Wereldmuziek

Beatrijs Ritsema

In de brochure van de muziekschool voor het komend seizoen valt de term weer een paar keer. Belangstellenden kunnen informatie aanvragen over wereldmuziek-cursussen, er is sprake van een wereldkinderkoor en van verschillende blokken, waaronder klassiek, pop en wereldmuziek. Het woord kan nog niet zo heel oud zijn – ik schat ten hoogste een jaar of tien -, maar populair is het zeker. Muzikanten die geïnterviewd worden op Radio 4 over hun voorkeuren laten de term achteloos uit hun mond vallen. In de programmering van het komende Holland Festival staat ergens een avondje wereldmuziek ingepland. Het duikt ook op bij de zelfaanduidingen, waarmee mensen zich in contactadvertenties afficheren: 'Vrouw, 42 (trefwoorden: strandwandelingen, Vpro, wereldmuziek, poezen) zoekt gelijkgestemde man 40 tot 50 jr.'

Wie in dit advertentietekstje het woord wereldmuziek vervangt door wereldliteratuur, ziet meteen wat er mis is. Niemand zou zichzelf beschrijven als een liefhebber van wereldliteratuur. Dat zou wel een heel stompzinnige indruk maken. Alsof je alleen maar plezier hebt in Proust, Shakespeare en het Gilgamesh-epos en nooit eens een boekje van Maeve Binchley ter hand neemt. Alsof je je in je leesgedrag angstvallig zou laten leiden door de richtlijnen van deskundigen die boeken van een kwaliteitskeurmerk voorzien. Niemand vindt alles mooi wat tot de wereldliteratuur behoort, net zo min als iemand geïnteresseerd kan zijn in alle topsport.

Aan de topdivisie van de literatuur kleefde weliswaar het odium dat er alleen plaats was ingeruimd voor dode, witte mannen, maar er figureren allang diverse schrijfsters en schrijvers uit Japan, China, Egypte, Nigeria, Mexico, India, Colombia en andere landen, ook uit vroeger tijden. Zij worden vertaald, hun boeken krijgen prijzen en hun werk wordt bestudeerd door literatuurwetenschappers.

Met de wereldmuziek ligt het heel anders. Hiermee wordt geen topdivisie bedoeld, maar een soort vergaarbak van alles wat niet valt onder klassieke muziek en geen pop of geen jazz is. Een samenraapsel van diverse muziekstijlen en -tradities die slechts één element gemeenschappelijk hebben: dat ze zich buiten Europa hebben ontwikkeld. Wat hebben Indiase raga's en Caribische calypso met elkaar gemeen? Niets, maar het is allemaal etnische wereldmuziek, net als gamelanorkesten, trommelaars uit Senegal of didgeridoo-blazers. Dol zijn op etnische schilderkunst of etnische poëzie is belachelijk, maar houden van wereldmuziek is heel gewoon – je kunt er zelfs cursussen in volgen. In dat opzicht vervult wereldmuziek een beetje de rol van de etnische cuisine. Zoals het iemand siert om alle mogelijke exotische restaurantjes uit te proberen, duidt het op een open, tolerante instelling om de hele wereldmuziek tegelijk te omarmen.

Maar de onderhuidse tegenstelling is westers tegenover niet-westers en daarmee blijft het een indeling met een neerbuigend karakter. Restauranthouders zal het weinig kunnen schelen of hun klandizie alleen maar een verzameling van etnische smaakervaringen opbouwt of speciaal voor de Ethiopische cuisine komt, zolang de zaak maar vol zit. Maar voor muziek ligt het toch anders. Het is voor de muzikanten uit een bepaalde traditie vervelend als hun specifieke kunst gemakshalve op een hoop met de rest van de niet-Europese muziek wordt gegooid. En dan ook nog het predikaat 'wereld' krijgt aangemeten met associaties van top en super, terwijl er folklore doorheen schemert.

Door iets wereldmuziek te noemen krijgen sommige uitingen een oneigenlijk respect. Ik kan geen andere reden bedenken waarom groepjes trommelaars urenlang het gebied rond de Dam kunnen terroriseren zonder dat de politie iets doet tegen de geluidsoverlast. Wereldmuzikanten sommeer je blijkbaar niet om op te houden met lawaai.

De muziek van Youssou 'n Dour is mooi van zichzelf. Het etiket wereldmuziek verbetert daar niets aan, integendeel. Goede muziek overstijgt landen en culturen. Dat hoeft er niet voor alle zekerheid bij vermeld te worden. Elke genreaanduiding is preciezer, handzamer en doet meer recht aan de kunst dan het sullige begrip wereldmuziek.