterbuurtkinderen, alle gehandicapten en zieken en bijna de meeste ouden van dagen. Alleen al de terminologie waarmee deze groepen aangeduid werden heeft nu een hopeloos ouderwetse bijklank.

Medelijden is een ongemakkelijk gevoel. Het is een mengeling van superioriteit en afgrijzen. Degene die zich eraan overgeeft neemt zichzelf als maatstaf om de situatie van anderen te beoordelen, en als de vergelijking gunstig voor de beoordelaar uitvalt, levert dit al snel medelijden op. Het omgekeerde geval, waarin de beoordelaar zichzelf als minder goed af waarneemt, leidt tot afgunst, een gevoel dat juist veel van zijn irrespectabiliteit verloren heeft. Medelijden is gratuït, afgunst slechts de negatief geformuleerde ervaring van onrecht. Iemand die overspoeld wordt door medelijden houdt er in wezen een zelfgenoegzaam wereldbeeld op na, omzoomd met goedkope sentimenten voor degenen die zich buiten de gerieflijke cocon bevinden. Afgunst daarentegen is veel meer een kritische kracht, geassocieerd met heilige verontwaardiging en fiere acties.

Met medelijden hoef je bij niemand meer aan te komen. Gehandicapten roepen om 't hardst dat ze er geen prijs op stellen – ze zijn meer gebaat bij voor hun karretjes toegankelijke opritten naar restaurants en andere openbare gebouwen, aangepaste huizen en gereserveerde parkeerplaatsen. Ongehuwde moeders hebben geen behoefte aan kerstpakketten of tweedehands babykleertjes, maar aan een stevige uitkering. Zelfs de dierenbescherming opereert minder uit zieligheidsoverwegingen dan wel als zaakwaarnemer ter verdediging van de rechten van het dier.

Zodra er rechten in het spel zijn, wordt medelijden een overbodige emotie. Menselijke verhoudingen verliezen aan neteligheid en winnen aan zuiverheid. Niemand hoeft zich meer ongemakkelijk te voelen onder het uitdelen of ontvangen van vrijblijvende filantropie. Er wordt via andere (altijd meer bureaukratische) methodes gewerkt aan het opheffen van de ongelijkheid. Geen zilverdoppen sparen voor lepra-patiënten, maar belastinggelden innen voor ontwikkelingssamenwerking.

Het doel van alle strevingen naar emancipatie en meer rechten voor minderheden is desondanks nog steeds goed vergelijkbaar met de functie van medelijden uitstorten. In allebei de bewegingen gaat het om integratie in de hoofdstroom (wat dat ook mag zijn) of tenminste het overbruggen van een kloof. Of je nu een gulden weggeeft aan een bedelaar of je krachten besteedt aan een project 'woonruimte voor daklozen', er treedt een verkleining van de afstand op, hoe minimaal ook.

Vandaar de gevoelens van onbehagen over separatistische neigingen van minderheden. Separatisme valt niet goed te bevatten voor niet-ingewijden. Een voorbeeld daarvan is de omstreden roep van radicale zijde om een afrocentrisch onderwijsprogramma in Amerikaanse binnensteden, waar de meerderheid van de bevolking uit zwarten bestaat. Afrocentristisch onderwijs is niet in de eerste plaats gericht op academische vaardigheden als lezen, schrijven en rekenen, maar op het kweken van zelfrespect op grond van een gedeelde Afro-Amerikaanse cultuur. Niet-zwarten hebben daar geen boodschap aan, maar ook voor een heleboel zwarten is een dergelijke ideologie niet meer dan een zijspoor, waar ze weinig winst van verwachten als het gaat om het wegwerken van achterstand in sociaal-economisch opzicht.

Voor de meeste minderheden is separatisme toch een randverschijnsel met tamelijk geringe dagelijkse relevantie. Op een uitzondering na en dat zijn de doven. Terwijl alle andere gehandicapten streven naar integratie in de maatschappij (openbare voorzieningen voor rolstoelrijders, Down-syndroomkinderen op de gewone basisschool, leegstand in Het Dorp, anti-discriminatiemaatregelen bij sollicitaties), bloeit het separatisme in de dovenwereld. Althans in Amerika, waar op het ogenblik een merkwaardig debat plaatsvindt over de wenselijkheid van implantatie van een nieuw soort gehoorprothese bij jonge, dove kinderen. Dit hulpmiddel zou in sommige gevallen 95 % doofheid kunnen reduceren tot 60 %. Nog steeds niet geweldig, maar beter dan niets. Maar de belangenverenigingen van doven zien er geen heil in, omdat in hun visie doofheid geen handicap is, maar een andere levenswijze, vergelijkbaar met bijvoorbeeld homoseksualiteit. Het gaat niet aan een homoseksueel om te vormen tot hetero (voor zover dat al mogelijk is) en evenmin hoor je met kunst en vliegwerk van een dove een slecht-horende te maken.

