Beatrijs Ritsema

Van alle zakelijke relaties die mensen met elkaar kunnen onderhouden hoort die met de werkster tot de meest precaire. Er bestaat niet eens een goede terminologie voor de betrokkenen. ‘Werkster’ klinkt zelfstandiger dan ‘hulp in de huishouding’, maar hoe noem je de werkgever van de werkster? De chef? De bazin? De mevrouw? Zelf spreken werksters altijd over ‘werkhuizen’ en in die werkhuizen wonen voornamen, want dat wil de hedendaagse etiquette. De werkverschaffer, mits niet al te bejaard, en de werknemer in particuliere huishoudens gaan informeel met elkaar om, maar lopen spitsroeden.

De werkster vormt een oplossing voor de traditioneel feministische klacht over eenzijdige huishoudelijke inspanningen. Mensen denken het probleem op te lossen door het uit te besteden en af te kopen, maar de narigheid wordt alleen maar verlegd. De kern van het ongenoegen bestaat uit een aan haat grenzende minachting voor degene die te beroerd is om z’n eigen rotzooi op te ruimen. Wie een werkster aanneemt zuivert z’n eigen primaire relatie (een echtgenoot in de meeste gevallen) van die minachting en haat, maar in de verhouding met de werkster blijven die gevoelens onverminderd van kracht, zij het dan in omgekeerde richting.

Op het oog lijkt er sprake van een rationele arbeidsovereenkomst tussen twee volwassen mensen, van wie de een de ander tegen een uurtarief van ƒ15,- à ƒ20,- schoonmaakwerkzaamheden laat verrichten. Wat kan misgaan met zo’n simpele opzet? Eigenlijk alles. Om te beginnen is bijna niemand van de opdrachtgevers tevreden over de kwaliteit van de werkzaamheden. Iedereen, vrouw of man, samenwonend of alleenstaand, denkt in z’n hart dat hij zelf z’n eigen huis beter had schoongemaakt dan de werkster (m/v) die is ingehuurd. Dat klopt. Men legt altijd hogere standaarden aan voor z’n eigen badkamer dan voor die van een ander. Hoevelen grijpen niet, als de werkster het pand heeft verlaten, snel een borstel om de wasbak net dat extraatje te geven, zodat hij echt schoon is en niet alleen maar naar schoonmaakmiddel ruikt. Als er bezoekers komen, zal de wc toch eigenhandig schoongemaakt moeten worden, want die wekelijkse aaibeurt is niet voldoende.

Een goede opdrachtgever weet dat hij aan een aantal voorwaarden moet voldoen om het de werkster naar de zin te maken. Een opgeruimd huis bijvoorbeeld. Wie de werkster eerst het overal rondslingerende vuile wasgoed van de grond laat oprapen, voordat zij de stofzuiger ter hand kan nemen, betoont zich van het ongevoelige, uitbuitende soort. De werkster hoort zich niet door een heer-Bommel-afwas met aangebrande pannen heen te werken, voordat zij het keukenblok kan schoonmaken. Zij hoort geen papieren en kranten te moeten verzamelen en weg te plaatsen en ook geen speelgoedonderdelen in elkaar te zetten, niet in de laatste plaats omdat de bewoners zo hun spullen kwijtraken. Anderzijds moeten deze zich niet ergeren als elke week weer de foto’s schuin worden neergezet in plaats van recht en de kussens in een al te symmetrische slagorde op de bank liggen.

Goede werkafspraken bij aangaan van het dienstverband zouden toekomstige ergernissen moeten voorkomen. Helaas is het zo genant om in details te moeten treden. De zaken moet schoon zijn, welzeker! Maar je gaat iemand toch niet uitleggen hoe die een badkamervloer moet schrobben? Dan lijkt het wel alsof je de werkster als een zwakbegaafde beschouwt.

Als werksters echt goed en efficiënt zijn, dan zijn ze snel weer weg, want met die kwaliteiten kunnen ze elders evenveel geld verdienen, met meer perspectief op vooruitgang. Met een middelmatig, kan-er-mee-door-niveau kun je jaren vooruit, maar op een gegeven moment is de relatie te persoonlijk geworden. Na tien jaar kan de opdrachtgever niet meer opeens gaan klagen over koffiepauzes van drie kwartier, stofrollen achter de gordijnen of vetafzetting aan de afzuigkap. En ontslagaanzegging durft ie ook niet, want hoe kom je aan iemand anders?

De werkster is zich van geen kwaad bewust, maar haar teruglopende prestaties worden ingegeven door haat en minachting voor degene die te beroerd is zijn eigen rotzooi op te ruimen. Ook als diegene oud en afhankelijk is. Elk schoonmaakdienstverband raakt op den duur vergiftigd.

