Al decennia lang zijn er meer gegadigden voor de studie geneeskunde dan beschikbare plaatsen. Het selectieprobleem (welke aspirant student toelaten en welke afwijzen) werd aanvankelijk opgelost door botweg loten. Omdat het als onrechtvaardig werd ervaren om eigen inzet en prestaties buiten beschouwing te laten, kwam er een systeem van gewogen loting, waarbij vwo’ers met een hoog eindexamengemiddelde meer kans maakten. De inschrijfdatum voor een studie is intussen zo ver naar voren gehaald dat eindexamencijfers geen rol meer kunnen spelen. Het worden nu de rapportcijfers van het vijfde schooljaar, in combinatie met een sollicitatiegesprek waarin motivatie en geschiktheid worden gepeild, die bepalen wie toelating verdient. Alleen de excellenten mogen het walhalla van de snijzaal binnen. Wat betekent dat toekomstige artsen al als puber in de gewenste richting moeten voorsorteren, zoals een kind in de Middeleeuwen ook al wist dat hij bij zijn vader in de leer voor schrijnwerker zou gaan.

Dat er geselecteerd moet worden in een situatie van meer aanbod dan vraag is onvermijdelijk. Maar de methodes die nu in stelling worden gebracht hebben nauwelijks een relatie met de werkelijkheid. Wat hebben de cijfers van een zestienjarige voor een natuurkundeproefwerk in klas vijf te maken met de latere beroepspraktijk als huisarts? Dat kun je je ook afvragen van eindexamencijfers trouwens. Een cum laude vwo-lijst is een fijn uitgangspunt voor een latere studie in wat dan ook, maar het enige wat er echt uit blijkt is dat de gegadigde in ieder geval slim genoeg is om een academische opleiding aan te kunnen. Een garantie die het eindexamendiploma zelf natuurlijk ook al biedt. Het verschil tussen een gediplomeerde met zesjes en zevens op z’n lijst en iemand met achten en negens is te gering om betrouwbaar op te selecteren. Het is in ieder geval niet zo dat de zesjesman of –vrouw een slechtere arts zal blijken.

Ambitie, toegewijdheid en affiniteit met de professie zijn minstens zo belangrijk. Maar die eigenschappen zijn notoir lastig te meten. De meeste middelbare scholieren hebben geen flauw idee wat ze later willen met hun leven. Dat hoeft ook niet op die leeftijd. Er zijn er maar heel weinig die vanaf hun vroege jeugd zeker weten dat ze muzikant willen worden bijvoorbeeld of juf of (dieren)arts. En ook voor die bevlogenen kan het toch nog anders uitpakken. Het voeren van sollicitatiegesprekken om iemands gedrevenheid voor een bepaalde opleiding te toetsen lijkt op een blind date. De kandidaat weet precies wat hij geacht wordt te zeggen. Hij verkoopt zichzelf naar beste kunnen en als zich op ondoorgrondelijke wijze een ‘klik’ voordoet met de interviewer die gecharmeerd wordt door een serieuze houding, een innemende glimlach, komt moeiteloos het groene licht. De stuurse hakkelaar wordt afgewezen. Het zijn toneelstukjes die niets zeggen over iemands toekomstige geschiktheid als arts en totaal onbetrouwbaar als meetinstrument.

Bij de rijschool is iedereen welkom, bij de toneelschool bijna niemand.

In de selectiebusiness zijn er twee benaderingen die tegenover elkaar staan. Je hebt de methode van het rijbewijs en die van de toneelschool. Voor het halen van het rijbewijs is iedereen welkom van boven de zestien. Sterker, iedereen die zich inzet en doorgaat met de lessen kan het begeerde diploma halen, ook al zakken sommigen wel tien keer. Bij de toneelschool is het andersom. Daar is bijna niemand welkom: van de duizenden gegadigden weet maar een heel klein percentages de auditiehordes met succes te nemen.

Voor de studie geneeskunde komt de toneelschoolaanpak niet in aanmerking wegens gebrek aan betrouwbare selectiecriteria. De rijschoolmethode is ongetwijfeld sympathieker, maar financieel niet haalbaar. Voor de situatie ‘velen zijn geroepen, weinigen uitverkoren’ is de rechtvaardigste oplossing swim or sink: strenge selectiecriteria binnen de opleiding zelf. Wie het vereiste vwo-diploma heeft mag ongezien binnen, en wie vervolgens een hoog opgeschroefde lat niet haalt valt af. Het is beter om gefaald te hebben na een poging dan bij voorbaat uitgesloten te zijn.