Deze opvatting heeft alles te maken met de recente legitimiteit van gebarentaal als volwaardig communicatiemiddel. De geschiedenis van doven door de eeuwen heen is een treurige. Voor zo ver ze niet als achterlijk werden beschouwd, probeerden medelijdende religieuzen hen de wereld van de horenden binnen te trekken door hen te leren liplezen. Maar met die integratie is het nooit echt wat geworden, gezien het ervaringsfeit dat doven het liefst met doven omgaan en ook meestal binnen de gemeenschap trouwen. Bovendien is liplezen meer mythe dan werkelijkheid.

Aan de ene kant is het een uitkomst, deze opwaardering van de gebarentaal, want dat betekent dat doven geen medelijden meer nodig hebben. Hun leven is niet per definitie minder van kwaliteit dan dat van een horend persoon. Aan de andere kant is het wel erg gebonden aan een subcultuur. Zoals een van de horende ouders die een gehoorimplantatie overwoog voor zijn dove kind het formuleerde: 'Het lijkt wel of ik met de Moonies te maken heb. De belangenbehartigers voor doven verzekeren me dat mijn kind in hun subcultuur gelukkig zal worden en dat ik hem niet in zijn waarde laat, als ik ervoor zorg dat hij een beetje kan horen.'

Het is een verraderlijk soort separatisme, want voor het standpunt van de dovengemeenschap valt best wat te zeggen. Er is niets mis met een doof persoon die een gevarieerd en communicatief leven leidt in de doven-subcultuur. Toch duikt er weer medelijden op, al is het deze keer niet met de doven zelf, maar met de ouders die voor een dilemma staan. Niet dat medelijden iets oplost natuurlijk. Maar onuitroeibaar blijft het wel.

Beatrijs Ritsema

– Rijd in uw auto altijd met alle portieren op slot.

– Gesloten portieren zullen overvallers er niet van weerhouden een zijraam in te slaan om een greep naar op de voorbank liggende damestasjes te doen. Plaats uw tasje onder de bestuurdersstoel.

– Wees erop bedacht dat verkrachters en overvallers zich graag verkleden als politie-agent.

– Er zijn boeven die een auto, wanneer hij even stilstaat voor een stopbord, van achteren zachtjes aanrijden. Als u eruit komt om de schade op te nemen en verzekeringsgegevens uit te wisselen, springt er eentje in uw auto en rijdt ermee weg.

– Hetzelfde kan gebeuren, wanneer een medeweggebruiker u wijst op een zogenaamde kapotte voorlamp of een niet-werkend remlicht.

– Verlaat daarom onder geen beding ooit de auto, tenzij op een goed verlichte plek waar ook andere mensen rondlopen.

– De helft van de inbraken vindt overdag plaats, terwijl er iemand thuis is. Houd dus ramen en deuren op slot, ook als u thuis bent.

– Laat geen onbekende meteropnemers of klusjeslieden binnen, als ze zich niet kunnen identificeren. Bij onaangekondigd bezoek is het hoe dan ook raadzaam eerst te bellen met de bewuste firma of instantie of het wel snor zit.

– Nodig een vriendin of een buurvrouw uit op de koffie, wanneer er een klusjesman in uw huis bezig is.

– Als dat niet lukt, vraag dan of de klusjesman niet teveel lawaai wil maken, omdat uw man boven ligt te slapen. Of zeg dat hij elk ogenblik thuis kan komen.

– Zorg ervoor dat er een kamer in uw huis is die zwaar vergrendeld kan worden. In deze kamer moet zich een telefoon bevinden, bij voorkeur een draagbare met een ander nummer dan de huistelefoon.

– Laat tasjes, sleutels en portemonnees nooit in het zicht in huis rondslingeren.

– Stel geen computers of dure geluidsinstallaties vlakbij een raam op.