Beatrijs Ritsema

De Vereniging Down Power (ouders van kinderen met Down-syndroom) heeft bedenkingen tegen de triple test die de Gezonheidsraad gaat aanbevelen voor alle zwangere vrouwen. Totnutoe konden alleen vrouwen van 36 jaar en ouder gebruik maken van een vruchtwaterpunctie of vlokkentest om eventuele defecten aan de foetus op te sporen. De nieuwe triple test is eenvoudiger af te nemen (het is een bloedonderzoek) en kan eerder in de zwangerschap plaatsvinden. Dat is een voordeel voor degenen die een negatieve, alles-oké-uitslag krijgen. Degenen met een positieve, er-is-iets-mis-uitslag moeten alsnog voor de zekerheid een punctie ondergaan, dus die groep gaat er qua gemoedsrust niet echt op vooruit. De alarmfase neemt in de nieuwe opzet zelfs meer tijd in beslag.

Kennelijk is die triple-test niet 100 % procent betrouwbaar, anders zou die wel juichend zijn binnengehaald als het nieuwste van het nieuwste dat de ingrijpende vruchtwaterpunctie en de iets minder ingrijpende vlokkentest overbodig en verouderd maakt. Maar er wordt wel degelijk rekening gehouden met de mogelijkheid van vals-positieve uitslagen, wat meteen vragen doet rijzen over hoe het dan zit met de vals-negatieve uitslagen. Denk je als zwangere na een triple test dat de vrucht gezond is, breng je alsnog een baby-met-open-rug ter wereld. Dat worden forse schadeclaims.

Toch is de dreigende toename van onrust en onzekerheid tijdens de zwangerschap niet de reden waarom de Down Power club tegen het routinematig aanbieden van zo’n triple test is. Als belangenbehartigers houden zij zich met geheel andere onderwerpen bezig, namelijk de acceptatie en integratie van personen met Down-syndroom in de maatschappij en het geven van voorlichting aan betrokkenen over problemen en hoe er het beste van te maken.

Nobele en nuttige doelstellingen, waar zowel ouders als Down-syndroom-personen zelf ongetwijfeld veel baat van ondervinden. Ook voor ‘de’ maatschappij kan het geen kwaad om voorheen gedoodverfde buitenbeentjes zoveel mogelijk met de hoofdstroom mee te laten doen in plaats van ze buiten te sluiten en onzichtbaar te maken. Ik begrijp alleen niet wat dit te maken heeft met een individuele beslissing van zomaar een zwanger individu. Het brede publiek moet ervan worden doordrongen dat het met Down-syndroom-personen heus niet allemaal getob en ellende is, vinden de belangenbehartigers. Volgen de (langzamerhand bijna obligate) succesverhalen van Down-kinderen die volledig op school geïntegreerd zijn, de hoofdrol spelen in een televisieserie, door Sylvia Millecam omhelsd worden, en in het algemeen een vervuld leven leiden, waarbij ze en passant de mensen in hun omgeving een spiegel van levenswijsheid voorhouden.

Prachtig allemaal, maar ook een vorm van propaganda, want je weet van een normale foetus niet van tevoren wat voor type het wordt en van een Down-syndroom foetus ook niet. Misschien ontwikkelt ie zich tot top onder de Downs, voor hetzelfde geld blijft ie in de problematische regionen steken met zes hartoperaties, een IQ van 40-min en een somber karakter. In weerwil van het cliché gaat Down-syndroom niet steevast met onbekommerde blijheid gepaard.

Meer voorlichting over Down-syndroom maakt het voor zwangere vrouwen alleen maar moeilijker, want niemand kan enige garantie bieden voor de vooruitzichten van de foetus. Dat de triple test, evenals de vlokkentest en de vruchtwaterpunctie, een aanslag op de gemoedsrust kan vormen is een groot nadeel. En dan heb je ook nog de vrouwen die zich na abortus van een verworpen vrucht de haren uit hun hoofd trekken van schuldgevoelens. Die laatste groep begrijp ik trouwens slecht: als je zo’n moeite hebt met abortus, waarom zou je je dan aan zo’n diagnostiserende test onderwerpen?

Misschien zou voorafgaand aan de aanbieding van de triple test de houding van de zwangere tegenover abortus gepeild moeten worden. Wie niks in abortus ziet, krijgt ook geen test. Ook is het raadzaam de triple test niet te vergoeden maar zelf te laten betalen. Op die manier doen alleen de vrouwen mee, die de consequenties doorgedacht en aanvaard hebben, terwijl elke schijn van maatschappelijk belang wordt vermeden. Abortus is in het belang van de vrouw, niet in dat van de staat.