De toerist is een lomp wezen, een Fremdkörper dat overal in de weg loopt, zelfs voor zijn eigen medetoeristen. Ze zien er log uit, bepakt met rugzakjes, en vormen overal rijen. Ze nemen dubbele ruimte in beslag doordat ze rolkoffers achter zich aan slepen. Ze bewegen zich traag en schijnbaar doelloos, maar toch volgen ze allemaal min of meer dezelfde route, alsof ze op een zeker punt in een stroom zijn gegooid en zich willoos langs een parcours laten voeren.

Of je nu de Efteling binnen gaat of een stad als Amsterdam (Barcelona, Berlijn, Venetië), alle bezoekers werpen zich op dezelfde high lights. In De Groene las ik een zeer grondig gedocumenteerd stuk over hoe het massatoerisme het dagelijkse leven in de Amsterdamse binnenstad vernietigt. Grotere gebouwen worden verkocht en omgebouwd tot hotel. Bakkers, slagers en groenteboeren moeten plaats maken voor souvenirshops en andere op toeristen gerichte winkels (kaas, ijs, wafels, fastfood), omdat die meer winst kunnen maken. Hierdoor gaan de huurprijzen voor winkels omhoog, waardoor nog meer gewone middenstanders vertrekken. Een deprimerende race to the bottom met als angstaanjagend eindpunt het huidige Venetië, een stad die het hele jaar door dagelijks door duizenden dagjestoeristen wordt bezocht en waar nauwelijks nog iemand echt woont en leeft, omdat de grondprijzen daarvoor te hoog zijn. Ook de mensen die werken in de toeristenindustrie moeten heen en weer pendelen tussen het Venetiaanse pretpark en hun eigen huis op het vasteland.

Je kunt niet naar Egypte afreizen en besluiten om de piramides links te laten liggen.

Deze analyse was op zichzelf niet nieuw. Zoals bekend moeten alle aantrekkelijke Europese steden schipperen tussen nog meer toeristen lokken en de stad leefbaar houden voor de lokale bevolking – waar ik van opkeek was de ongelooflijke kortheid van het verblijf van de gemiddelde toerist: een à anderhalve dag! Geen wonder dat iedereen zich dan op Anne Frank en het Red Light District stort en dat ze tussendoor een legaal jointje en vacuüm verpakte Old Amsterdam kaas willen scoren. Een dagjesmens is aan z’n status verplicht om de unique selling points te consumeren, anders is het net alsof hij er niet geweest is. Je kunt niet naar Egypte afreizen en besluiten om de piramides links te laten liggen.

Zelf kan ik me hier ook niet aan onttrekken. Als vakantieganger moet je nu eenmaal iets anders doen dan waar je normaal gesproken de hele dag mee bezig bent, dus moeten er dingen worden bekeken. Sightseeën is de plicht van de toerist en zeker van de dagjesmens. Het enige wat je kunt doen om de verschrikkelijke massa’s te ontlopen is attracties van het tweede garnituur uitzoeken, waar niet iedereen op afkomt. Dat lukt ook wel: in Zuid-Engeland waar ik een dag of tien de toerist uithing, kun je aangenaam verblijven zonder hordes medetoeristen.

Desondanks blijft er een gevoel van misplaatstheid. Ik weet dat de locals blij zijn met ons bezoek aan hun Bed & Breakfast of restaurant. We geven grif geld uit aan bezienswaardigheden van antieke en moderne snit. We maken een suizelend stil boottochtje in een punter door een groener dan groen landschap. Ook in de kathedralen moet tegenwoordig worden betaald, want die hebben onderhoud nodig en gelovigen zijn er nauwelijks nog, dus gaat de rekening geheel terecht naar de esthetisch geïnteresseerden die zich komen vergapen. De toegangsprijs wordt gecompenseerd door tal van vrijwilligers die zich op de bezoekers storten voor een rondleiding. Met in elk groepje schapen zo’n wijsneus die de gids tergt met onvermoeibare vragen die geen ander doel dienen dan z’n eigen eruditie etaleren.

Iedereen is even beleefd en hartelijk voor de toeristen en soms ontstaat zowaar een echt gesprek. Maar de rol van gast valt me zwaar. Dat komt door hoe ik over toeristen in mijn eigen stad denk: ‘Gingen ze maar weer naar huis! Ze lopen in de weg!’