Formaliteit

Beatrijs Ritsema

Getrouwd zijn of samenwonen maakt alleen voor de koningin nog iets uit. Toch hoort de vraag naar het waarom van iemands burgerlijke staat tot de intiemste onderwerpen die je ter sprake kunt brengen. Onder vrienden kun je het hebben over kinderen krijgen, ja of nee en waarom, en als zich geen zwangerschap voordoet, welke medische circuïts er worden betreden – daar wordt niet geheimzinnig over gedaan. Maar de vraag 'waarom zijn jullie eigenlijk niet getrouwd' is in hoge mate not done, zeker als die gesteld wordt door iemand die zelf wel getrouwd is.

Ik geef toe: het is een tendentieuze vraag, omdat hij lijkt te impliceren dat de huwelijkse staat normaal is en het samenwonen iets afwijkends. Maar het samenwonen komt zoveel voor dat alleen al uit statistisch oogpunt er geen sprake is van afwijkend gedrag en de sfeer van morele verwerpelijkheid die deze levensstijl vroeger aankleefde is ook allang verdwenen. Trouwen en samenwonen zijn gelijkwaardige leefvormen waar mensen voor kunnen kiezen, zoals ze ook kiezen tussen stad of platteland, auto of openbaar vervoer. Iedereen accepteert dat. Ik ook, met de hand op mijn hart.

Als het allemaal zo normaal is, waarom deins ik dan terug iemand naar zijn/haar motivatie te vragen voor het samenwonen? (Naar de redenen om te trouwen informeer ik ook niet, maar dat is omdat ik denk die te kennen.) Omdat ik er allerlei precairs achter vermoed. Dingen die met voorbehoud te maken hebben, geld bijvoorbeeld. Dat de een meer heeft dan de ander en dat met het oog op een eventuele mislukking liever zo wil houden. Of je vermoedt een zeker gebrek aan betrokkenheid bij een van de twee: dat die onder het eindeloze proefdraaien en warmlopen nog een achterdeurtje open wil houden om te ontsnappen als de verhouding – tegen alle verwachtingen in! – spaak loopt. Of je denkt aan een lofzang op de antiburgerlijkheid en het avontuur: dat wat deze twee mensen verbindt in volle vrijheid is aangegaan zonder enige bemoeienis van de overheid, die immers niets te maken heeft met het privéleven van haar burgers.

Dit zijn geen prettige gespreksonderwerpen, omdat ze te maken hebben met ongelijkheid, afhankelijkheid, slagen om de arm of irreële distinctiedrift. En de afspraak luidt nu eenmaal dat er geen verschil bestaat tussen het huwelijk en het samenwonen. Het absurde is dat dat verschil er ook werkelijk niet is. Voor de liefde maakt het al helemaal niet uit of twee mensen getrouwd zijn of samenwonen. Getrouwd zijn biedt geen garantie tegen overspel. De getrouwden kunnen scheiden, de samenwoners kunnen uit elkaar gaan en het geeft evenveel leed en praktische heisa. Dezelfde alimentatie- en bezoekregelingen gelden voor de kinderen, mits door de vader geëcht in het geval van samenwonen. Ziekenfonds en verzekeringen maken geen onderscheid tussen getrouwd of samenwonend. Voor erfeniskwesties en voogdijschap kunnen samenwoners naar de notaris om daar een contract op te stellen dat identiek is aan wat het huwelijk qualitate qua met zich brengt.

Er blijven nog wel een paar verschillen. Zo hoorde ik eens iemand klagen over het feit dat haar zuster voor honderden guldens aan huwelijkscadeaus had binnengesleept, terwijl zijzelf en haar vriend, al meer dan tien jaar samenwonend, nog steeds van hetzelfde lorrige studentenservies met bij elkaar geraapt bestek zaten te eten. Dat was toch niet eerlijk. De vraag brandde me op de lippen, maar ik durfde het niet aan: waarom trouw je dan niet gewoon? Een kind adopteren gaat sneller als je getrouwd bent, dan als je samenwoont. En het krijgen van een gedeelde hypotheek is iets ingewikkelder voor samenwoners dan voor getrouwden. Alweer: als je daar last van hebt, waarom trouw je dan niet?

Om deze laatste ongelijkheden weg te poetsen is er nu een wetsvoorstel in de maak dat 'partnerregistratie' heet en precies dezelfde rechten en plichten geeft als een huwelijk. Let wel, dit is niet bedoeld als zoethoudertje voor homo's, want die vragen, althans sommigen, het echte huwelijk. Het idee van partnerregistratie is dat het voor iedereen is (homo èn hetero) die om de een of andere reden niet wil trouwen. Wat zou de reden kunnen zijn voor iemand om zich te onderwerpen aan een formaliteit die in geen enkel opzicht afwijkt van wat er gewoonlijk onder 'een huwelijk' wordt verstaan, behalve dan dat het ding een andere naam heeft? Ik zal er nooit naar durven vragen.