Beste Beatrijs,
Ik ben als verpleegkundige werkzaam op een ziekenhuisafdeling waar met enige regelmaat patiënten komen te overlijden. Het werk als verpleegkundige vind ik erg boeiend, maar met één ding heb ik moeite en dat is het moment dat mijn collega’s na iemands overlijden de familie condoleren. Ikzelf kan dat ‘gecondo…’-woord niet over mijn lippen krijgen. Het voelt als een afzichtelijke Hollandse vondst om er maar van af te zijn. Onpersoonlijk en hol. Het is een soort van ‘gefeliciteerd met de overledene’ inclusief het handjes schudden, de hele rij af. Zijn er betere manieren om je medeleven te tonen? Zelf vraag ik vaak hoe het met de familie gaat, heb ik het over de geleverde zorg en wensen van familie. Ik draai er voor mijn gevoel omheen. Of kan ik dat condoleren gewoon overslaan?
Hoe zeg ik het?
Beste Hoe zeg ik het,
‘Gecondoleerd met uw verlies’ is inderdaad een frase. Zoals ‘Gefeliciteerd met je verjaardag’ ook een frase is. ‘Gecondoleerd’ is de standaardfrase, wanneer iemands naaste is overleden. Het is daarmee geen verkeerd woord en ook niet hol of onpersoonlijk. Het betekent niets anders dan dat spreker medeleven betuigt. De zegswijze is geen manier van ‘jezelf ervan afmaken’ – het is de kortste manier om iemands verlies te erkennen. Als u een hekel hebt aan ‘Gecondoleerd’ kunt u ook zeggen: ‘Mijn medeleven met uw verlies’. Spreek wel eerst de bewuste frase uit (hetzij ‘gecondoleerd’ hetzij ‘mijn medeleven’), voordat u de familie vraagt hoe het ermee gaat of informeert naar tevredenheid over de zorg. Eerst moet de dood erkend worden, daarna komen de zijpaden aan de beurt.
Ik heb net als deze verpleegkundige ook altijd moeite (gehad) met het woord ‘gecondoleerd’. Voor mij is het een nietszeggend woord.
Daarom heb ik het veranderd in ‘heel veel sterkte’. En dat meen ik dan ook.
ik laat het van de persoon en situatie afhangen, soms zeg ik “gecondoleerd” soms “veel sterkte” en soms geef ik iemand alleen een hand of een knuffel omdat er dan geen woorden (nodig) zijn.
Ik vind heel veel sterkte ook een nietszeggende holle frase, niet slechter maar ook zeker niet beter dan gecondoleerd. Beide uitdrukkingen kunnen gemeend zijn of niet, maar het zijn beide een beetje cliché-uitdrukkingen. Maar ze horen bij de rituelen rondom rouw en verlies. En soms is een knuffel inderdaad veel beter
Die rituelen zijn er niet voor niks. Bovendien, het maakt de rouwenden echt helemaal niks uit of er gecondoleerd wordt gezegd, of heel veel sterkte, als je maar verre blijft van allerlei zogenaamd troostende woorden als “gelukkig heeft ze niet geleden”, “ gelukkig heeft hij een lang leven gehad” en alle andere gelukkig-opmerkingen.
Aparte vraag van de vragensteller – waarbij ik me afvraag: “Waarom willen mensen in godsnaam zo ‘uniek’ (schijnuniek dus) zijn?”
Na het overlijden van mijn vader werd ik overladen met standaard reacties als ‘gecondoleerd’ en ‘veel sterkte’. Ik ben toen tot de conclusie gekomen dat een rouwperiode niet het moment is om te proberen origineel of verrassend uit de hoek te komen. De nabestaanden hebben wel iets anders aan hun hoofd.
Het zal niet lang meer duren, dan zal mijn moeder overlijden. Ze heeft kanker. Dus binnenkort sta ik ergens in een zaaltje waar belangstellenden afscheid kunnen nemen van mijn moeder en mijn gezin en mij condeleren een hand geven.
Als ik zelf naar een afscheidnemen ga, vind ik dit echt verschrikkelijk. Ik zie dan de familie of het gezin van de overledenen een soort van als schietschijf staan wachten tot de rij is afgelopen. Vreselijk. Tante truus krijpt in de wang, de buurman geeft een knuffel, de achterneef geeft een rare opmerking. Ik vind dit altijd vreselijk. En voel altijd medelijden met de familie dat ze dit moeten ondergaan. Het is door de meeste mensen goed bedoeld. Ik hoop dat ik dit binnenkort ook allemaal kan doorstaan, het is een gebruik. Graaf zou ik het heel anders zien. Waarschijnlijk staat het gezin waaruit ik kom hier niet voor open.
Mijn lieve vader is een paar weken geleden overleden en het was hartverwarmend dat er zoveel mensen kwamen om hun medeleven te betuigen. Wat ze vervolgens tegen mij zeiden maakte mij niet uit, dat ze er waren wel. Con dolor, de pijn werd gedeeld. Alle woorden zijn goed, als ze gemeend zijn en uit het hart komen. En dat je er bent, betekent dat je hart je heeft ingegeven te gaan. En dat het moeilijk kan zijn, begrijpt iedereen. Ik ben het wel eens met Alison, dat je het niet gaat invullen hoe het voor de ander is, conclusies trekt. Een vraag stellen is altijd beter.
Wat ik wel heel fijn vond, was dat de mensen vertelden wie ze waren, welke relatie ze hadden tot mijn vader, soms een kleine herinnering deelden. Vooral in de brieven en kaarten was het fijn als mensen herinneringen ophaalden, of beschreven hoe ze mijn vader hadden gekend. Dat is heel troostend. En dat mogen ook grappige voorvallen zijn. We kennen elkaar als levende mensen, en de manier waarop je iemand hebt gekend mag ook verwoord worden.