– Verberg juwelen in oude koffieblikken in het keukenkastje. Cheques of girobetaalkaarten nooit in een bureaula, maar in het vriesvak van de ijskast of onderin de wasmand in een oud kussensloop.

– Haal nooit 's nachts geld uit een geldautomaat. Doe het overdag alleen als er meerdere mensen in de buurt zijn. Let er dan nog steeds op dat u niet gevolgd wordt.

– Draag uw tasje kruiselings over het lichaam onder uw jas. Als het te warm is voor jassen, klem het dan onder uw arm.

– Loop niet te dagdromen op straat en zet geen walkman op. Wend de blik niet af van voorbijgangers, maar kijk ze juist aan met een superieure blik. Overvallers en verkrachters zoeken hun prooi eerder onder verstrooide en bangelijke types dan onder vrouwen met een assertieve uitstraling.

– Bewaar een afstand van twee meter, wanneer iemand om de tijd of naar de weg vraagt. Als het ingewikkeld is om uit te leggen, zeg dan dat u het niet weet.

– Negeer alle andere verzoeken om hulp, en helemaal wanneer u zich in een slechtverlichte omgeving zonder omstanders bevindt. Loop of rij door naar een winkel of benzinestation en waarschuw daar telefonisch de autoriteiten.

– Als voorzorg tegen straatoverval of verkrachting door onbekenden moet dit voldoende zijn. Dat neemt niet weg dat de meerderheid van de verkrachtingen door bekenden wordt gepleegd. Vermijd daarom elk onder-vier-ogen-contact met een persoon tegenover wie u ook maar de geringste reserve koestert. Dit geldt zowel familieleden, kennissen, buren als collega's.

– Spreek daarentegen af in openbare gelegenheden, handel het telefonisch af of zorg dat er een derde persoon bij het gesprek aanwezig is.

– Wat voor vrouwen opgaat, is des te sterker van toepassing op kinderen. Denk niet dat u klaar bent als u uitgelegd hebt dat ze niet met onbekenden mee mogen. Kindermisbruik gebeurt vaker door bekenden. Leer ze daarom al vroeg het verschil tussen 'goede' en 'slechte' aanrakingen.

– Als ze dat niet begrijpen, zeg dan dat ze zich helemaal niet moeten laten aanraken.

– Het lijkt misschien erg veel moeite allemaal, maar u moet bedenken dat als brutalen de halve wereld bezitten, de andere helft niet voor de onnozelen maar voor de paranoïden bestemd is.

Beatrijs Ritsema

Je hebt mensen die het liefst alles bewaren en mensen die graag zo veel mogelijk weggooien. Zelf hoor ik thuis bij de weggoooiers. Op mijn aanrecht houden dingen die er niets te maken hebben het niet langer dan een paar uur vol. In de rest van het huis gelden iets soepeler standaarden, maar toch vormt elke weggooi-handeling een kleine bevrijding uit de kluisters van de materie. Bewaren is neerdrukkend, weggooien is lichtzinnig.

Met een positief etiketje zou je het ordelijkheid kunnen noemen, maar strikt genomen gaat het om luiheid: het is me eenvoudig teveel moeite om een klerenkast voor de helft vol met ongedragen spullen te moeten doorploegen op zoek naar iets bruikbaars; ik heb er geen zin in allerlei waardeloze onzin te moeten verplaatsen, voor ik een nieuwe batterij te pakken heb of een pleister voor een geschaafd kinderknietje.

Deze door luiheid ingegeven ordelijkheid verklaart ook mijn instinctieve weerzin tegen recyclen. Het eerste dat bij me opkomt als ik aan recycling denk, is een huis waarin de aanrecht, alle vensterbanken en schoorsteenmantels vol staan met lege blikjes, die in vrolijke kleuren beschilderd zijn om ooit als pennehouders te dienen. Ook stikt het er van de lege yoghurt-containertjes, waarin armzalige stekjes van chlorofieten opgekweekt worden, lege flessen die als kandelaar fungeren en grote stapels jaargangen van de Libelle (handig voor recepten en breipatronen).