Beatrijs Ritsema

Het onbehagen over de individualisering groeit, lees ik in de krant. Onderzoeksbureau Motivaction ondervroeg 8000 Nederlanders en ontdekte dat in brede lagen van de bevolking de vrees schijnt te leven dat ‘de maatschappij ten onder zal gaan aan de gevolgen van individualisering’. De onderzoekers maken zelfs gewag van een ‘kentering in het sociale klimaat’, want in plaats van individuele vrijheid en zelfontplooiing streven burgers nu ‘sociale cohesie, huiselijkheid en geborgenheid’ na. Althans dat beweren ze. Over zichzelf.

Als dit geen recht-toe recht-aan ordinaire leugen is, dan toch tenminste een geval van collectieve zinsbegoocheling. Ik kan mijn ogen nauwelijks droog houden bij het nieuwe waarden-patroon van de Nederlandse burger. Ik zie ze voor me in hun Vinex-wijken, hun doorzonwoningen, hun luxeflats, hun twee-onder-een-kap in een van de vele groeigemeentes, snakkend naar een beetje cohesie. Zie hen huiveren onder het gebrek aan huiselijkheid! Elk gezinslid is met iets anders bezig – niemand die meedoet aan een spelletje Halma. Bij gebrek aan nestwarmte zetten ze de verwarming nog maar een graadje hoger.

Al jaren lang roepen trendwatchers en toekomstprofeten dat het hedonistisch individualisme z’n beste tijd gehad heeft en dat er een omslag op til is. Het begon, denk ik, al in de jaren zeventig toen de Bijenkorf ‘de eerlijke keuken’ introduceerde. Een raadselachtig begrip, dat zich wel met pollepels en ijzeren vergieten liet associëren, maar niet met afwasmachine of elektrische blikopener. In de jaren tachtig voorspelde Faith Popcorn dat mensen genoeg zouden krijgen van nachten doorhalen op het werk of in het uitgaanscircuit en dat ze zich massaal op ‘cocooning’ zou storten (met een bak knabbels en je geliefde voor de tv). Een tijdje later voorzag Lidewij Edelkoort iets soortgelijks, een terugkeer naar gemeenschapswaarden, primaire relaties, simpele genoegens als zelf broodbakken. En wie de bevolking ondervraagt over wat er mis is met de maatschappij krijgt te horen dat het de schuld van het individualisme is. Vroeger zeiden mensen nog dat het de schuld van het kapitaal was – ook een zwiepende generalisatie, maar eentje die meer grond van waarheid heeft.

Iedereen kankert op andermans individualisme, maar niemand wil het zijne kwijt. En terecht niet, want de individuele vrijheid en de tegenwoordig in een slecht reuk staande zelfontplooiing zijn fantastische verworvenheden van de moderne westerse cultuur. Ik ken helemaal niemand die deze waarden goedschiks zou willen inruilen tegen cohesie, huiselijkheid en geborgenheid. Zien mensen af van een betere baan elders, omdat ze dan de contacten met de huidige buren verliezen? Doen ze hun kind niet op voetballen, omdat de trainingstijden interfereren met het avondeten van klokke zes? Sturen ze hun kind naar het Vmbo in plaats van de Havo, omdat ze zelf alleen lagere school hebben en niet willen dat het kind z’n familie ontgroeit? Zeggen ze hun baan op om zich te wijden aan de verzorging van oude, zieke ouders? Zien ze af van de gebruikelijke vier vakanties per jaar of van permanent pretparkbezoek, omdat huiselijkheid ineens doorgaat voor iets nastrevenswaardigs?

Natuurlijk doet niemand dat. Iedereen jaagt net als de anderen zijn particuliere belangen na, waarbij overigens de zogenaamde tegenhangers van het individualisme (zorgzaamheid, betrokkenheid, cohesie, geborgenheid) gewoon zijn inbegrepen. Mensen willen het beste voor hun kinderen, onderhouden vriendschappen en laten door de bank genomen hun ouders niet in de steek. Hoogstens is het jezelf wegcijferen gedurende deze op het welzijn van de medemens gerichte activiteiten intussen een beetje passé. Men offert zich niet meer op en dat is een grote stap vooruit, want zich opofferen leidt alleen maar tot verzuring en rancune.

Desondanks zegt men meer geborgenheid te zoeken. Blijkens het onderzoek is het onbehagen over de individualistische maatschappij het grootst onder tweeverdieners met kinderen. Zij lijden aan stress door gebrek aan kinderopvang. Met meer crèches zouden de ouders hun kinderen prettig (op)geborgen weten. Gelijk hebben ze. Merkwaardig alleen dat ik de roep om meer crèches altijd als een teken van toenemende individualisering heb gezien.