Dit is een beetje flauw van me, want iedereen weet dat onder recyclen iets veel fundamentelers wordt verstaan: glasbakken, de inzameling van plastic en aluminium, het erop nahouden van een aparte (gemeen stinkende) bak voor organisch afval (die niet vaker dan eens per twee weken wordt opgehaald), hergebruik van oud papier, en, de edelsteen onder de recyclingshandelingen: het gebruik van katoenen in plaats van wegwerpluiers. Het is allemaal even nobel en toch blijf ik wantrouwig. Neem bijvoorbeeld de wegwerpluier. Een uitvinding die als geen ander heeft bijgedragen tot het comfort van moderne ouders (en hun baby's). Maar de milieubeweging wil de consument doen geloven dat wegwerpluiers 5 tot 12 % van het totale huishoudelijk afval uitmaken en daarmee een onverantwoord zware druk op het milieu leggen.

De Amerikaanse afvalarchaeologen Rathje en Murphy hebben door middel van opgravingen in vuilnisbelten vastgesteld dat luiers slechts 1 à 1.5 % van het totale afval uitmaken. We hoeven dit onderzoeksresultaat niet voetstoots over te nemen (Amerikanen zijn tenslotte notoire weggooiers, wat zou betekenen dat het aandeel luiers op de afvalhoop relatief kleiner is), maar we kunnen het makkelijk voor Nederland uitrekenen. Dit gaat als volgt: Toen ik nog een tweepersoonshuishouden vormde, voor de komst van ons eerste kind, zette ik elke week twee vuilniszakken op straat. Toen de baby eenmaal daar was, werden dat er drie, ofwel een afvaltoename van 50 %. Nu worden er jaarlijks dertien baby's geboren op 1000 inwoners. Deze 1000 inwoners bevinden zich in 400 huishoudens, want het gemiddelde huishouden in Nederland bestaat uit 2.5 persoon. Als ik mijn eigen vuilniszakkengedrag als gemiddeld beschouw, volgt daaruit dat 400 huishoudens gemiddeld 800 zakken buitenzetten per week, en daar komen dan 13 zakken bij voor elk huishouden waarin zich een baby bevindt. Dit aantal van 13 moet met een factor 2.5 vermenigvuldigd worden, omdat het 2.5 jaar duurt voor een kind zindelijk is. Dit levert 32 zakken vol met luiers op, hetgeen op een totaal van 832 neerkomt op een aandeel voor de wegwerpluiers van iets minder dan 4 %.

Moeten we ons nu echt in bochten gaan wringen met die smerige, rode billetjes veroorzakende, katoenen kledderlappen, die bovendien ook een niet onaanzienlijke hoeveelheid energie kosten in de zin van heet water om ze schoon te krijgen en benzinekosten in geval van luiercentrales, en oppervlaktewater vervuilende wasmiddelen, louter en alleen om tot een besparing van 4 % afval te komen? Ik weet wel betere dingen om me schuldig over te voelen. Kranten en tijdschriften lezen bijvoorbeeld. Volgens diezelfde Rathje en Murphy maakt oud papier ongeveer 40 % van het afval uit. Dit stemt somber, maar ik lees er geen krant minder om. Wel zette ik altijd oude kranten apart (in lege pamperdozen, handig!) op straat voor de oud-papierhandel en maakte ik trouw mijn tochtjes naar de glasbak.

Hier in Washington draait sinds een jaar ook een recycling-programma, en ik ben de beroerdste niet, en heb gelukkig ook een grote keuken, dus ik doe mee met de kranten in papieren zakken en het blik, het glas en het plastic in blauwe, biologisch afbreekbare (?) plastic supermarktzakjes. Niet dat ik er veel vertrouwen in had, want hoe zit het eigenlijk met de resten mayonaise en jam in de glazen potjes (of moet je soms alles eerst schoonschrobben – dat kost ook energie) en de etiketten op de blikjes en potjes (die krijg je er met geen mogelijkheid vanaf) en het lood op de wijnflessen, en de kleuren-reclamefolders die in de kranten verstopt zitten? Maar mijn verstand stond pas echt stil, toen ik op een gegeven moment zag hoe de ophalers alles bij elkaar in de recycling-vrachtwagen mikten en hoe de perser de rotzooi nog eens lekker aanstampte. Al snel verschenen verontruste brieven in de krant, waarna een woordvoerder van de gemeente helderheid schiep: al het te recyclen spul gaat naar een stortplaats, waarop gemeentewerkers rondlopen die alles weer uit elkaar pluizen, glas bij glas, papier bij papier, enzovoort.

Voelde ik me bedrogen? Nauwelijks, want ik wist allang dat de oud-papierhandel in elkaar gestort is, sinds elke gemeente zich op het inzamelen van kranten heeft gestort. Met oud papier valt tot op zekere hoogte iets te doen: je kunt er cornflakes-pakken van maken, autoportieren van binnen mee opvullen en (voor 30 %) nieuwe kranten van maken. Maar het aanbod is onnoemelijk veel groter dan de vraag. Idem voor gebruikt glas en plastic. Eigenlijk is alleen aluminium rendabel, in die zin dat de kosten van blikjes recyclen opwegen tegen de baten.

Wat mij ergert aan de recycling-beweging is dat ze de burgers blijft bestoken met vrome regels voor goed gedrag, terwijl zich aan de andere kant een stuwmeer van onbruikbare rotzooi vormt, waar niemand vooralsnog mee uit de voeten kan. Ware ik trouw aan mijn eigen leer, ik zou alles bij elkaar in een zak mieteren, maar ja, je voelt je ook weer zo'n milieu-barbaar, als je als enige van de straat niet je blauwe zakjes buiten zet op woensdag. Dus maak ik mijn loze gebaar terwille van de maskerade die voor recycling doorgaat.

Beatrijs Ritsema

Een van de punten waarop mensen zich van dieren onderscheiden is het toekomstperspectief. Mensen kunnen bepaalde doelen nastreven, zodat ze in de toekomst er beter uitspringen dan wanneer ze zich uitsluitend laten sturen door de eisen van het moment. Echt heel scherp ligt dit verschil tussen mens en dier nu trouwens ook weer niet. Eekhoorns bijvoorbeeld verstoppen in de herfst nootjes om de schaarste aan voedsel in de winter te overleven. Lastig, althans vanuit menselijk standpunt, is dat ze niet slim genoeg zijn om de bergplaatsen te onthouden. Maar omdat dit voor alle eekhoorns geldt, kan een willekeurig exemplaar lukraak wat zoeken en hij zal altijd wel iets vinden, dankzij de som van alle eekhoorn-inspanningen.

Het menselijk toekomstperspectief is egoïstisch en op z'n best nepotistisch. Er bestaat een onuitroeibare weerzin tegen het betalen van belasting, terwijl het prepareren van de erfenis voor de nabestaanden een voldaan gevoel geeft. Heel rationeel is dit allemaal niet. De mensheid als geheel zou vast meer gebaat zijn bij opheffing van het erfrecht en eerlijke toewijzing van middelen uit een algemene pot, maar niemand die daar in z'n hart aan wil. Ook al zijn je volwassen kinderen in goede doen, je ziet je spaarcentjes na je dood toch liever bij hen terecht komen dan bij het ministerie van WVC.

Pogingen om de menselijke geneigdheid tot bevoordelen van zichzelf en de naasten om te buigen naar een meer abstracte vorm van altruïsme zijn tot mislukken gedoemd. Een voorbeeld van een dergelijke poging is de bevolkingspolitiek van de laatste twintig jaar in China, die, zoals het zich nu laat aanzien, rechtstreeks afkoerst op een fiasco. Het een-kind-gezin wordt nu al twintig jaar lang van overheidswege door de strot van de weerspannige bevolking geduwd en wat is het gevolg? In 1993 is in China de ratio van recentelijk geboren jongetjes ten opzichte van meisjes 120 : 100, terwijl de standaard-verhouding zonder ingrijpen op 105 : 100 ligt.

Meisjes waren in China al nooit populair om te krijgen, maar sinds de voortplanting van hogerhand beperkt is tot één kind per ouderpaar, worden er meer meisjes dan ooit post-nataal geaborteerd, te vondeling gelegd of in het beste geval afgestaan ter adoptie. De laatste jaren is de echo-apparatuur ter diagnose van foetale afwijkingen ineens gepenetreerd in heel China. Er zijn er honderdduizenden van geproduceerd. Elk zichzelf respecterend geboortecentrum heeft er eentje staan. Een echo dient nadrukkelijk niet om het geslacht van de foetus te bepalen, maar een geoefend interpretator kan het vaak wel zien. De praktijk is nu dat de aanstaande ouders de arts enige bankbiljetten toeschuiven, waarop deze de (ongeoorloofde) vraag naar de sekse van de ongeborene beantwoordt. In het geval van een teleurstellende uitslag besluiten de ouders maar al te vaak tot abortus.

Er zijn allerlei redenen om ach en wee te roepen over dit verschijnsel. Je kunt je eraan ergeren dat die Chinezen het maar niet in hun bolle hersens kunnen krijgen dat meisjes evenveel waard zijn als jongens en dat ze zich blijven vastklampen aan archaïsche tradities als dat zonen zorgen voor hun oudgeworden ouders en dochters voor de schoonouders. Dit mag waar zijn – zeker in westerse ogen – maar de gevolgen van een maatschappelijke regulering met te weinig weerklank onder de bevolking lijken nog veel rampzaliger.

Over een jaar of twintig lopen er miljoenen Chinese mannen rond die geen vrouw zullen kunnen vinden. Cynici zullen aanvoeren dat dat een nog veel efficiëntere manier van geboortebeperking is, maar voor hetzelfde geld ontstaat er een akelige maatschappelijke ontwrichting, waarbij het niet ondenkbaar is dat huwbare mannen naar de grenzen trekken om in de buurlanden vrouwen te schaken, of, als het echt een massabeweging wordt, naburige landen militair op te rollen en de vrouwen weg te voeren.

Dit alles in naam van de geboortebeperking om de dreiging van een exploderende wereldbevolking tegen te gaan. Tien jaar geleden was ik zelf nog zo onder de indruk van dit gevaar dat het mij alleszins acceptabel leek om mensen in de zogenaamde derde wereld een radio in het vooruitzicht te stellen als lokkertje om zich te laten steriliseren. Maar intussen ben ik van gedachten veranderd. In de eerste plaats maak ik dat naïeve onderscheid niet meer tussen mensen in het westen en mensen in de derde wereld. Waarom zou de groep in het westen wel mogen doen waar ze zin in hebben en de anderen niet? De belangrijkste reden waarom de gezinsgrootte hier is teruggelopen is dat de oudedagsvoorziening niet meer vanzelfsprekend op de hoofden van de kinderen neerkomt. Iets wat overigens genoeg echtparen er niet van weerhoudt om gezinnen met drie, vier of vijf kinderen te stichten, zuiver omdat ze daar lol in hebben (zie de geboorte-aankondigingen in deze krant). In landen met een minder hoog welvaartsniveau is het altijd nog verstandiger te investeren in een behoorlijk kindertal dan je lot in handen te leggen van een overheid, waarvan je nooit helemaal zeker bent of die haar beloften wel kan nakomen. Zodra de welvaart stijgt in een land, iets wat bijna altijd gepaard gaat met verwestersing van waarden, zakt het kindertal automatisch. Het treffen van dwingende demografische maatregelen tast niet alleen de rechten van de mens aan, maar werkt bovendien averechts.

De dreiging van de wereldbevolkingsexplosie is daarmee nog niet van de baan, maar zo langzamerhand ben ik dat gaan zien als een van die problemen die op een gegeven moment zichzelf wel oplossen. Het is onverstandig van die Chinezen om meer dan één kind te willen in een land dat voor 90 % ongeschikt is voor akkerbouw of veeteelt. Zo is het ook onverstandig van de bewoners van Los Angeles en San Francisco om te blijven zitten, waar ze zitten. (c) The Big One (l) kan zich daar over honderd jaar voordoen, maar ook over twintig jaar of over drie weken. En tenslotte zal dat gedoe van de Nederlanders met die dijken ook vergeefs blijken, want tussen nu en 500 jaar zal het westen van het land zo ver onder de zeespiegel zakken dat na een ramp de Utrechtse Heuvelrug de nieuwe duinen zullen worden. Voor het heil van het toekomstig nageslacht zou het beslist aanbevelenswaardig zijn om nu al als Amsterdammer naar Deventer te verkassen. Maar dat nageslacht is te abstract, een wazig collectief dat niet tot offers brengen uitnodigt. Het probleem met de mensheid is dat ze te weinig op het eekhoorndom lijkt.

Beatrijs Ritsema

Een paar weken geleden verscheen er een rapport met de resultaten van een grootscheeps landelijk onderzoek naar seksuele intimidatie op de Amerikaanse high schools. Zoals gewoonlijk bij onderzoeken naar seksuele misstanden was alles veel erger dan iedereen in de verste verte gedacht had en het rapport mocht zich dan ook verheugen in ruime aandacht van pers en talkshows. Meer dan drie kwart van de ondervraagde meisjes en 56 procent van de jongens zeiden het doelwit geweest te zijn van ongewenst seksueel commentaar, grapjes of obscene gebaren, terwijl twee derde van de meisjes en 42 procent van de jongens handtastelijkheden te verduren hadden. Ik had al bijna het hele onderzoek terzijde geschoven als het zoveelste voorbeeld van expansie van het slachtofferschap, waarbij deze keer irritant adolescentengedrag werd getoetst aan politiek correcte standaarden, toen ik ineens getroffen werd door een minstens zo opmerkelijke uitslag: twee derde van de ondervraagde jongens en de helft van de meisjes gaven toe dat ze hun medeleerlingen hadden bestookt met seksuele pesterijen.

Dit wierp een heel ander licht op de materie. Als niet alleen de slachtoffers klagen maar ook de beulen de feiten erkennen, dan moet er wel iets aan de hand zijn. De percentages van beide categorieën zijn bovendien zo hoog dat veel tieners zich blijkbaar in beide kampen tegelijk ophouden, nu eens als doelwit, dan weer als bruut.

Het tienerreservaat is nooit een paradijs geweest, maar nu lijkt het wel de contouren van een seksueel maanlandschap aan te nemen. Een snel uitgevoerd vervolgonderzoek op een klein aantal high schools bevestigde dat idee. Representatief voor alle tieners in heel Amerika waren deze interviews niet – daarvoor was de middenklasse ondervertegenwoordigd -, maar de eenstemmigheid onder de ondervraagden was groot genoeg om van een interessante trend te spreken: het dating systeem staat op de helling! Sinds mensenheugenis staat in Amerika de tienertijd in het teken van de date. Ze zijn nog niet goed en wel seksueel ontwaakt, of het leven wordt voor jaren aan een stuk beheerst door de brandende vraag: hoe krijg ik een aantrekkelijke date voor zaterdagavond?

Aan dit op zichzelf onverkwikkelijke dwangsysteem van vrijetijdsbesteding lijkt nu een eind gekomen te zijn, omdat de jongens het laten afweten. Ze willen voor geen goud door hun vrienden gesnapt worden bij een date met een meisje, want dat betekent een afgang. Volgens de standaardopvatting in die kringen zijn meisjes nu eenmaal uit op vaste verkering en jongens op seks en je zou wel gek zijn (en ook een beetje een doetje) om je gerief te bereiken via zo'n arbeidsintensieve omweg. Niet dat deze houding eenzijdig van de jongens afkomt trouwens. Zoals een van de ondervraagde jongens het formuleerde: 'Stap ik op een meisje af in de disco en ik vraag haar op welke school ze zit, roept ze: did you ever hit skins before?' (tienerslang voor 'met iemand naar bed gaan').

Het is wel duidelijk dat omwegen, finesses, versluieringen, kortom alles wat de tienertijd althans retrospectief tot een spannende periode maakt, inmiddels voor passé doorgaan. Alleen Joris Goedbloed ligt nog met een bosje verlepte rozen voor de deur. Alleen Tut Hola houdt vergeefs de wacht bij de telefoon. De anderen komen direct ter zake zonder veel bekommernis of hun daden of woorden wel zullen aanslaan bij de tegenpartij. Vandaar het geklaag over seksuele intimidatie.

Er is één uitzondering op het verdwijnen van de omzichtigheid: de terugkeer van de clandestiene verhouding. Ondanks de verharding van de seksuele omgangsvormen wordt er natuurlijk toch nog wel eens iemand ouderwets en beantwoord verliefd. De oplossing voor dit dilemma ligt dan in het geheim houden van de verhouding. In het openbaar doet zo'n jongen alsof hij niets heeft met het meisje om gezichtsverlies tegenover zijn vrienden te vermijden. Dit doet me sterk denken aan de clandestiene tienerverhoudingen in de jaren vijftig, alleen waren het destijds de ouders die erbovenop zaten. Toen lag het taboe op seks, nu op liefde. Romantiek is uit, cynisme is in.

Vanochtend las ik in de krant dat voor de vijfde keer sinds de recente hittegolf in New York een ontredderd meisje uit het overvolle zwembad is opgevist dat door een groepje baldadige jongens van haar bikini werd ontdaan en onprettig betast. Een geintje, volgens de daders.